Qushlarning koʻpayishishi va rivojlanishi

taqdimot
Uyg‘onish davrida tabiatshunoslik.
Uyg‘onish davrida tabiatshunoslik 
REJA:
I .Uyg‘onish davrida madaniyat tizimidagi buyuk burilish
(XVI-XVII asrlar).
II. Musulmon Sharqi Renessansi to’lqinlari. Markaziy Osiyoda tabiiyotshunoslik ilmiy taraqqiyoti.

III. Temuriylar davri tabiatshunosligi

Uyg‘onish davrida madaniyat tizimidagi buyuk burilish (XVI-XVII asrlar).

Falsafa va fan rivojlanishiga eng kata hissa qushgan Uig’onish davrining mutafakkirlaridan biri polyak olimi Nikolay Kopernik (1473—1543)dir. Ma’lumki, fan tarixida Kopernik o’zining fanda tub o’zgarish yasagan geliosentrik ta’limoti bilan mashhur bo’lgan. Uning ta’limoticha, insonlar tomonidan kuzatiladigan Quyosh va yulduzlarning harakatlari aslida Yerning o’z o’qi atrofida kundalik aylanishidan va Quyosh atrofida yillik aylanishidan iborat. Bizning planetamizning markazi Yer emas Quyoshdir. Kopernikning buyuk kashfiyoti dunyoga teologik karashga zarba berib, tabiatshunoslikda to’ntarish yasadi. Bu kashfiyot Bibliyaning dunyo tuzilishi haqidagi va o’zgarmas deb tanilgan ta’limotiga zarba berdi. Kopernikning geliosentrik nazariyasidan chuqur ilmiy xulosalar chiqargan mutafakkirlardan biri italiyalik Jordano Bruno (1548—1600)dir. U Neapol yaqinida tug’ilgan. O’zining ilg’or fikrlari uchun Bruno dahriylikda ayblanadi va cherkovdan haydaladi.

Bruno geliosentrik nazariyani himoya qilish va targ’ib qilish bilan cheklanib qolmaydi. U tabiatshunoslik tajribalarini hisobga olib, bir necha muhim nazariy xulosalar qildiki, ular falsa fani yana ham boyitdi. Bruno ta’limoticha, haqiqiy falsafa ilmiy tajribaga suyanishi kerak, sxolastikani tugatish kerak. Uning ta’limoticha, koinot yagona, modsiy, cheksiz va abadiy.

Bruno geliosentrik nazariyani himoya qilish va targ’ib qilish bilan cheklanib qolmaydi. U tabiatshunoslik tajribalarini hisobga olib, bir necha muhim nazariy xulosalar qildiki, ular falsa fani yana ham boyitdi. Bruno ta’limoticha, haqiqiy falsafa ilmiy tajribaga suyanishi kerak, sxolastikani tugatish kerak. Uning ta’limoticha, koinot yagona, modsiy, cheksiz va abadiy. Juda ko’p dunyolar quyosh sistemasidan tashqarida mavjuddir. Viz ko’rib turgan narsalar koinotning eng kichik bir qismidir. Yulduzlar — boshqa planeta sistemalarining Quyoshi. Yer — cheksiz dunyoning kichik bir zarrasi. Demak, Bruno tabiiy-ilmiy qarashlarida Kopernikdan ilgarilab ketib, koinotning cheksizligi haqidagi fikrni aytadi, Kopernik esa koinotni chekli, deb hisoblagan edi. Bruno Koper­nik ta’limotini Quyosh sistemasining tuzilishi haqidagi yangi qarashlar bilan boyitdi.
Ushbu davr falsafasi xam oldingiga nisbatan katta kadam tashladi. Fanda qo’lga kiritilgan yutuqlarning falsafiy izohlanishi, kashf etilayotgan ilmiy usul va uslublarning falsafaga tatbik etilishi, falsafiy konunlarni fanning turli sohalarida sinab ko’rilishi o’sha davr faylasuflari uchun odatiy holga aylandi. Bu tamoyillar esa milliy chegaralarni bilmaydigan, umuminsoniy qadriyatlar xususiyatiga egadir. Uyg’onish davri Yevropa fani va fal­safasi ham insoniyat tarixida eng buyuk ko’tarilish davrlaridan biri bo’lib koldi.