Inson har doim atrof-muhitni asosan resurslar manbai sifatida ishlatgan, ammo juda uzoq vaqt davomida uning faoliyati biosferaga sezilarli ta'sir ko'rsatmagan

Azot birikmalarining atmosferaga chiqarilishi
Atmosferada bir qator azotli mikroorganizmlar mavjud, ammo ulardan faqat ikkitasi kislotali sedimentatsiyada ishtirok etadi: azot oksidi va azot dioksidi, ular atmosferadagi reaktsiyalar natijasida azot kislotasini hosil qiladi.
Azot oksidi oksidlovchi moddalar (masalan, ozon) yoki turli xil erkin radikallar yordamida azot dioksidiga aylanadi.
Shuning uchun ushbu oksidlanish jarayonlari tufayli azot oksidini e'tiborsiz qoldirish mumkin deb taxmin qilish mumkin. Biroq, bu ikki sababga ko'ra to'liq to'g'ri emas. Birinchisi, azot oksidlarining chiqarilishi asosan azot oksidi shaklida sodir bo'ladi va oksidning to'liq aylanishi uchun biroz vaqt kerakbo'ladi . Ikkinchidan, ifloslanish manbalariga yaqin joyda azot oksidi miqdori azot dioksidi miqdoridan oshadi. Bu nisbat azot oksidiga nisbatan ortadi, u to'g'ridan-to'g'ri ifloslanishga moyil bo'lmagan zonalarga qanchalik yaqin bo'lsa. Masalan, dengiz sathidan yuqori toza havoda azot oksidi miqdori azot dioksidi miqdorining atigi bir necha foizini tashkil qiladi. Biroq, bu gazlarning nisbati azot dioksidining fotodissotsiatsiyasi tufayli o'zgarishi mumkin.
Atmosferadagi kislotali muhit azot oksidlaridan hosil bo'lgan azot kislotasi tomonidan ham yaratiladi. Havoda mavjud bo'lgan nitrat kislota zararsizlantirilganda, odatda atmosferada aerozol sifatida mavjud bo'lgan nitrat kislota tuzi hosil bo'ladi. Bu ammiakning kislota bilan o'zaro ta'siri natijasida hosil bo'lgan ammoniy tuzlariga ham tegishli.
Azotli birikmalar manbalari.
Ushbu manbalar tabiiy yoki antropogen bo'lishi mumkin. Eng muhim tabiiy manbalarni ko'rib chiqing.
Azot oksidlarini tuproqqa chiqarish. Tuproqda yashovchi denitrifikatsiya qiluvchi bakteriyalarning faolligi nitratlardan azot oksidlarini chiqaradi. Zamonaviy ma'lumotlarga ko'ra, dunyoda har yili 8 million tonna azot oksidi ishlab chiqariladi.
Momaqaldiroq. Atmosferadagi elektr zaryadlari paytida juda yuqori harorat va plazma holatiga o'tish havodagi molekulyar azot va kislorodning azot oksidlari bilan bog'lanishiga olib keladi. Plazma holatida atomlar va molekulalar ionlanadi va kimyoviy jihatdan oson reaksiyaga kirishadi. Shu tarzda hosil bo'lgan azot oksidlarining umumiy miqdori yiliga 8 million tonnani tashkil qiladi.
Biomassani yoqish. Ushbu manba tabiiy yoki sun'iy bo'lishi mumkin. Biomassaning eng katta miqdori o'rmonni yoqish paytida (ishlab chiqarish maydonini olish uchun) va savanna yong'inlarida yoqiladi. Biomassa yoqilganda har yili havoga 12 million tonna azot oksidi yuboriladi.
Tabiiy azot oksidi chiqindilarining boshqa manbalari unchalik ahamiyatli emas va ularni baholash qiyin. Bularga atmosferadagi ammiakning oksidlanishi, stratosferadagi azot oksidining parchalanishi, natijada hosil bo'lgan oksidlarning troposferaga qaytishi va nihoyat okeanlardagi fotolitik va biologik jarayonlar kiradi. Birgalikda ushbu tabiiy manbalar yiliga 2-12 million tonna azot oksidlarini ishlab chiqaradi.
Azot oksidlarini hosil qilishning antropogen manbalari orasida eng muhimi qazilma yoqilg'ilarni (ko'mir, neft, gaz va boshqalar) yoqishdir. Yonish paytida havodagi azot va kislorod yuqori harorat tufayli birlashadi. Hosil bo'lgan azot oksidi no miqdori yonish haroratiga mutanosibdir. Azot oksidlari yoqilg'ida azot o'z ichiga olgan moddalar yoqilganda ham hosil bo'ladi. Yoqilg'i yonishi natijasida odam har yili havoga 12 million tonna azot oksidi chiqaradi. Transport, shuningdek, azot oksidlarining muhim manbai hisoblanadi.
Umuman olganda, tabiiy va texnogen chiqindilar miqdori taxminan bir xil, ammo ikkinchisi, oltingugurt birikmalari singari, cheklangan er uchastkalarida to'plangan.
Ammo shuni ta'kidlash kerakki, azot oksidlari miqdori, oltingugurt dioksididan farqli o'laroq, har yili ko'payib boradi, shuning uchun azot birikmalari kislotali yog'ingarchilikda katta rol o'ynaydi.