Өзбекстан республикасы

1-Tema. Lingvodidaktikanıń kеlip shıǵıwı hám tаriyхı
Joba:
1. Lingvodidaktikanıń ulıwma qaǵıydaları;
2. Lingvodidaktika – ilimiy intizam;
3. Lingvodidaktika tariyxı.

Ulıwma qaǵıydaları: Lingvodidaktika – bul filologiya tarawındaǵı ilimiy pán bolıp, ámeliy baǵdar menen ajralıp turadı. Sebebi, ol shet tillerin úyreniw hám ózlestiriwdi izertleydi.

"Lingvodidaktika" termini 1969-jılda sovet filologi Nikolay Maksimovich Shanskiy tárepinen kiritilgen. 1975-jıl xalıq aralıq pán bolıp tán alınǵan, biraq ingliz-sakson mámleketlerinde bul pán qollanılmaydı. Sebebi, lingvodidaktika páni tarawı eki óz aldına lingvistikalıq pán menen qamtıp alınǵan:
«Language education» (анг: "shet tilin oqıtıw"), shet tilin úyreniw hám ózlestiriw procesin oqıtıwshı kózqarasına tiykarlanıp kórip shıǵıladı;
"Second-language acquisition (анг׃"ekinshi tildi ózlestiriw") Shet tilin úyreniw hám ózlestiriw procesin oqıwshı kózqarasınan úyrenetuǵın bólim.
Házirgi waqıtta lingvodidaktika tildi oqıtıw metodikasınıń dárejelerinen biri (metodologiya hám texnologiya menen birge) bolıp esaplanadı. Bul filologiya hám didaktika birgelikte tildiń teoriyalıq baǵdarın úyretedi.
Lingvodidaktika ilimiy pán retinde tillerdi oqıtıw procesiniń obyekti esaplanadı, sonıń menen birge, bul proceske tikkeley tásir etiwshi faktorlardı da óz ishine aladı. Olar tómendegishe :
- házirgi til bilimi túsinigi;
­- oqıw materialınıń mazmunı;
- oqıw procesin shólkemlestiriliw;
- texnologiyalar hám bilimlerdi ózlestiriw usılları.
Lingvodidaktikanıń predmeti – tillerdi oqıtıw procesinde oqıtıwshı hám studenttiń birgeliktegi iskerliginde júz beretuǵın nızamlıqlar. Lingvodidaktika páni basqa ilimiy pánler sıyaqlı arnawlı bir mashqalalardı sheshedi: Til bilimi koncepciyalarınıń teoriyalıq tiykarların islep shıǵıw (házirde antropocentriyalıq hám lingocentriyalıq túsinikler islep shıǵılǵan); Tillerdi oqıtıw hám úyreniw procesiniń mánisi hám olardıń teoriyalıq xarakteristikaları; Oqıw procesin jáne de nátiyjeli ótkeriw hám tildi iyelew ushın qolay shárt-sharayatlardı jaratıw;
Tillerdi úyretiw hám ózlestiriw procesin stilistikalıq qollap-quwatlaw, til biliminiń maqsetlerin, oqıw materialın tańlaw hám dúziw principlerin belgilew, tildi oqıtıw quralları, texnikası hám metodların, sonıń menen birge, formaları hám usılların islep shıǵıw, ámeliy hám aralıq qadaǵalaw;
Lingvodidaktikanıń mazmunı tildiń orınlaytuǵın wazıypalarında kórinedi. Bular lingvodidaktikanıń tiykarǵı funkciyaları bolıp tabıladı:

• 
  ilimiy-teoriyalıq funkciya, bul tillerdi úyreniw hám assimilyaciyalaw procesin tikkeley úyreniwden ibarat;
  
• 
  tálim procesin jetilistiriw hám ózgertiwden ibarat konstruktivlik hám modellestiriw funkciyası;
  
• 
  integracion funkciya, ol bir qatar ilimiy pánler (filosofiya, filologiya, pedagogika, psixologiya, metodologiya, kommunikaciya, informatika) nátiyjelerin birlestiriwden ibarat bolıp, oqıw procesi hám tildi iyelewdiń isenimli hám hár tárepleme tiykarlanıwına úles qosadı.
  

Psixologiya – pikirlew, aqıl, yad, intellektual rawajlanıw, assimilyaciya hám basqalar; Logika–analiz, sintez, dedukciya, indukciya, ulıwmalastırıw, klassifikaciyalaw, sistemalastırıw hám basqalar; Kibernetika –dinamikalıq sistema, teris baylanıs; Psixologiyalıq filologiya– sóylew aktivligi, sóylew iskerligi teoriyası, sóylew mexanizmleri hám basqalar. Bunnan tısqarı, lingvodidaktikada óz túsinikleri hám klaslıq sisteması islep shıǵılǵan bolıp, onıń tiykarǵı bólegin tómendegi túsinikler iyeleydi: til oqıtıw, úyreniw, tildi oqıw predmeti retinde, oqıw materialı, tildi oqıtıw principleri, usılları hám texnikası, tálim jaǵdayı hám basqalar.
Lingvodidaktikanıń tariyxı.
Lingvodidaktikanıń rawajlanıw tariyxı orta ásirler hám Oyanıw dáwirinen baslanadı. Bul dáwirde latın tili sociallıq ómirdiń, ásirese, zárúrli tarawlarınıń tiykarǵı tili retinde úyretilgen. Bul taraw XVI ásir aqırınan baslap Evropanıń mámleketlik tilleri menen almastırıla basladı. Bul proceske qarama-qarsı, Evropanıń tiykarǵı milletler ara tili retinde latın tilin qorǵaw ushın konservatorlar háreketi payda boldı. Bul konservatorlardan biri chex pedagogı Yan Amos Komenskiy bolıp, ol latın tilinde mektep ushın kitap islep shıqqan jáne onıń programmasın tolıq keltirip ótken (Opera Didactica Omnia, 1657).
Bul kitap tildi iyelewdiń teoriyalıq tiykarların tolıq ózlestiriwge járdem beredi. Alınǵan bilimlerdi sistemalastırıw hám oqıtıwdıń arnawlı metodologiyasınan paydalanıw (sezim–tuyǵılar, tájiriybe hám kórgizbeli qurallarǵa tiykarlanǵan awızeki oqıtıw). XVI-XVIII ásirlerde latın tilin oqıtıw "grammatikalıq mekteplerde" ámelge asırıldı. Bul tildiń kommunikativlik táreplerinen grammatikalıqqa ótiwi nátiyjesinde júzege kele basladı.
Tiri tiller XVIII ásirden baslap latın tilin oqıtıw usılları hám ámeliyatına qaraǵanda tereńirek úyretile baslandı. Tiykarınan, qaǵıydalardı úyreniw, olar tiykarında gápler dúziw, olardıń járdemi menen jazba tekstlerdi oqıw hám basqa tilge awdarma etiwden ibarat bolǵan grammatikalıq-awdarma usılı qollanılǵan. XIX-XX ásirler tildi úyretiwdiń ulıwma principleri filologiya hám psixologiyanıń ámeldegi teoriyaları menen birigiwine tiykarlanǵan jańa oqıtıw usıllarınıń payda bolıwı menen xarakterlenedi.