Sinxron motordıń múyesh hám u-siyaqli xarakteristikaların analiz etiń

Sinxron motordıń múyesh hám U-siyaqli xarakteristikaların analiz etiń.
Ózgermeytuǵın tok mashinaları dúzilisi. Magnit shınjırı jáne onı esaplaw.
Joba :

1. 
   Ózgermeytuǵın tok mashinaları dúzilisi.
   
2. 
   Kollektor.
   
3. 
   Magnit shınjırı jáne onı esaplaw.
   
4. 
   Ózgermeytuǵın tok mashinaları dúzilisi.
   

Ózgermeytuǵın tok mashinaları, ózgermeytuǵın tok derekleri (generator ) rejiminde hàmde, ózgertkish texnikası jedel rawajlanıwı menen asinxron mashinalarınıń basqariliwqásiyetleri artiwi sebepli, aldinģi waqıtlarda qolay basqariliw qásiyetleri menen ajralıp turǵan motor rejiminde isletilip, ámeliyat ushın áhmiyetli bolǵan tómendegi artıqmashılıqlarǵa iye:
a) aylanıw chastotasınıń ańsat usılda keń diapazonda tuwri ózgertiri-liwi;
b) salıstırǵanda kishi tok muǵdarı járdeminde úlken jumısqa túsiriw momentin payda etiliwi;
v) asa júkleme menen islew qábiletiniń salıstırǵanda úlkenligi;
g) hár túrlı birlikke tán (aylanıw chastotası kem yamasa kóp ózgeretuǵın ) mexanik 20 -lekciya
xarakteristikalardı alıw múmkinshiligi bar bolģani.
Ózgermeytuǵın tok mashinalarınıń dúzilisi
Ózgermeytuǵın tok motor (O'TM) lari elektr transportında, avtomatikalıq retlew sistemaları,
oqlawlaw ùskenelerı, júk kóteriw kranlari, ekskavatorlar, metallarga qayta islew beriw

Ozim, [28.04.2022 17:11]

Qozaqları, toqımashılıq sanaatında isletiledi. O'T generatorları bolsa O'T energiya
dáregi retinde (úlken quwatlı O'TM larni O'T energiyası menen támiyinlewde)
isletiledi.
O'T mashinaları shcho'tka-kollektor apparatlarınıń jumısı menen baylanıslı bolǵan
kemshilikleri ámeldegi, yaǵnıy úlken júklemede sabınlaǵıshlar menen kollektor arasında júzege
keletuǵın ushqınlanıw mashina jumisına unamsız tásir kórsetip isenimlilik dárejesin
pasaytiradi. Usınıń sebepinen O'T mashinaların port -lashga qáwipli bolǵan ortalıqlarda
isletip bolmaydı. Kollektor O'T mashina -sining konstruktsiyasini quramalılastıradı,
ekspluataciya processinde onı úzliksiz qadaǵalaw etip turıw talap etiledi. O'TM qısqa
tutasǵan rotorli asinxron motorǵa salıstırǵanda 2, 53 ret qımbat jáne onı isletiw ushın
O'T energiya deregi yamasa ózgeriwshen júzimdi tuwrılaǵısh apparatı zárúr boladı.
Lekin, sońǵı jıllarda O'TM ni reostatsiz jumısqa túsiriwge múmkinshilik be-radigan O'T
ni retlewdiń qolaylı metodı islep shıǵılǵanlıǵı ; O'T yurit-masi chastota jardeminde
retlenetuǵın yuritmaga salıstırǵanda arzanlıǵı ; kol-lektorsiz O'T mashinaları da oylap tabıw
etilip ámelde qollanila baslan-ganligi kollektor menen baylanıslı bolǵan saldamlı
kemshilikke salıstırǵanda toqtatıw berilip isenimlilik dáreje jaqsılanıp atır.
O'T mashinasınıń qo'zg'almas bólegin- stator, aylanıwshı bólegin bolsa - yakor'
dep ataladı. Stator - sapalı polattan tayarlanatuǵın stanina jáne onıń ishki maydanına
jaylastırıp bekkemlengen bas hám de qosımsha polyustan ibarat. Stanina hám polyus
ózegi mashina magnit sistemasınıń strukturalıq bólegine kiredi.
Tiykarǵı polyus ózegi qalıńlıǵı 1 mm bolǵan elektrotexnik polat listlar-den

Ozim, [28.04.2022 17:11]

Jıynaladı. Mashina hawa aralıǵinda magnit maydandı zárúrli formada taq-
bólistiriw maqsetinde tiykarǵı polyustıń yakor' tárepindegi uchiga arnawlı
(«qutb ushlıgi») forma beriledi.

Ozim, [28.04.2022 17:11]

Qozǵawtıw chulg'amining túteleri polyus ózeklerine kiydiriladi hám sta-
ninaga siqib bekkemlenedi. Orta hám úlken quwatlı O'T mashinalarında sovi-tıs yuzani
asırıw ushın qozǵawtıw tútelerin eki bólekke boladılar. Tiykarǵı polyus tútelerin
arqa hám qubla polyus gezekpe-gezek keletuǵın tártipte ulab qozǵawtıw
chulg'ami payda etinadi. Bul chulg'am má-shinada tiykarǵı maydan payda etiw ushın xızmet
etedi.
Quwatı 1 kW hám odan úlken bolǵan O'T mashinalarında kommutatsiya ja-rayonında júz
bolatuǵın ushqınlanishni kemeytiw ushın qońsılas jaylasqan bas polyus arasında
(mashinanıń kese o'qi boyınsha ) qosımsha polyus ornatıladı. Qosımsha polyus
ózegi pútin polat yamasa qalıńlıǵı 1 mm polat listlaridan jıynalǵan boladı. Ózekke
tuwrıburchak kesimli simdan tayarlanǵan chulg'am g'altagi ornatıladı.
Yakor' - val hám oǵan ornatılǵan tsilindrik forma daǵı polat ózek, onıń pazlariga
jaylastırılǵan yakor' chulg'ami jáne onıń sektsiyalarini jalǵaw ushın málim tártipte
jıynalǵan arnawlı forma daǵı mıs plastinalari kompleksi (kollektor ) den ibarat.
Yakorning polat ózegi qalıńlıǵı 0, 35 yamasa 0, 5 mm bolǵan elektrotexnik polat
listlardan jıynalǵan boladı. Bul halda magnit maydanda yakor' aylanıwında ózekte ónim
bolatuǵın dúbeley toklar tásiri keskin azayadı. Yakor' pazlaridagi chulg'am
sektsiyalarini arnawlı sınalar menen, pazdan tısqarı bólimlerin bolsa qursaq tańǵısh (qamar ) lar
menen bekkemlenedi.
Kollektor (yig'uvchi) suwıq halda oqlawlanǵan qattı misdan tayarlanǵan
ponasimon kesimli plastinalardan tsilindr formasında jıynaladı. Plastinalar bir-
birinen mikanit qistirmalar menen izolyatsiyalanadi. Kem hám orta quwatlı O'T
mashinalarında kollektor plastinalari hám mikanit qistirmalar plastmassa járdeminde
presslab bekkemlenedi.

Ozim, [28.04.2022 17:11]

Jıynalǵan kollektor qızdırılǵan
halda valning yakor' chulg'ami janına
jaylastırıp bekkemlenedi. Kollektor
plastinalarining yakor' chulg'ami
tárepindegi shıǵıp turatuǵın bólegine
chulg'am sektsiyalari kepserlenedi.
Kollektor plastinalari yakor' chulg'ami
oramların izbe-iz ulaydi.
Kollektor yakor' chulg'ami menen
birge aylanadı, onıń maydanında chulg'amni
sırtqı elektr shınjırı menen baylaw
sabınlaǵıshlar traversaga (yamasa podshipnik
qalqanına ) bekkemlengen sabınlaǵısh tutqıshlar járdeminde qo'zg'almas jaǵdayda tutıp turıladı.
Traversa - zárúrshilik payda bolǵanda sabınlaǵıshlar sistemasın mashina polyusına salıstırǵanda
qózǵaw imkaniyatın beretuǵın apparat bolıp tabıladı. Sho'tkalar hám qozǵawtıw chulg'amidan shıqqan
sımlar arnawlı klemma (qısqısh ) lar taxtachasiga shıǵarılǵan boladı.
O'T mashinasın sovitish ushın onıń valiga samallatqısh ornatıladı. Valning
eki tárepine podshipnik qalqanları bekkemlenedi.
O'T mashinaları qozǵatilish usılına kóre tómendegi túrlerge bólinedi: ǵárezsiz,
izbe-iz, parallel, aralas qozǵawtıwlı hám turaqlı magnitlı.
O'T mashinasınıń ǵárezsiz qozǵawtıwlı túrinde qozǵawtıw chulg'amiga tash-qi O'T
dereginen tok berip tiykarǵı maydan payda etinadi; parallel qozǵawtıwlida
mashinanıń tiykarǵı magnit
maydanı polyus ózegindegi
qaldıq magnit aǵımı
tásirinde, yaǵnıy óz-ózin
qozǵawtıw hádiysesi sebepli
payda boladı ; izbe-iz
qozǵawtıwlı túrinde
mashinanıń tiykarǵı maydanı
júkleme jalǵanǵandan keyin ǵana
payda boladı, sebebi
qozǵawtıw chulg'ami yakor'
chulg'amiga izbe-iz jalǵanǵan
boladı ; aralas qo'z-g'atishli
túrinde, yuksiz islew rejimde
mashina -dıń tiykarǵı magnit
maydo-nini parallel
qozǵawtıwlı chulg'am ónim
etedi, júkleme menen

Ozim, [28.04.2022 17:11]

Islegende bolsa qozǵawtıw maydanın parallel hám izbe-iz qozǵawtıw chulg'amlarining
nátiyjelik maydanı tuf-ayli payda boladı.
O'T mikromashinalarining kóbisinde mashinanıń tiykarǵı maydanı do-imiy
magnit jardeminde payda etinadi. Bul halda mashinanıń qozǵawtıw chulg'ami wazıypasın
turaqlı magnit atqaradı.
Yakor' 180
ga búrilganda oram daǵı EYuK (yamasa tok) dıń baǵdarı teska-riga
ózgeredi. Lekin sabınlaǵıshlar polyarlıǵı (belgisi) hám shınjırdıń sırtqı bóleginde júzimdiń óz
baǵdarın ózgertirgen waqıtta sabınlaǵıshlar tagidagi kol-lektor plastinalarining da
jayı almasinadi.
Sonday etip, «A» sabınlaǵısh tagida hámme waqıt arqa polyus tásirindegi, «V» sabınlaǵısh
tagida bolsa qubla polyus tásirindegi ótkeriwshi jalǵanǵan plastina turadı. Nátiyjede O'T
generatorında yakor' chulg'amidagi ózgeriwshen tok kol-lektor hám sabınlaǵıshlar jardeminde
shınjırdıń sırtqı bólegindegi pul'satsiyalana-digan júzimka aylantırıladı.
Eger yakor' chulg'ami keńislik bir-birine salıstırǵanda 90
de jaylasqan ik-
kita oramnan ibarat bolsa, sırtqı shınjırda júzimdiń pul'satsiyalanishi keskin azayadı.
Álbette, yakor' chulg'ami bir yamasa eki oramnan emes, bálki bir neshe oramnan
ibarat boladı. Nátiyjede júzimdiń sırtqı shınjır daǵı pul'satsiyasi keskin azayadı.
Mısalı, chulg'amdagi ótkeriwshiler sanı 16 (oramlar sanı 8) bolsa, júzimdiń
pul'satsiyasi sezilmay qaladı hám generatordıń sırtqı shınjırındaǵı EYuK (yamasa tok) ni
tek baǵdarı boyınsha emes, bálki kat-taligi boyınsha da ózgermeytuǵın deyiw múmkin
boladı.
Yakor' chulg'amiga júkleme jalǵanǵanda ótetuǵın tok tiykarǵı maydan menen tásirlesip
elektromagnit kúsh hám moment payda etedi. Elektromagnit kúsh-
dıń ma`nisi Amper nızamına qaray tómendegi formula boyınsha anıqlanadı :
Fem = Vo'rt

Ia. (27. 2)
Bul kúshdıń baǵdarı «chap qol qaǵıydasi» (K. 2, b-su'wret) boyınsha anıqlana-di. Bul kúsh
payda etgen elektromagnit moment tómendegine teń boladı :
M = FemD / 2 = CmF Ia, (27. 3)
bunda D / 2 - yakorning radiusı ; Cm = rN/ (2a) - mashina konstruktsiyasiga
baylanıslı bolǵan ózgermeytuǵın san. Mashina generator rejiminde islegende bul mo-
moment tormozlaytuǵın tásir etedi.
Magnit shınjırı jáne onı esaplaw.
Yuksiz islewindegi magnit maydan. Yuksiz islep atirǵan O'T generatorında tiykarǵı
magnit maydan qozǵawtıw chulg'ami MYuK tárepinen payda etinadi.
O'T mashinalarınıń magnit xarakteristikası sinxron mashinalarniki-ga uqsaǵan boladı.
o'T mashinasınıń magnit shınjırın esaplawǵa tiyisli maǵlıwmat 31-bapta berilgen (31. 4-
bandga qarang).
Júkleme menen islewindegi magnit maydan. Yakor' reakciyası.

Ozim, [28.04.2022 17:11]

Mashinası (generator ) ga júkleme jalǵanǵanında yakor' chulg'amidan tok ótip MYuK ónim
boladı. Yakor' MYuK dıń mashina tiykarǵı magnit maydanına tásiri yakor' reakciyası
dep ataladı. Mashina magnit shınjırı to'yinishini esapqa almastan, qozǵawtıw chulg'ami
(Fqo'z) hám yakor' chulg'ami MYuK lari (Faq) mashina magnit shınjırınıń hawa aralıǵı magnit
qarsılıgın jeńiwge sarplanadı dep esaplanǵanda, analiz ushın joqarıda kórsetilgen
MYuK lar ornına olarǵa uyqas bolǵan magnit aǵısları (Fqo'z hám Faq) ni isletiw múmkin
boladı.
Yuksiz islewde tiykarǵı magnit aǵıs (Fqo'z) mashinanıń bóylama o'qi bo'-yicha
jónelgen boladı (28. 1, a-su'wret), júkleme menen islegende bolsa yakor' chul-g'ami MYuK (Faq)
payda etgen magnit aǵıs Faq, mashinanıń sabınlaǵıshları geo-metrik neytralǵa qoyılǵanda
(28. 1, b-su'wret), mashinanıń qo'ndalang o'qi boyı -cha yo'naladi hám sol sebepli onı
kese maydan (Faq = Fa) dep ataladı. Bul maydandıń tásiri (yakor' reakciyası )
sebepli nátiyjelik maydan Vnat bas polyus oqlarına salıstırǵanda bólistiriliwi simmetrik
bolmaydı hám hár bir qutbning bir shetsine jıljıǵan boladı (28. 2, s-su'wret). Bul halda
fizikalıq ney-tral' m-m (yakor' sheńberinde magnit induktsiya nolǵa teń bolǵan noqatlar -ni
birlestiruvchi sızıq ) mashinanıń geometriyalıq neytralı (n-n) ga salıstırǵanda qandayda-bir

múyeshka jıljıydı. O'T generatorlarda (28. 2, s-suwretde «G») fizikalıq neytral yakor' aylanıw
baǵdarı boyınsha, motorlarda bolsa - teris yo'na-lishga jıljıydı.
Magnit shınjırı to'yinmagan dep shama menen oylaingan O'T mashinasında qo'z-g'atish
chulg'ami jıynalǵan bolǵanı ushın, ol payda etgen MYuK dıń taq-simlanishi tuwrı
tórtmuyush formasında bolıp, bir polyus astında ol payda et-gan magnit induktsiyanıń
bólistiriliwi bolsa, iymek sızıqlı trapetsiya shak-lida boladı (28. 2, a-su'wret).
Yakor' chulg'amining MYuK tómendegine teń, yaǵnıy :
Fa = (

ia) N / (De) =

A, (28. 1)
bunda : N/ (De) - chulg'amdagi ótkeriwshilerdiń yakor' sheńberi uzınlıq bir-ligiga tuwrı
keliwshi sanı ; ia = Ia / (2 a) - yakor' chulg'amining hár bir ótkeriwshiinen (sonday eken, parallel
shaqapshadan ) ótetuǵın tok; A = iaN / (De) - yakorning sızıǵıy júklemesi, yaǵnıy yakor'
MYuK dıń yakor' sheńberi uzınlıq birligine tuwrı keletuǵın bólegi.
MYuK Faq tuwrı sızıqlı ózgeredi, yaǵnıy bas polyus o'qida nolǵa teń bolıp, sabınlaǵısh
jaylasqan kese kósherde bolsa maksimal bahaǵa
iye boladı. Onıń qońsılas polyus oqları arasındaǵı
bólistiriliwi úshmúyeshlik formada boladı. Sonday
etip, júkleme menen islep atirǵan O'T mashinasında
qozǵawtıw chulg'ami MYuK Fqo'z (0) hám yakor' chulg'ami
MYuK Faq boladı. Yakor' magnit induktsiyasınıń
mashina hawa aralıǵinda bólistiriliwi polyus
úshlıqları shegarasıdagina yakor' MYuK Faq dıń
taksimlanishi menen uyqas túsedi. Polyusaro
keńislik yakorning magnit aǵımına salıstırǵanda
qarsılıqtıń artıp ketiwi sebepli magnit
induktsiya keskin azayadı. Mashinanıń magnit
sisteması to'yinmagan halda yakor' reakciyası
tiykarǵı magnit aǵımdı buzadı tek, lekin onıń
úlkenligin ózgertirmeydi. Qutbning yakor' kirip
kiyatırǵan tárepinde hám yakor' ózeginiń sol polyus
qarsısındası daǵı tishli qatlamı yakor' MYuK dıń
baǵdarı tiykarǵı polyus MYuK larining
baǵdarı menen uyqas túskenligi sebepli olardıń
magnitlanıwı asadı ; polyus tagidan yakor' shıǵıp
ketip atırǵan tárepinde hám yakor' ózeginiń sol polyus qarsısındası daǵı tishli qatlamı bolsa
joqarıdaǵı MYuK larning keri jónelgenliginen magnitsızlanadi. Usınıń sebepinen
nátiyjelik magnit aǵıs tiykarǵı polyustıń oǵına salıstırǵanda málim múyeshka búriladi.

Ozim, [28.04.2022 17:11]

Mashina nátiyjelik maydanınıń aynıwı onıń jumıs ózgesheliklerine jaman
tásir etedi: 1) sabınlaǵısh kontakti jumıs sharayatın jamanlastıradı, yaǵnıy kollek-tordan ushqın
shıǵıwınıń kusheytiwine sebep boladı ; 2) mashina polyusınıń eki maydan kúsh
sızıqları birdey jónelgen shetleri astındaǵı yakor' chulg'amining sektsiyalarida EYuK
larning máwrit bahaları keskin asadı. Nátiyjede, qońsılas kollektor plastinalariaro
kernew Uk asadı hám úlken bahalı júklemelerde onıń ma`nisi standart tárepinen
jol qoyılǵanınan úlken bolsa, plastinalar arasındaǵı mikanit (izolyatsiya) dıń elektr
mustah-kamligi buǵan shıdam bere almay, olar arasında elektr yoyi payda boladı. Bul
hal kollektordıń normal islewine unamsız tásir kórsetip, onıń xızmet múddetin
keskin qısqartiradi.
Magnit sisteması to'yingan O'T mashinasında yakor' reakciyasınıń unamsız tásiri,
yaǵnıy mashinanı magnitsızlashi onıń jumıs ózgesheliklerin jamanlashti-radi. Bul halda
generatorlarda EYuK, O'TM larida bolsa aylantıriwshı moment azayadı.
Sho'tkalarning geometriyalıq neytralǵa salıstırǵanda jılısıwında yakor' reak-tsiyasining
mashina jumisına tásiri tómendegi sebeplerge kóre kúshayadi. Sho'tkalar jıljıǵanda ol menen
birge yakor' MYuK dıń vektorı da jıljıydı hám bunda yakorning MYuK Fa kese
quraytuǵınsı (Faq = Facos

) den tısqarı, polyus o'qi boyınsha jónelgen bóylama
quraytuǵınsı (Fad = Fasin

) ga da iye boladı. Generator rejimde islegeninde
sabınlaǵıshlar yakorning ayla-ósindi baǵdarı tárepke jıljısa, MYuK dıń bóylama tashkil
etiwshisi Fad qozǵawtıw chulg'ami MYuK Fqo'z (o) ga keri yo'nalib mashinanıń tiykarǵı
magnit aǵımın kúshsizlentiredi; sabınlaǵıshlar yakor' aylanıwına teris jaǵına
jıljıǵanda bolsa, Fad MYuK Fqo'z (o) ga uyqas baǵdarı sebepli mashina magnit -lanashini
asıradı hám kollektorda ushqın shıǵıwına baslawshı boladı.
Eger O'T mashinası motor rejimde islegeninde sabınlaǵıshlardıń yakor' ayla-
nishi boyınsha jıljıǵanında MYuK Fad mashinanı qosımsha magnitlap, olar tes-
kari tárepke jıljıǵanda bolsa magnitlanıw dárejesin azaytadı.