Reja : Kirish 1 Apparat ta’minoti nima?

---

---

Mavzu : Kompiyuter apparat ta'minoti qismlari joylashuvi vazifalari 
Reja : 
Kirish 
1 Apparat ta’minoti nima? 
2. Dasturiy ta’minot haqida tushuncha 
3.Apparat ta’minoti va dasturiy ta’minot o’rtasidagi bog’liklik nimada? 
Xulosa 
Kirish 
Bugungi kunimizni kompiyuter qurilmalari va axborot texnologiyalarisiz 
tasavvur qila olmaymiz. Rivopjlanib borayotgan har qanday soha borki unda albatt 
kompiyuter texnologiyalari va axborot texnologiyalari bilan ta’minlangandir. 
Zamonaviy asrning har bir jabhasida bu qurilmaga ishimiz tushadi. Bugungi kunda 
kompiyuterlar va ularning tarkibiy qismlarini bilish va uning dasturlari haqida 
ma’lumot olish hech ham qiyin emas. Internet tarmog’iga kirib bu haqida minglab 
ma’lumotlarni olish va ular orqali kompiyuter qurilmasi haqida bilib olishimiz 
zarurdir. Ushbu referatda ham Kompiyuterning apparat ta’minoti va uning vazifalari 
haqida yoritib berilgan bo’lib bu mavzuni yoritishda bir qancha ishlar amalga 
oshirildi. Bizga ma’lumki dastursiz komputerlar quruq „temir"dan boshqa narsa 
emas. Chunki, biror-bir dastursiz kompyuter hech qanday „bilim"ga ega emas. 
Shuning uchun dasturlar kompyuterlarning texnik tuzilishining mantiqiy davomi 
bo‘lib, biror kompyuterning qo‘llanish sohasi undagi dasturlar to‘plamiga 
chambarchas bog'liqdir. Kompyuterlar inson amaliy faoliyatining turli sohalarida 
qo‘llanilishi tufayli foydalanuvchi, ya'ni kompyutemi ishlatuvchi shaxs ham undan 
har xil imkoniyatlarni talab etadi. Talab etilgan imkoniyatlarning borligi ma'lum 
darajada dasturiy ta'minotga ham bog'liqdir.
1. Apparat ta’minoti nima? 
 
Apparat taʼminoti deganda kompyuter konfiguratsiyasini tashkil etuvchi 
qurilmalar 
tushuniladi. 
Apparat taʼminoti 
-
apparat 
vositalari, kompyuter 
komponentlari, „temir” (inglizcha: hardware) — tizim yoki tarmoqning bir qismi 
boʻlgan hisoblash qurilmasining elektron va mexanik qismlari, dasturiy taʼminot va 
maʼlumotlar (hisoblash tizimi saqlaydigan va qayta ishlaydigan maʼlumotlar) 
bundan mustasno. Apparat taʼminotiga quyidagilar kiradi: kompyuterlar va mantiqiy 
qurilmalar, tashqi qurilmalar va diagnostika apparatlari, quvvat uskunalari, 
batareyalar va akkumulyatorlar .Ichki va tashqi qurilmalarni ajratish mumkin. 
Alohida tugunlar va bloklar oʻrtasidagi oʻzaro muvofiqlashtirish apparat 

---

interfeyslari deb ataladigan apparat-mantiqiy qurilmalar yordamida amalga 
oshiriladi; apparat interfeyslari uchun standartlar protokollar deb ataladi. Shaxsiy 
kompyuter — universal texnik tizim boʻlib, uning konfiguratsiyasini kerak 
boʻlganda oʻzgartirilish mumkin. 
Hisoblash tizimlarining apparat taʼminoti — bu kompyuterlar va kompyuterlar 
tarmoqlari ishlaydigan uskunaning umumlashtirilgan nomidir. 
Apparat taʼminoti odatda quyidagilarni oʻz ichiga oladi: 

markaziy protsessor (protsessorlar) 

operativ hotira 

tizim mantigʻi 

periferiya qurilmalari 

tarmoq uskunasi 
Apparat taʼminoti tomonidan bajariladigan baʼzi vazifalar dasturiy emulyatsiya 
yordamida qisman yoki toʻliq bajarilishi mumkin, masalan, shaxsiy kompyuterlarda 
koʻpincha aloqa protokollarining dasturiy taʼminoti, modemlar, 3D tasvirni 
koʻrsatish funktsiyalarining dasturiy emulyatsiyasi qoʻllaniladi. Odatda, 
bajariladigan vazifani apparatdan dasturiy taʼminotga oʻtkazish apparatning narxini 
pasaytiradi, lekin markaziy protsessor yuklamasini oshiradi. Agar protsessorga 
maʼlum turdagi vazifalar yuklangan boʻlsa, unumdorlikni oshirish uchun teskari 
operatsiya amalga oshiriladi: algoritmning bir qismi apparatda amalga oshiriladi, bu 
protsessorning algoritmni bajarishdagi ishtirokini kamaytiradi. 
Dasturiy taʼminotda amalga oshirilishi mumkin boʻlgan algoritmlarni apparat 
taʼminotiga misollar: 

3D grafika 

DMA — IDE qurilmalarining ishlash tartibi 

FIFO — COM portlari uchun bufer 

Kompyuter oʻyinlarida ob’ektlarning harakatini hisoblash uchun jismoniy 
protsessor 

Operatsiyalarini 
tezlashtiradigan 
matematik 
protsessor 
(zamonaviy 
protsessorlarga oʻrnatilgan) 

Fayrvol (xavfsizlik devori) funktsiyalari 
Oddiy shaxsiy kompyuter shassi va tashqi qurilmalardan tashkil topgan tizim 
blokidan
[6]
 iborat. 
Tizim blokiga quyidagilar kiradi: 

Ona (asosiy) plata, unga ulangan yoki oʻrnatilgan quyidagi uskunalar bilan
[7]
: 

---

o 
Chipset — bu oʻzaro bogʻlangan chiplar toʻplami boʻlib, ularning mantigʻi 
asosan kompyuterning boshqa elementlari qanday ekanligini aniqlaydi. 
o 
markaziy protsessor 
o 
BIOS — bu ona plataning doimiy saqlovchi qurilmasidagi dasturiy taʼminot. 
o 
zamonaviy kompyuterning asosiy issiqlik tarqatuvchi elementi sifatida 
protsessor sovutish kuleri. 
o 
operativ hotira va kesh 
o 
shinalarni kengaytirish slotlari — PCI, PCI-E, USB, FireWire, AGP 
(eskirgan), ISA (eskirgan), EISA (eskirgan) 
o 
saqlash — qurilmalarining kontrollerlari: IDE, SCSI, SATA, SAS yoki 
toʻgʻridan-toʻgʻri ona platada (oʻrnatilgan) yoki kengaytirish platalarida 
joylashgan boshqa turlar. 
o 
monitorga signal uzatuvchi video kontroller (oʻrnatilgan yoki alohida plata 
sifatida). 
o 
ovoz kontrolleri 
o 
tarmoq interfeysi (tarmoq platasi) 

quvvat bloki 

sovutish tizimi — yuqori issiqlik tarqatuvchi (video kartalar, hisoblash 
protsessorlari) bloklarni oʻrnatishda talab qilinadigan, qoʻshimcha sovutish 
elementlari (ventilyatorlar, mexanik elementlar, suvli sovutish tizimining 
qismlari).
[8]
 
Ona (asosiy) plata 
Kabel halqalari, signal va quvvat yordamida ona plataga kontrollerlar orqali tizim 
blokidagi mumkin boʻlgan elementlar ulanadi: 

qattiq disk (ular bir nechta boʻlishi mumkin, ular RAID-massiviga birlashtirilishi 
mumkin) 

SSD 

floppy (egiluvchan) disk saqlovchi 

CD-ROM tipidagi optik saqlovchi va boshqa qurilmalar. 
Bundan tashqari, kompyuter apparat taʼminotiga shuningdek tashqi (tizim blokiga 
nisbatan) komponentlar, yaʼni turli xil kombinatsiyalardagi periferik qurilmalar 
kiradi: 

---


Kiritish qurilmalari 
o 
klaviatura 
o 
sichqoncha, trekbol yoki tachpad 
o 
grafik planshet 
o 
joystik 
o 
skaner 
o 
mikrofon 

chiqarish qurilmalari 
o 
monitor 
o 
kolonkalar/naushniklar 
o 
printer yoki plotter kabi chop etish qurilmalari 

aloqa uchun turli modemlar va tarmoq uskunalari ishlatiladi: marshrutizator, 
tarmoq kommutatori, simsiz kirish nuqtasi. 

virtual haqiqat texnologiyalari uchun kiritish-chiqarish qurilmalari. 
Kompyuterning apparat taʼminoti arxitekturasi deganda kompyuterning ichki 
komponentlari va unga ulangan kiritish qurilmalari (masalan, kompyuter 
sichqonchasi va klaviaturasi) va chiqarish qurilmalari (monitor) tushuniladi. 
Kompyuterning ichki komponentlari birgalikda shina orqali ulangan hisoblash va 
boshqarish qurilmasini ifodalaydi. Eng keng tarqalganlari bu — protsessor, operativ 
hotira va qattiq diskdir. Shina alohida komponentlarni murakkab tizimga ulaydi, 
chunki shinasiz bir-biridan farq qiluvchi qismlar ishlay olmaydi. Protsessor yoki 
markaziy protsessor kompyuterning asosiy tezligini aniqlaydi. Protsessor tezligiga 
va protsessorning oʻz quvvatiga talablar doimiy ravishda oshib bormoqda, chunki 
texnologiyaga qoʻyiladigan talablar ham oʻsib bormoqda. Keyinchalik kompyuterga 
oʻrnatiladigan dasturiy taʼminot tobora koʻproq protsessor quvvatini talab qiladi. 
Arxitektura atamasi butun tizimni loyihalashni anglatadi, chunki jarayonning 
uzluksiz ishlashini taʼminlash uchun alohida komponentlar bir-biri bilan 
muvofiqlashtirilgan boʻlishi kerak. Aks holda, bu kelajakda kompyuter 
muammolariga olib keladi. Agar element boshqa komponentlar bilan mos kelmasa, 
ulardan toʻliq faydalanish imkoniyati boʻlmaydi. Korpusni yigʻishda protsessor, 
operativ xotira yoki shina kabi alohida qurilish bloklari bitta blokni tashkil qilishi 
kerak. Aks holda, protsessorga ulangan dasturiy taʼminot oʻz vazifalarini toʻliq 
bajara olmaydi va kompyuter bilan ishlash murakkablashadi. 
Apparat taʼminotini ishlab chiqish[tahrir | manbasini tahrirlash] 
Apparat taʼminotini ishlab chiqish — turli xil hisoblash jarayonlarini amalga 
oshiradigan, elektronika va mexanik tizimlar elementlarini yaratish va 

---

optimallashtirishni oʻz ichiga olgan kompleks ishdir. Ushbu elementlar va obʻektlar 
oʻrtasidagi aloqa odatda apparat interfeysi orqali amalga oshiriladi.
[9]
 
Apparat vositalarini ishlab chiqish odatda quyidagi bosqichlarda amalga 
oshiriladi
[9]
 : 1. apparat elementlarining sxemalarini ishlab chiqish; 2. apparat 
elementlarini amalga oshirish (bosma plata yoki ularning kombinatsiyasi shaklida); 
3. apparat elementlarini laboratoriya sharoitida sinovdan oʻtkazish; 4. tizimni 
integratsiya qilish; 5. apparat vositalarini real sharoitlarda sinovdan oʻtkazish. 
Apparat taʼminotini ishlab chiqish jarayonining birinchi bosqichi 
[10]
 eng muhimi 
hisoblanadi, chunki uskunani toʻgʻri loyihalashtirish nafaqat loyiha byudjetini 
qisqartiradi, balki bir qator mumkin boʻlgan buzilishlar va toʻxtab qolishlarning 
oldini oladi. 
Dasturiy taʼminotni ishlab chiqish bilan bogʻliq oʻxshashliklar 
[11]
 koʻrinib turibdi: 

Model 
Foydalanuvchilar mahsulotlar bilan turli yoʻllar bilan oʻzaro aloqada boʻlishadi, 
mahsulotlar boshqa mahsulotlar bilan oʻzaro bogʻlangan boʻladi va mahsulotlar 
kiritilgan maʼlumotlarni hisobga olgan holda, chiquvchi maʼlumotlarni ishlab 
chiqaradi . 

Talablar 
Unda funktsional (foydalanuvchiga qaratilgan) va funktsional boʻlmagan 
(foydalanuvchiga qaratilmagan) talablar mavjud. 

Murakkabligi 
Mahsulot spetsifikatsiyalarining har qanday taqdimoti har doim daraxt 
koʻrinishidagi tuzililmaga olib keladi, chunki asosiy xususiyatlar kichikroqlarga 
boʻlinadi. 
[12]