Тошкент давлат аграр университети

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ

ТОШКЕНТ ДАВЛАТ АГРАР УНИВЕРСИТЕТИ

МАНЗАРАЛИ ЎСИМЛИКЛАР ФИТОПАТОЛОГИЯСИ

(услубий қўлланма)

Тошкент – 2023

Диққатингизга ҳавола этилаётган “Мнзарали ўсимликлар фитопатологияси” фани бўйича услубий қўлланмада фанининг умумий саволлари, касалликлар классификацияси ва касаллик қўзғатувчи микроорганизмларнинг биологияси ва систематикасига оид маълумотлар ҳамда манзарали боҳдорчиликдаги асосий ўсимликларнинг микроорганизмлар қўзғатадиган касалликлар ҳамда уларга қарши кураш чоралари батафсил ёритилган.
Ушбу қўлланма 5411200 – Манзарали боғдорчилик ва кўкаламзорлаштириш таълим йўналиши талабалари учун мўлжалланган.


Тузувчи:
Юлдашова З.З. ассистент
Тақризчилар:

Мустафаев И.М.	-	ЎзР ФА Ботаника институти “Микология ва альгология” лабораторияси мудири, катта илмий ходим, б.ф.ф.д (PhD)
Камилов Ш.Г.	-	ТДАУ, Қишлоқ хўжалиги фитопатологияси ва агробиотехнология кафедраси доценти, биология фанлари номзоди

Ушбу услубий қўлланма Қишлоқ хўжалиги фитопатологияси ва биотехнология кафедрасининг 8-сонли (12.011.2018 й.) ва Ўсимликларни ҳимояси, агрокимё ва тупроышунослик факультетининг 6-сонли (24.11.2018 й.), университет ўқув-услубий кенгашининг 3-сонли (12.12.2018 й.) баёни асосида чоп этишга рухсат берилган.

ТошДАУ нашр таҳририяти бўлими
Тошкент -2023


Адабиётлар

1	Пересыпкин В.Ф. Сельскохозяйственная фитопатология. М.: «Агропромиздат», 1989, 480 стр.
2	Пидопличко Н.М. Грибы-паразиты культурных растений. Определитель. Т.1-3. Киев: «Наукова Думка», 1977-1978.
3	Попкова К.В., Шкаликов В.А., Стройков Ю.М. и др. Общая фитопатология. Учебник для вузов. 2-е изд. М.: «Дрофа», 2005, 446 стр.
4	Саттарова Р.К., Раҳимов У.Х., Ҳакимова Н.Т. Вирусология, бактериология ва микоплазма. Талабалар учун маъруза матнлари. Тошкент: ТошДАУ нашр таҳририяти бўлими, 2003, 63 бет.
5	Нуралиев Х.Х. ва бош. Манзарали ўсимликлар фитопатологияси. Ўқув қўлланма. Тошкент -2021. 198 б. Ҳамраев А.Ш., Азимов Ж.А., Ниёзов Т.Б. ва б. Боғ, токзорларнинг заракунандалари, касалликлари ва уларга қарши кураш тизими. Тошкент: “Фан”, 1995, 160 б.
6	Ҳасанов Б.А., Очилов Р.О., Холмуродов Э.А. Мевали ва ёнғоқ мевали дарахтлар, цитрус, резавор мевали буталар ҳамда ток касалликлари ва уларга қарши кураш. Тошкент: “Office-Print”, 2010, 316 бет.
7	Шевченко С. В., Цилюрик А. В. Лесная фитопатология. Киев: Головное издательство издательского объединения «Вища школа», 1986, 384 с.
8	Шералиев А.Ш., Саттарова Р.К., Раҳимов У.Х. Қ.-х. фитопатологияси. Дарслик. Тошкент, 2008, 63-67 б.
9	Agrios G.N. Plant pathology. 5th ed. Elsevier, 2008, xviii + 922 pp.
10	Alexopoulos C.J., Mims C.W., Blackwell M. Introductory mycology. Wiley – India, 2007, x + 869 pp.
11	Anderson C.A., Barkley P., Brlansky R.H. et al. (32 authors in total). Compendium of citrus diseases. Whiteside S.M., Garnsey S.M., Timmer L.W. (eds.). APS Press, USA, 1993, vi + 80 pp. + 171 color plates.

КИРИШ
Республикадаги мавжуд экологик шароитда қишлоқ хўжалик экинларининг ҳосилдорлигини камайиб боришида, ҳосил сифатинип ёмонлашишида тупроқдаги микроорганизмлар, бегона ўтлар ва зараркунандалар асосий роль ўйнаймоқда. “Фитопатология” грекча сўздан олинган бўлиб, phyton- ўсимлик, pathos – касаллик, logos –фан деган сўзлардан олинган бўлиб, ўсимлик касалликлари тўғрисида фан деган маънони билдиради.
Фитопатология фанининг асосий вазифаси қишлоқ хўжалиги экинларининг ҳосилини ошириш ва маҳсулотлар сифатини яхшилаш мақсадида ўсимлик касалликларини ва уларга қарши курашиш йўлларини ўрганишдан иборат.
Касалликларга қарши курашни тўғри ташкил қилиш учун ўсимликларнинг касалликларини ташқи ва ички белгилари, инфекция манбалари, касаллик қўзғатувчиларнинг тарқалиш сабаблари тўғрисидаги билим, малака ва кўникмалар фитопатология фанидан олинган билимлар асосида эришилади. Фитопатология фанини ўрганиш бўлажак мутахассисларга қишлоқ хўжалик экинларининг касаллик белгилари ва унинг қўзғатувчилари, касалликни тарқалиши ва унинг юқиши, касаллик қўзғатувчининг биологик хусусияти, касалликни келтирадиган зарари ва касалликларга қарши кураш чораларини қўллаш, натижада ҳосилни нобуд бўлишини олдини олиш имконини беради.
Фитопатология “Агрономия ва Агрокимё, тупроқшунолик мутахассисларига ўқитиладиган асосий фанлардан бири ҳисобланади. Мазкур фан юзасидан маъруза 20 соатни, амалий машғулотлар 30 соатни ташкил қилади. Амалий машғулотлар дарсида ҳар бир талаба алоҳида дафтар тутиб, топшириқларни ўз дафтарига ёзиб боради. Касаллик белгилари касаллик қўзғатувчиларни морфологик белгиларини асосан микроскоп ёрдамида кузатилади, уларнинг шакли, тузилиши, ўлчамлари, рангига ва юзасининг сатҳига эътибор берилиши керак.