“sirtqi bo‘lim” fakulteti tt va kt yo‘nalishi 730-20 – guruh talabasi Qodirov Nuriddin ning “

---

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR
VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT
AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI FARG‘ONA
FILIALI
“SIRTQI BO‘LIM” fakulteti
TT VA KT yo‘nalishi
730-20 – guruh talabasi
Qodirov Nuriddin ning
“
O’rnatilgan tizimlar
”
fanidan tayyorlagan
MUSTAQIL ISHI
Topshirdi:
Qodirov Nuriddin
Qabul qildi:
Ergashev O
Farg‘ona 2023

---

MAVZU:O‘rnatilgan tizimlarda qurilmalar
drayveri
Reja
1. O’rnatilgan tizim tushunchasi
2.O’rnatilgan tizimlarni loyihalashtirish
3. O’rnatilgan tizimlarni sinflanishi
4.O’rnatilgan tizimlar dasturiy ta’minotiga
qo’yilgan talablar va xususiyatlari.
5.Qurilma drayverlarni yaratish
6.O’rnatilgan tizimlarda xotira

---

1.
O’rnatilgan tizim tushunchasi
O’rnatilgan tizim-bu amaliy kompyuter tizimi bo’lib, u boshqa turdagi
kompyuter tizimlaridan, ya’ni shaxsiy kompyuterlar (PC) yoki
superkompyuterlardan farq qiladi. Biroq, siz “o’rnatilgan tizim”
tushunchasini tushunishda ba’zi qiyinchiliklarga uchrashingiz mumkin,
chunki u texnologiyadagi o’zgarishlar va turli xildagi kompyuter
qurilmalari va dasturiy qismlari narxlari sezilarli tushish natijasida doimiy
ravishda mukammallashib boradi. Yaqin yillarda o’rnatilgan tizimning
an’anaviy turlari doirasi ancha kengaydi. O’quvchi yaqin kelajakda bu
tizimga duch kelishi mumkinligi sababli, tizim haqida mulohaza qilishni
va bugungi kunda ular qanchalik to’g’ri ishlashi yoki kamchiliklarini
tushunishi juda muhim hamda ular xususida onliravishda muhokama
yurita olishi kerak. Quyida o’rnatilgan tizimning bir necha umumiy
xususiyatlri haqida fikr yuritiladi:

O’rnatilgan tizimlar qurilmalar va dasturiy ta’minotining keng
qo’llanishi jihatdan shaxsiy kompyuterlarga (PC) qaraganda ancha
chegaralangan. Bu hol o’rnatilgan tizimlarining muhim
yo’nalishlari uchun to’g’riligini saqlamoqda. Qurilmalar
cheklanganligi to’rt jihatdan kamchiliklarga ega, ular ish sifatini
yaxshilash, is’temol kuchi, xotira va qurilma keng tarqalishidagi
kamchiliklardir. Dasturiy ta’minotdagi kamchiliklar jihatdan
o’rnatilgan tizimlar shaxsiy kompyuterlarga ancha yaqin, ya’ni
tatbiqlar kam, ko’lami past tatbiqlar, operatsion tizim yo’qligi yoki
cheklangan tizimlar. Biroq bu ta’riflar boshqaruv kengashi
nazarida qisman to’g’ri va shaxsiy kompyuterlardagi dasturiy

---

ta’minotning avvalgi va bugungi avlodi ancha mukammal
o’rnayilgan tizim loyihalariga qayta joylanmoqda.

O’rnatilgan tizimlar faqat maxsus vazifalarni bajarish uchun
loyihalashtirilgan. Ko’plab o’rnatilgan qurilmalar asosan bir
xususiy vazifa uchun ishlab chiqilgan. Biroq, biz bugun
ko’rishimiz mumkinki ayrim qurilmalar, masalan shaxsiy
ma’lumotlar bazasi yordamchisi (PDA) gibrid telefon kameralari
bir necha turdagi funksiyalarni bajarish uchun islab
chiqarilgan.shuningdek, so’ngi raqamli TV lar ikkitomonlama
amallarni bajarishga moslashgan, ya’ni ko’plab turdagi “TV”larga
bog’liq bo’lmagan umumiy, lekin muhim bo’lgan amallarni
bajaradi, xususan e-mail, internetdan foydalanish va ko’plab
o’yinlar.

O’rnatilgan tizim shunday kompyuter tizimidirki, unda boshqa
kompyuter tizimlaridan ko’ra yuqori sifatli va ishonchli qurilmalar
talab etiladi. O’rnatilgan qurilmalarning ba’zi qurilmalarida juda
yuqori sifatli va ishonchli uskunalar bilan jihozlangan. Misol uchun,
avtomobil motori kontrolerlarining harakat vaqtida tutashib ketishi
yoki nozik tibbiyot asboblariningn jarrohlik vaqtidagi nuqsonlari
juda jiddiy oqibatlrga olib keladi. Biroq, bu yerda ham shunday
o’rnatilgan qurilmalar bo’lib, masalan TV, o’yinlar, kamera
telefonlar kabi, ularda noqulayliklar mavjud bo’lib, lekin ular
hayotga xavf soladigan holatlarni vujudga keltimaydi.

Ba’zi o’rnatilgan tizimlar deb nom olgan qurilmalar, misol uchun
PDA yoki web bloknotlar, aslida o’rnatilgan qurilma emas.
Kompyuter tizimlari sohada ba’zi bahsli holatlar uchraydi va

---

an’anviy tizimlarning hammasi ham aslidao’rnatilgan tizim emas.
Biroz tushunildiki, ancha mukammalroq loyihalarning o’rnatilgan
tizim sifatida shakllanishi, masalan PDAning, nanotexnologik
bozor va sotuv jarayoniga ko’proq bog’liq ekan muhandislarga
qaraganda. Haqiqatda soha muhandislari o’rnatilgan tizim
jarayonidagi faoliyatiga qarab o’zaro bo’lingan, hatto bu
loyihachilar joriy tizimlar borasida birgalikda
muhokamalashishsada, an’anaviy o’rnatilgan tizim rivojlanishda
davom etadimi yo’qmi yoki sanoat jarayonida yakunda boshqalar
tomonidan boshqariladimi. Hozirda sanoatni ta’minlaydigan
kompyuter tizimlari ko’lami mavjud emasligi sababli an’anaviy
o’rnatilgan tizimlar va umumiy maqsadli shaxsiy kompyuterlar
orasidagi raqobat sustlashdi. Bu kitob o’rnatilgan tizim evolyutsion
ko’rinishini asoslab ko’rsatib beradi,qaysiki bu turdagi kompyuter
tizim loyihalarini o’z ichiga olgan.
Elektronik qurilmalarning har bir muhandislik bozoridagi segmenti
o’rnatilgan tizim sifatida sinflanib boradi (1.1 jadval), qisqa qilib
aytganda, ”kompyuter tizimlari turlari” xususiy xarakteristikaga ega
bo’lib, mazkur holatini keng ko’lamdagi o’rnatilgan tizimlarda ham
saqlaydi, ya’ni bu jarayonni izohlaydigan yagona ta’rif mavjud emas
1
.