Табиат фалсафаси

ТАБИАТ ФАЛСАФАСИ

«Табиат» тушунчаси энг муҳим ва кенг қўлланиладиган фалсафий категориялардан биридир. Бу атама бир неча талқинга эга бўлиб, фалсафада кўпинча у кенг, тор ва махсус маънода ишлатилади. Мазкур маъноларнинг ҳар бири, ўзига хос хусусиятга эга.

“Табиат”
тушунчаси
Табиат тушунчасининг
кенг маъноси борлиқни,
бутун дунёни
барча ранг-баранг
шакллари билан
жамулжам
ҳолда акс эттиради.
«Табиат» атамасининг
тор маъноси объектив
борлиқнинг биосфера,
яъни «ҳаёт соҳаси» деб
номлаган қисминигина
англатади.


«Табиат»
тушунчасининг
махсус талқинида
эътибор муҳокама
предметининг илдизлари,
фундаментал
асосларини ёритишга
қаратилади.

Жамият
Табиат
Табиат
инжиқликлари
Фаннинг
ривожланмаганлиги
Жамият
Табиат
Фаннинг
ривожланиши
Техниканинг
ривожланиши
Табиат ва жамиятнинг ўзаро алоқалари
қадимда
ҳозир
Табиат
Қадимда инсон табиатга
тўла сингиб кетган ва унга
бутунлай қарам эди. У
табиатдан ажралмаган ва
ўзини унга қарши
қўймаган.
Антик даврда табиат
Инсондан деярли ҳамма
нарсада устун бўлган
Қудратли куч бўлиб
қолишда давом этса-да,
лекин уни одамзот назарий
англай бошлаган.
Уйғониш даврида табиатга
гўзаллик ва илҳом манбаи деб
қарашга асосланган янгича
муносабат юзага келди.
Мазкур мўлжал реал борлиқни
фаол ўрганиш ва уни
янада теранроқ тушуниб
етишга рағбатлантирган.
Янги даврдан эътиборану нафақат
назарий ёки эстетик илҳом манбаи
сифатида, балки амалий фаолият
жабҳаси сифатида ҳам қаралди.
Инсонгатабиатнинг стихияли
кучларини жиловлаш ва
ўзига бўйсундириш имконини
берувчи табиий қонунлар аниқланди
Экологик танглик
Илгари яшовчанлик
қобилиятига эга
бўлган кўпгина
ҳудудлар яйдоқ
саҳрога айланиши
Атмосфера, сув
ҳавзалари ва
шу кабиларнинг
ҳалокатга
элтадиган
тарзда
ифлосланиши
Стратосферанинг
озон пардасидаги
тешиклар, оқава
сувлар ташланадиган
«ариқлар»га
айланиб қолган
Ерда (бошқа планеталарга нисбатан) ҳаёт пайдо бўлиши учун зарурий шароитнинг мавжудлиги
Қуёш атрофида Қуёш системасидаги ер ва бошқа планеталар айланувчи юлдуз-ўртача катталикдаги, етарли кучга эга: атрофдаги жуда ката («қайноқ») юлдузлар ва кичик («муздек») ларда ҳаёт бўлиши мумкин эмас
Ер Қуёшга нисбатан оптимал масофада жойлашган 150 млн км (агар Ер Қуёшга 10-15 млн. км яқинроқда былса, у куйиб кетган саҳрога, 10-15 млн. км. узоқроқда бўлса, у муз билан қопланган бўлар эди)
Ер ўртача катталикда: жуда кичик планеталар Меркурий, Плутон, атмосфера пайдо бўлиши учун ва ҳаёт учун керакли шароитлар учун жуда оз тортилиши кучига (Юпитер Сатури каби) гигантлар эса жуда катта тортилиш кучига эга ва ўзи атрофида (атмосфера каби) қийинчилик билан ўтадиган қатлам билан ҳаётни пайдо бўлиши мумкин бўлган имкониятни сўндиради
Ер атмосферага эга - алоҳида қатлам у биринчидан, Ерни Қуёш ва бошқа радиациядан ва бошқа фазодан келувчи таъсирдан асрайди; иккинчидан, азот ва кислород моддалари бор, бу тирик организмлар нафас олиши учун зарурдир, учинчидан, Ернинг тез қизиб ва тез совиб кетишидан асрайди, температура мўътадиллигини сақлайди.
Ер сувга эга – бу ҳаётнинг зарурий элементларидан бири
Ер планетаси – ҳаёт пайдо бўлиши учун зарур бўлган шарт-шароитларнинг ташувчиси
Литосфера - (юнонча, тошли қобиқ) –Ернинг юқори қаттиқ қатлами, унга ернинг пўстлоқ ва юқори мантии (Ернинг ичидаги эриган қисми) киради