Tafakkurni diagnostika qilish metodlari «Ob'ektlarning o‘xshashligi va farqini aniqlash, sababini tushuntirish, tushunchalarni ta'riflash» metodikasi

---

 
Tafakkurni diagnostika qilish metodlari 
«Ob'ektlarning o‘xshashligi va farqini aniqlash, sababini tushuntirish, 
tushunchalarni ta'riflash» metodikasi 
Biz tushunchani ta'riflash, sabablarini izohlash, predmetlarning o‘xshashlik va 
farqini aniqlash kabi tafakkur jarayonlarini baholash orqali bolaning aqliy 
rivojlanish darajasini o‘rganishimiz mumkin. 
Bu tafakkur jarayonlari bolaning quyidagi savollarga to‘g‘ri javob berishiga 
qarab aniqlanadi. 
1. Bu hayvonlarning qaysi biri katta? Otmi it? 
2. Ertalab odamlar nonushta qiladi. Kunduzi va kechqurun ovqatlanganda-
chi? (To‘g‘ri javob: Tushlik va kechki ovqat) 
3. Kunduzi ko‘chada yorug‘, kechqurun-chi? (To‘g‘ri javob – qorong‘i). 
4. Osmon ko‘m-ko‘k, o‘tlar-chi? (To‘g‘ri javob: yashil rangda). 
5. Gilos, nok, olxo‘ri va olma – bu ... (To‘g‘ri davom ettirish – mevalar). 
6. Poezd o‘tayotganda nega shlagbaum tushiriladi? 
7. Toshkent, Xiva, Samarqand – nima? (To‘g‘ri javob –shaharlar). 
8. Soat necha bo‘ldi? (Bolaga soatni ko‘rsatib, vaqtni aytib berish so‘raladi) 
(To‘g‘ri javob: soat millari ko‘rsatgan vaqt). 
9. Sigirning kichigini buzoq deyiladi. Kichik it va qo‘yni nima deyiladi? 
(To‘g‘ri javob: kuchuk va qo‘zi). 
10. It ko‘proq nimaga o‘xshaydi? Mushukkami tovuqqa? Javob ber va 
tushuntirib ber, nima uchun shunday deb o‘ylaysan? 
11. Avtomobilga tormoz nima uchun kerak? (Kerak bo‘lganda avtomobil 
tezligini pasaytirishni ko‘rsatuvchi biror-bir javob to‘g‘ri deb topiladi). 
12. Bolta va arra bir-biriga qay jihatdan o‘xshash? (Bajariladigan ishlarni 
ko‘rsatuvchi javob to‘g‘ri). 
13. Olmaxon bilan mushuk orasida qanday o‘xshashlik bor? (Kamida ikkita 
o‘xshash belgilarni to‘g‘ri ko‘rsatilgan javob to‘g‘ri. Masalan, bular – 
hayvonlar daraxtga chiqa oladilar, qalin yung bilan qoplanganligi, dumi va 
to‘rtta oyog‘i borligidir). 
14. Mix, vint, shurup bir-biridan nimasi bilan farq qiladi? (To‘g‘ri javob – 
mixning yuzasi tekis, vint va shurup burama kertikli; mix bolg‘a bilan uriladi, 
vint va shurup buraladi; shurup konus shaklida, vint va mix yumaloqdir). 
15. Futbol, uzunlikka va balandlikka sakrash, tennis, suzish nima? (To‘g‘ri 
javob – bular sport turlari, jismoniy mashqlar turi). 
16. Transportning qanday turlarini bilasiz? 

---

(transport vositasining kamida ikki turini aytishi kerak). 
17. Yoshlar katta odamdan qanday farqlanadi? (Javobda keksalar bilan 
yoshlar o‘rtasidagi kamida ikkita farq sanaladi). 
18. Nima uchun odamlar jismoniy tarbiya va sport bilan shug‘ullanadi? 
(Quyidagi javoblar to‘g‘ri deb topilishi mumkin – o‘zining salomatligini 
saqlab turish, kuchli bo‘lish, qaddi-qomati kelishgan bo‘lishi, chiroyli bo‘lish, 
sportda muvaffaqiyat qozonish va musobaqalarda Yutish uchun). 
19. Nima uchun ishlamaslik yomon deyiladi? (To‘g‘ri javob variantlari – 
chunki hamma odamlar ishlashlari kerak, negaki, yaxshi yashab bo‘lmaydi; 
chunki bu odam o‘rniga boshqalar ishlashi kerak bo‘ladi; ishlamasa, kerakli 
narsalarni sotib ololmaydi; oziq-ovqat, turar joy va boshqalar) 
20. Nima uchun konvertga marka yopishtiriladi? 
(To‘g‘ri javob – pochta orqali jo‘natilayotgan xabarlar uchun to‘lanadigan 
haq) 
Natijalarni qayta ishlash 
Har bir to‘g‘ri javob uchun 0,5 ball beriladi, bolaning to‘plashi mumkin 
bo‘lgan Yuqori ballar 10 ga teng bo‘ladi. 
Izoh. Bolaning mustaqil fikr yuritib, savolning mohiyatiga mos keladigan 
javobi ko‘rsatilgan javobda bo‘lmasa ham to‘g‘ri hisoblanadi. 
Yuqoridagi metodika maktabga kirayotgan bolaning so‘z-mantiqiy fikr 
Yuritish qobiliyatini psixologik tashxis qilish uchun qo‘llaniladi. Bu metodika 
Yuqorida aytilgan aqliy, xulosa chiqara olish qobiliyatidan tashqari bolaning 
aqliy fikrlay olish faoliyati to‘g‘risida ham ozmi-ko‘pmi xulosa qilish 
imkonini beradi. 
Tekshiruvchida bola javobining to‘g‘riligiga ishonch noto‘g‘ri deb xulosa 
chiqarish uchun asos bo‘lmasa, u holda bunday javobga 0,5 ball beriladi. 
Bolaning javobini to‘g‘ri noto‘g‘ri deb baholashdan avval bola savolni to‘g‘ri 
tushunganligiga ishonch hosil qilmoq kerak. Masalan: hamma bolalar ham 
shlagbaum nimaligini bilavermaydi va bu savolning ma'nosini anglab eta 
olmaydilar. 
Ba'zan «ishlamoq» so‘zi ham qo‘shimcha tushuntirish talab qiladi, chunki 
maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarning hammasi ham buni bila 
olmaydilar. 
Rivojlanish darajasi haqida xulosa: 
10 ball – juda yuqori 
8-9 ball – yuqori
4-7 ball – o‘rtacha
2-3 ball – quyi
0-1 ball – juda past