Таълим вазирлиги низомий номидаги Тошкент давлат педагогика университети

6. Интеграцияланган дарсларни самарадорлгини ошириш 
омиллари. 
Аввало қайси дарслар интеграциялаш учун мос келишини аниқлаб олиш 
керак. Бундай дарсларнинг асоси - турли фанлар асосий мавзулари мазмунининг 
яқинлиги ва мантиқий алоқалари. 
Савод ўргатиш дарслари (ўқиш ва ѐзишга ўргатиш) 
Интеграциялангаи дарслар. Бошдан интеграцияланган курс-бу синфдан 
ташқари ўқиш. Бу ерда яхлит жараѐн кечади: 
а) китоб ўқиш асбоби сифатида ўқиш дарсларида олган ўқиш 
кўникмаларини такомиллаштириш; 
б) матн устида ишлаш; 
в) суҳбатдошлар доирасини танлаш каби китобларни танлаш . 
Математика 
ҳам 
интеграцияланган 
курс-арифметик 
материални 
ўзлаштиришга имкон берувчи арифметика, алгебра ва геометрия элементлари ва 
шу билан бирга алгебра ва геометрия, меҳнат таълими асосларини ўргатишга 
тайѐргарлик . Бошдан интеграцияланган курс табиатшунослик (табиатшунослик 
асослари, география). Бошидан интеграцияланган юқоридаги курслардан ташқари 
қуйидаги фанларнинг бирикиши мумкин: ўқиш-рус тили, ўқиш-табиатшунослик, 
ўқиш-тасвирий 
санъат, 
ўқиш-мусиқа, 
табиатшунослик-математика, 
табиатшунослик- меҳнат таълими, математика - меҳнат таълими, математика - 
жисмоний тарбия. 
Дидактик тизимда предметлараро асосда интеграциялаш ўқитувчи (таълим 
бериш ) ва ўқувчи (таълим олиш )харакатларининг мос келишини кўзда тутади. 
Иккала фаолият ҳам умумий тузилишга эга: мақсадлар, сабаблар, мазмун, 
воситалар, натижалар, назорат. Бироқ ўқитувчи ва ўқувчи фаолиятларининг 
мазмунида фарқ бор. 
1. Мақсадли босқичда ўқитувчи умумий мақсадни қўяди. Ўқувчилар 
ўқитувчи 
бошчилигида 
предметлараро 
боғлиқликларни 
тушуниб 
етишлари, 
турли 
предметлардан 
керакли 
билимларни 
танлаб 
олишлари керак, бунда улар ўз эътибор фикрларини фақат умумий билимларни 
ўзлаштиришга эмас балки, кўчириш таҳлил қилиш шахснинг белгилари қобилият 
ва қизиқишларининг ривожлантиришга қаратишлари керак. 
2. Исботлаш босқичида ўқитувчи ўқувчиларни дунѐқарашини ўстирувчи 
билимларга, турли предметлар тушунчаларини умумлаштиришга рағбарлантиради. 
Ўқувчилар ўз иродаларини дунѐқарашни кенгайтирувчи билимларга қизиқишга 
йўналтирадилар. 
3. Фаолиятнинг мазмун босқичида ўқитувчи янги ўқув материалини киритади, 
шу билан бирга интеграцион далиллар, тушунчалар, муаммолар мажмуи 
даражасидаги бошқа предметлардан олинган таянч билимларни жалб қилади. 
Ўқувчилар умумпредметли тушунча, муаммоларни умумий билимлар даражасида 
ўзлаштирадилар. 
4. Воситалар танлаш босқичида ўқитувчи турли предметлар билимларини 
умумлаштиришга ѐрдам берувчи кўргазмали воситаларни-дарсликлар, таблицалар, 
схемалар саволномалар, амалий вазифалар. Ўқувчилар кўчириш, умумлаштириш, 

---

21 
бириктириш характерларини интеграциои масалаларни хал қилишда кўргазмали 
воситалар ѐрдамида бажарадилар. 
5. Кейинги босқич - натижа. Ўқитувчи таълим бериш, ривожлантириш, 
тарбиялаш мақсадида интеграцияни амалга ошириш учун педагогик билимларни 
қўллайди. Ўқувчи билимлар тизимида, умумлаштириш уларни амалда қўллайди. 
6. Назорат қилиш босқичида ўқитувчи бир- бири билан боғланган 
предметларга ўқувчиларнинг тайѐрлигини баҳолайди, назорат қилади, ўзлаштириш 
сифатида баҳолайди. Ўқувчилар ўз билимларини баҳолашни, турли предметлар 
бўйича ўз-ўзини ҳам, уларни бирлаштириш кўникмаларини назорат қиладилар. 
Текширувлар кўрсатишича интеграл ѐндошувчи амалга оширишга ѐрдам 
берувчи усул ва воситаларга: 
1. Эвристик суҳбатлар; 
2. Умумий суҳбатлар; 
3. Экскурсиялар; 
4. Она тили, табиатшунослик дарсларида кузатишлар, бадиий асарлар 
материаллари асосида нутқ ўстириш учун ѐзилган ижодий ишлар; 
5. Таълимнинг кўргазмали, методлари; 
6. Мустақил ишлар; 
7. Ўқиш, математика дарсларида оғзаки расм чизиш; 
8. Имо-ишорали кўринишлар (пантомималар); 
9. Табиатшунослик дарсларида табиат тасвирларини ифодали 
ўқиш; 
10. Она тили дарсларида табиатшуносликка оид диктантлар, 
матнлар ѐзиш (шу синфга тегишли орфограммаларни такрорлаган ҳолда);
11. Ўлкашунослик асосида математик масалаларни ҳал қилиш, ечиш ва 
бошқалар. 
Таълимни табақалаштириш рад этмайдиган, уни тўлдирадиган интеграция 
тизимини киритиш яхлит дунѐқарашга, ўзидаги бор билимларини мустақил 
тартибга солиш ва турли муаммоларни ҳал қилишга ноанъанавий ѐндошиш 
қобилиятига эга бўлган билимдон ѐшларни тарбиялашга анъанавий предметларга 
бўлиб ўқитишга нисбатан кўпроқ ѐрдам беради. 
Таълимни интеграция қилиш мохияти нимадан иборат? Таълимга боғлиқ 
«Интеграция» тушунчаси 2 та маънога эга: 
1. Ўқувчида атрофдаги олам тўғрисида яхши тасаввур ҳосил қилиш (бу 
ерда интеграция таълим мақсади сифатида кўрилади). 
2. Предметли билимларни яқинлаштириш учун умумий платформани 
топиш (бу ерда интеграция - таълим воситаси) 
Интеграция таълим мақсади сифатида олам тизимининг алоҳида қисмлари 
боғликлигини кўрсатувчи билимларни бериши эмас, болани барча элементлари 
бир-бирига боғлиқ яхлит оламни тасаввур қилишга биринчи қадамларида 
ўргатиши керак. Бу мақсадни бошланғич мактаб амалга ошириши керак. 
Интеграция - предметли билимлар чегарасида янги тасаввурларини қабул 
қилиш воситаси. Биринчи навбатда табақалаштирилган билимлар орасида 
билмаган жойларни тўлдириш, улар орасидаги алоқаларни ўрнатиш лозим. 
У 
таълим 
олувчининг 
билимини 
оширишга, 
таълимдаги 
тор 
ихтисослаштиришни янгилашга йўналтирилган. Шу билан бирга интеграция 
таълимининг классик ўқув предментлари ўрнини эгаллаш керак эмас, у фақат 

---

22 
олинаѐтган билимларни яхлит бир тизимга бирлаштириши керак, холос. 
Муаммонинг қийин томони интеграциянинг таълим бошидан охиригача динамик 
ривожлантиришдадир. Агар бошида «ҳамма нарса тўғрисида озгина билиш» лозим 
бўлган бўлса, кейинчалик тарқоқ билим ва кўникмаларни бирлаштириш керак 
бўлади ва охирига келиб «озгина нарса тўғрисида ҳаммасини билиш» керак 
бўлади, яъни бу янги интеграция даражасидаги ихтисослаштиришдир.