Ta`limda elektron o`quv adabiyotlari va darsliklardan foydalanish. Tayanch tushunchalar

Ta`limda elektron o`quv adabiyotlari va darsliklardan foydalanish.
Tayanch tushunchalar; Elektron darslik, dasturlashtirilgan, elektron kitoblari, yarimmedia kitoblar, gipermedia kitoblar, gipermedia kitoblar, intelektual kitoblar, telemidia kitoblar, kibernetik kitoblar, elektron ta`lim resuruslar, elektron nashr, elekton uslubiy qo`llanma, elektron o`quv qo`llanma.

Bugungi kunda elektron adabiyotlar chiqarishga bo‘lgan talabni davrning o‘zi taqozo qilmoqda. Bunga asosiy sabab, texnika taraqqiyoti va qog‘oz sarf-xarajatlarining yuqoriligidir.Oliy ta’lim tizimida ham ana shu ikki omil natijasida mamlakatimizda elektron ko‘rinishdagi kitoblarni chop etish hajmi tobora ortib bormoqda.

Ammo shu vaqtgacha ushbu elektron adabiyotlar uchun joriy qilingan yagona me’yor mavjud emas edi. Mamlakatimizda ilk bor Ta’lim muassasalarida elektron ta’limni joriy etish markazi tomonidan “Elektron ta’lim” milliy tizimiga kiritilgan elektron metodik komplekslar va boshqa ta’lim resurslariga yagona talablar” standarti ishlab chiqilib, amaliyotga joriy qilindi. Endilikda barcha “Elektron ta’lim” milliy tizimiga kiruvchi barcha elektron o‘quv- adabiyotlar joriy etilgan me’yorlar asosida tayyorlanadi. Ushbu talabning e’tiborga molik jihati shundaki, mazkur hujjat elektron darslikni an’anaviy darsliklar bilan maqomini tenglashtirdi.
Ushbu standart yangi elektron axborot-ta’lim resurslari mazmunini takomillashtirish, zamonaviy axborot kommunikatsion texnologiyalarini qo‘llash orqali ta’lim jarayonining sifat va samaradorligini oshirish, elektron axborot-ta’lim muhitini yaratish, elektron o‘quv adabiyotlarini bosqichma-bosqich ta’lim amaliyotida keng joriy etish, xalqaro tajribada keng qo‘llanilayotgan masofadan o‘qitish usullarining samaradorligini oshirish hamda xalqaro standartlarga javob beradigan ta’lim tizimida yagona elektron axborot-ta’lim muhitini yaratishga qaratilgan.
Mazkur standart elektron ta’lim kontentini yaratishni qo‘llab-quvvatlash maqsadida elektron ta’lim tarmog‘iga joriy etish uchun elektron axborot- ta’lim resurslariga ularning texnik holatiga qo‘yilgan talablar ishlab chiqishni tartibga soladi.
Standartda elektron o‘quv-adabiyot tushunchasi va ularning barcha turiga aniq va tushunarli tarzda izoh berilgan. Standartga kiritilgan barcha me’yorlar jumladan, elektron o‘quv-adabiyot uchun talablar, umumiy talablar, texnik talablar, ergonomik xavfsizlik talablari, multimediaviylik va uning komponentlariga qo‘yiladigan talablar, pedagogik, psixologik talablar, hamda elektron axborot-ta’lim resurslari formatiga qo‘yilgan barcha talablar xorij tajribasiga asoslangan xolda yanada to‘liq va mukammal xolda ishlab chiqilgan.
Bugungi kunda elektron adabiyotlar chiqarishga bo‘lgan talabni davrning o‘zi taqozo qilmoqda. Bunga asosiy sabab, texnika taraqqiyoti va qog‘oz sarf-xarajatlarining yuqoriligidir.Oliy ta’lim tizimida ham ana shu ikki omil natijasida mamlakatimizda elektron ko‘rinishdagi kitoblarni chop etish hajmi tobora ortib bormoqda.
Ammo shu vaqtgacha ushbu elektron adabiyotlar uchun joriy qilingan yagona me’yor mavjud emas edi. Mamlakatimizda ilk bor Ta’lim muassasalarida elektron ta’limni joriy etish markazi tomonidan “Elektron ta’lim” milliy tizimiga kiritilgan elektron metodik komplekslar va boshqa ta’lim resurslariga yagona talablar” standarti ishlab chiqilib, amaliyotga joriy qilindi. Endilikda barcha “Elektron ta’lim” milliy tizimiga kiruvchi barcha elektron o‘quv- adabiyotlar joriy etilgan me’yorlar asosida tayyorlanadi. Ushbu talabning e’tiborga molik jihati shundaki, mazkur hujjat elektron darslikni an’anaviy darsliklar bilan maqomini tenglashtirdi.
Ushbu standart yangi elektron axborot-ta’lim resurslari mazmunini takomillashtirish, zamonaviy axborot kommunikatsion texnologiyalarini qo‘llash orqali ta’lim jarayonining sifat va samaradorligini oshirish, elektron axborot-ta’lim muhitini yaratish, elektron o‘quv adabiyotlarini bosqichma-bosqich ta’lim amaliyotida keng joriy etish, xalqaro tajribada keng qo‘llanilayotgan masofadan o‘qitish usullarining samaradorligini oshirish hamda xalqaro standartlarga javob beradigan ta’lim tizimida yagona elektron axborot-ta’lim muhitini yaratishga qaratilgan.
Mazkur standart elektron ta’lim kontentini yaratishni qo‘llab-quvvatlash maqsadida elektron ta’lim tarmog‘iga joriy etish uchun elektron axborot- ta’lim resurslariga ularning texnik holatiga qo‘yilgan talablar ishlab chiqishni tartibga soladi.
Standartda elektron o‘quv-adabiyot tushunchasi va ularning barcha turiga aniq va tushunarli tarzda izoh berilgan. Standartga kiritilgan barcha me’yorlar jumladan, elektron o‘quv-adabiyot uchun talablar, umumiy talablar, texnik talablar, ergonomik xavfsizlik talablari, multimediaviylik va uning komponentlariga qo‘yiladigan talablar, pedagogik, psixologik talablar, hamda elektron axborot-ta’lim resurslari formatiga qo‘yilgan barcha talablar xorij tajribasiga asoslangan xolda yanada to‘liq va mukammal xolda ishlab chiqilgan.
Zamonaviy o’quv electron nashrlarni tahlil etish ularning murakkab tuzilishga ega bo’lib, kassifikatsiyaga muxtojligini ko’rsatdi. Elektron o’quv nashrlar klassifikatsiyasi asosida ham o’quv, ham electron hamda dasturiy vositalar klassifikatsiyalarining umumiy metodlari yotadi: 
O’quv nashrlari quyidagi turlarga bo’linadi:
- o’quv jarayonidagi ahamiyati va o’rnini belgilovchi funksional xususiyatiga ko’ra; 
-maqsadiga ko`ra
- taqdim etiluvchi axborot xarakteriga ko’ra; 
- matnning tashkil etilishiga ko’ra; 
- ifoda etilish shakliga ko’ra .
Elektron nashrlar quyidago turlarga bo’linadi:
- bosma ekvivalentining mavjudligiga ko’ra; 
- asosiy axborot tabiatiga ko’ra; 
- maqsadiga ko’ra; 
- tarqatilish texnologoyasiga ko’ra; 
- elektron nashr va foydalanuvchi orasidagi muloqot xarakteriga ko’ra; 
- davriyligiga ko’ra; 
- strukturasiga ko’ra .
Xozirgi vaqtda o’quv nashrlarining to’rt xil turdagi nashrlarni o’z ichiga oluvchi tipologik modeli mavjud bo’lib, bularga:

• 
  Dasturiy-uslubiy (o’quv rejasi va dasturlari);
  
• 
  O’quv-uslbiy (uslubiy ko’rsatmalar, yo’riqnomalar);
  
• 
  O’qituvchi (darsliklar,o’quv qo’llanmalari, ma’ruza matnlari);
  
• 
  Yordamchi (praktikumlar,masala va mashqlar to’plamlari).
  

Shu bilan birga bu guruxga nazorat qiluvchi elektron o’quv nashrlari bo’lmish - test dasturlar va berilganlar bazalarini kiritish mumkin.Tuzilishiga ko’ra electron nashrlar bir tomli (bitta axborot tashuvchida joylashtirilgan) va ko’p tomli (har bittasi alohida axborot tashuvchiga joylashtirilgan nomerlangan ikki yoki undan ortiq mustaqil elektron nashrlar) 
Shunigdek bir xil formatda chiqariluvchi bir necha tomlarning majmuasidan iborat seriyali nashrlar ham mavjud.