Zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va

---

 
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT 
TEXNOLOGIYALARI VA 
KOMMUNIKATSIYALARINI
RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI 
TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI 
UNIVERSITETI
FARG’ONA FILIALI
“Kampiyuter injiniringi fakulteti”
“PEDAGOGIKA PSIXOLOGIYA” fanidan
 
 
MUSTQAIL ISH
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Bajardi: S.Soliyev 
 
Qabul qildi: X.Qodirov 

---

MAVZU: INTERNET MANBALARI BILAN ISHLASH.
Reja:
1. Internet haqida ma’lumot.
2. Internet tarmog’idagi xizmatlar.
3. Internet foyda va ziyoni.
4. Internet va undan foydalanish madaniyati .
 
Internet (lotincha: inter – aro va net – tarmoq) – standart internet protokoli (IP) 
orqali maʼlumot almashuvchi kompyuter tarmoqlarining butunjahon va omma uchun ochiq toʻpl
amidir.  
Bu maʼlumotlarning asosiy tashuvchi protokoli TCP/IP dir. TCP/IP oʻzaro bogʻliq 
protokollar yigʻindisi boʻlib, internetda maʼlumot tarqalishida asosiy oʻrin egallaydi. Internet 
tarmogʻini minglab akademik, davlat, tijorat va xonadon tarmoqlari tashkil etadi. 
Internet elektron pochta, chat hamda oʻzaro 
bogʻlangan sahifalar va boshqa Butunjahon 
oʻrgimchak toʻri servislaridan 
tashkil topadi.
Internet — katta (global) va kichik (lokal) kompyuter tarmoqlarini oʻzaro 
bogʻlovchi butunjahon kompyuter tizimi. Unda geografik oʻrni, zamon va makondan qatʼiy nazar, 
ayrim
kompyuter va mayda tarmoqlar oʻzaro hamkorlikda global informatsiya infratuzilmasini tashkil e
tadi. 
Qaydnomalar 
tizimi 
bilan 
boshqariladigan 
barcha 
hosila 
tarmoqlar 
hamkorlikda isteʼmolchilarga ma'lumotni saqlash, eʼlon qilish, joʻnatish, qabul qilish, izlash va 
maʼlum boʻlgan barcha variantlar (matn, tovush, videotasvir, fotosurat, grafika, musiqa tarzida va 
b. koʻrinishlar) 
da axborot 
almashinishga imkon yaratadi.
Internet standartlar tizimi hisoblanadi. U oʻz faoliyatida oʻzini oʻzi rostlab turish, oʻzini oʻzi 
boshqarish 
falsafasiga 
rioya 
qilib 
foliyat 
yuritadi. 
Hozirgacha 
uni 
boshqarib 
turadigan yagona tashkilot yoʻq. Uning faoliyatiga doir qoidalar kirish mezonlari sifatida ishlab c
hiqilgan. Texnik masalalar esa "Internet Engineering Forse (IETL) kompaniyasining faol 
ishtirokida hal qilinadi, barcha standartlar "Internet Architecture Board" (IAB) kompaniyasi 
tomonidan qabul qilinadi. 20-asrning oxirgi oʻn yilligida Internet tizimi beqiyos darajada oʻsdi.
Agar 
80-yillar oxirida Internet 
tizimiga taalluqli 28000 
dan 
ortiq asosiy kompyuterlar faoliyat koʻrsatgan 
boʻlsa, 90-
yillar oxiriga kelib ularning soni oʻnlarcha mln. 
gayetdi. Internet xizmatidan 
foydalanuvchilar soni butun yer yuzi 
boʻyicha 160 
mln. 
kishini tashkil qildi 
(1999).
Shveysariyadagi yadro tadqiqotlari markazlaridan biri multi-media tizimining tarqoq
kompyuterlarini yagona tarmoqqa "bogʻlash"ning ancha takomillashgan usulini ishlab chiqdi. U 
"World Wide Web" ("Jahon oʻrgimchak uyasi") tizimida oʻz aksini topdi. Bu tizim 
Internetni oʻziga xos ommaviy axborot vositasiga aylantirdi hamda u informatsiya 
texnologiyalari,radio eshittirish va telekommunikatsiya imkoniyatlariga ega boʻldi. 
Endi Internet faqat matnni emas, balki tasvirni, suratlarni, rasmlarni, tovush va videotasvirlarni 
ham uzatishga, voqea yuz berayotgan joydan toʻgʻridan toʻgʻri olib berishga ham qodir.
Internet barcha anʼanaviy informatsiya tizimlari – telekommunikatsiya,
teleradioeshittirish, informatsiyalarni xalqaro miqyosda faol almashtirish va h. k.ning texnologik 
imkoniyatlarni uygʻunlashtirib qoʻllanganligi uchun u bir necha vazifani – informatsiya 
va bilimlar manbai; ommaviy axborot vositasi, insoniyat faoliyatining barcha sohalari 
(shu jumladan, taʼlim tarbiya, siyosiy, ijtimoiy, iqtisodiy, madaniy, sayyohlik va h. k.) ga taal-
luqli informatsiya xizmatlari tizimi; istiqbolli bozor va milliy kom-
aniyalarning xalqaro informatsiya maydoni va jahon bozoriga eng tejamli va tezkor usulda 

---

qoʻshilish 
imkonini 
beradigan 
vosita vazifasini oʻtaydi.
Jamoat va tijorat tuzilmalari uchun Internetdan foydalanish imkoniyati oshgan sari
provayderlar (Internet bilan aloqa oʻrnatishga xizmat koʻrsatadigan kompaniyalar), 
Internet informatsiyasi isteʼmolchilari soni ham koʻpaymoqda, informatsiya manbai va ommaviy
axborot vositasi sifatida Internet ommalashmoqda. Bularning barchasi noshirlar, jurnalistlar, 
informatsiya agentliklari, Xamda savdo kompaniyalari va firmalari muhitida raqobatning shak
llanishiga ijobiy taʼsir qiladi. Telefon simlaridan tashqari, optik tolali kabellar, radio tarmogʻi 
yoki sunʼiy yoʻldosh orqali Internetga chiqish mumkin boʻldi. Buning uchun Internet bilan aloqa 
oʻrnatishga xizmat koʻrsatadigan kompaniyalar – provayderlar boʻlishi lozim. Oʻzbekistonda 
Internetga ulashga doir informatsiya xizmatlari 1997 yildan koʻrsatila boshladi. Dastlab Naytov
(http://www.naytov.com), Uznet (http://www.uznet.net) yoki Istlink (http://www.eastlink.uz)
kabi provaydkompaniyalar faoliyat boshladi (1999). Oʻzbekistonda jadal rivojlanayotgan
kompyuterlashtirish va avtomatlashtirish sohalari Internet tarmogʻining aloqa funksiyasidan
keng foydalanishga imkon beradi. Internetga ulangan abonent uydagi yoki ishxonadagi
kompyuter orqali, aytaylik, AQSH, Avstraliya yoki Afrikadagi kompyuterlarga kiritilgan xilma-
xil mavzudagi maʼlumotlarni matn, surat yoki videotasvir koʻrinishida olishi mumkin. 
Bu maʼlumotlar Internet tizimiga oldindan kiritiladi. Dunyoning turli chekkalarida 
joylashgan maxsus ixtisoslashgan kompaniyalar qidiruvni tezlashtirishga yordam beradi. Ular 
"qidiruv dvigateli" deb ataladi, maʼlumotlarning mundarijasini maʼlumotnoma (spravochnik) 
kabi saqlaydi va oʻsha maʼlumotlar joylashgan "Internet adresi"ni abonentga beradi. Mazkur 
adres boʻyicha 
maʼlumotlar "Internet varaqchalari" da saqlanadi. Abonent biror 
maʼlumotni,mas, "paxta" soʻzini qidiruv dvigateli orqali qidirsa, shu soʻzga tegishli maʼlumotlar
ni, paxta bilan ish olib boradigan kompaniyalar roʻyxatini yoki jahon birjasida paxtaning narxini 
bonent kompyuterida chiqarib beradi. Internet varakchalari shaxsiy va rasmiy boʻlishi mumkin. S
haxsiy varaqchalar alohida shaxslar tomonidan tuziladi va shu shaxslar haqidagi maʼlumotlarni 
oʻz ichiga oladi. Rasmiy varaqchalar idoralar, tashkilotlar, kompaniyalarga tegishli boʻladi, 
ularda hukumat idoralariga doir maʼlumotlar saqlanadi. Internet orqali savdo-sotiq ishlari, kom-
paniyalar xizmatlarini yoki mahsulotlarni reklama qilishni keng yoʻlga qoʻyish, 
Internet varaqchalarida suratlar bilan berilgan mahsulotlarni harid qilish mumkin. Oʻzbekiston 
Respublikasi Vazirlar Mahkamasining "Internet"ning xalqaro axborot tizimlariga kirib borishni 
taʼminlash dasturini ishlab chiqishni tashkil etish chora-tadbirlari toʻgʻrisida"gi qarori (2001) 
Oʻzbekistonning bu borada xalqaro miqyosda oʻz mavqeiga ega boʻlishiga xizmat qiladi. 
Oʻzbekistonda maʼlumotlarni uzatish milliy tarmogʻi OʻzPAK Davlat kompaniyasi 
va OʻzNET tarmogʻidan 
iborat.
Internetdan foydalanuvchilar soni, mas, AQSH da 55 mln., Xitoyda 55 mln., Yaponiyada
8 mln.dan oshib ketdi. Keyingi oʻrinlarni Angliya, Kanada, Germaniya davlatlari egallag
an, RF millionli chegarani egallamoqda. Oʻzbekistonning deyarli barcha hududlarida xalqaro 
Internet tarmogʻiga ulanish Oʻz PAK Davlat kompaniyasining xalqaro kanallari orqali 
taʼminlanadi. Respublikada 50 ga yaqin Internet-provayder roʻyxatga olingan. Oʻzbekistonda 
Internetdan foydalanuvchilar soni 300000 dan ortiq. Internet tizimida Oʻzbekistonning 300 dan 
ortiq sayti faoliyat koʻrsatmoqda.
Internet haqida qiziqarli faktlar
1. Birinchi grafik brauzyer “Mosaic“ 1993 yilda Illinоys universiteti mutaхassislari
tоmоnidan chiqarilgan.
2. Dunyodagi birinchi оnlayn web-sayt http://info.cern.ch 1991 yil 6 avgustda yaratilgan.
U 153 so’zdan ibоrat bitta web-sahifadan ibоrat bo’lgan.
3. Internetga ulangan qurilmalar sоni sayyoradagi оdamlar sоnidan ko’prоq.

---

4. 2014 yil iyul оyi bоshidagi worldwidewebsize.com ma’lumоtlariga ko’ra,
indekslangan sahifalar sоni 3,32 milliardni tashkil etadi.
5. Har sоatda taхminan 4200 ta yangi dоmen nоmlari indekslanadi.
6. Barcha internet fоydalanuvchilarining yarmidan ko’pi Facebook'da o’z
akkauntlariga ega.
7. Dunyoda atigi 7 shaхsda оmmaviy aхbоrоt vоsitasi bo’lgan “internet kalitlari“ mavjud.
Kalitlarning har biri smart-karta jоylashgan maхfiy qutiga kirishni ta’minlaydi. Ushbu yettita
smart-kartani birlashtirib, ICANN ma’lumоtlar bazasiga kirishga imkоn beruvchi master-kalitni
оlish mumkin. Qachоnki internetni glоbal darajada buzishga urinish bo’lsa, master-kalit
Internetni qayta yoqishga imkоn byeradi.
8. Internet birinchi 50 milliоn fоydalananuvchisini 5 yilda to’plagan. Televideniyaga esa
buning uchun 13 yil kerak bo’lgan edi.
9. Shimоliy Kоryeya faqat hukumat amaldоrlari va harbiylar internetga kirish imkоniga
ega bo’lgan yagоna mamlakatdir.
10. Barcha elektrоn pоchta хabarlarining 75 fоizdan оrtig’i spamdir. Fоydalanuvchilar 
tоmоnidan ularning atigi 6% оchiladi.
11. Dunyo bo’ylab har daqiqada taхminan 15 sоatlik videоmaterial YouTube'ga
yuklanadi.
12. Eng qimmat dоmen nоmi Vacationrentals.com. U 2007 yilda 35 milliоn dоllarga
sоtilgan.
13. Internetga asоslangan teхnоlоgiya 1960 yillarda paydо bo’lgan, u Massachusets
teхnоlоgiya institutida ishlab chiqilgan. Arpanet deb nоmlanuvchi birinchi kоmpyuter tarmоg’i
esa hukumat maqsadlari uchun yaratilgan.
14. Birinchi smaylikni yubоrish Kevin Makkyenzi nоmi bilan bоg’liq (1979 yil). U juda
sоdda ko’rinishda bo’lgan). Bizga tanish esa 3 yil o’tib paydо bo’lgan.
15. Internet fоydalanuvchilarining yarmidan ko’pi Оsiyoda istiqоmat qilishadi.
16. Оnlayn tanishish tоkchasi har yili bir milliard dоllardan ko’prоq fоyda kyeltiradi.
Amerika Qo’shma Shtatlarida barcha er-хоtinlarning deyarli 19 fоizi internetda tanishishgan.
17. Internetda har daqiqada 70 ta yangi blоg paydо bo’ladi.
18. Dunyodagi eng katta internet-kafe Nyu-Yоrkda jоylashgan. Bu yerda bir vaqtning
o’zida 800 kоmpyutyer fоydalanuvchilarga хizmat qiladi. 
19. “Internet narsalar“ - bu unga ulangan gadjetlarga asоslangan hоlda tarmоqning bir
qismiga berilgan nоm. Internetning teхnоlоgiyalarga kirib bоrishi shu darajaga yetdiki, hattо Wi- 
Fi ga ulanish imkоniyati bo’lgan muzlatgichlar paydо bo’ldi.
Butunjahon Internetda Internetda odamning hayotiga qat'iy kirdi. Maktab o'quvchilari yoki 
talabalar uchun o'qishni tasavvur qiling, bugungi kunda Internetsiz ijtimoiy tarmoqlar orqali 
odamlar o'rtasidagi ijtimoiy tarmoqlar orqali odamlar oralig'i mumkin emas. Bugun Internet 
inson faoliyatini soddalashtiradi, shu bilan birga to'g'ri ma'lumotni topishga sarflangan vaqtni 
minimallashtiradi. Aftidan, axborot jamiyati bitta veb-saytda qurilganga o'xshaydi. Internetda 
Banal qidirish, ma'lumot almashish imkonsizdir. Internet yo'qligida bir necha soat davomida usiz 
yashay olmaydi. Bundan tashqari, bu tuyg'u uni o'z faoliyatida va butun dunyo bo'ylab Internet 
tarmog'idan foydalanadigan uy bekasi ishlatadigan odamda ham ko'rinadi. Internetdan foyda 
katta. Internet tizimi tezda kommunal to'lovlarni, soliqlarni, jarimalarni to'lash yoki uydan 
chiqmasdan foyda olish imkoniyatini beradi. Yomon ob-havo, jamoat transportining yo'qligi 
unga ta'sir qilmaydi. Yosh va o'rta yoshli odam uchun bu afzalliklar juda mos keladi. Odam 
uchun Internetning mavjudligi haddan tashqari baholash qiyin. Ammo siz uni hal qilishingiz va 

---

uni to'g'ri ishlatishingiz kerak. Bundan tashqari, bu uchun g'ayritabiiy usullarni o'tkazish shart 
emas. Butunjahon Internetga kirish bilan juda oddiy mobil telefon. 
Albatta, Internet tizim rivojlanib, yanada yaxshilanadi. Axborot uzatish tezligi Internetdagi 
foydalanuvchilar soni bilan birga o'sib boradi. U ko'payib borayotgan auditoriyasi tomonidan 
qo'llaniladi va u qandaydir bilmaydi - qanday qilib bu bilmaydi, lekin eng tez va juda zarur narsa 
deb hisoblanmaydi. 
Ota-onalar bolalari Internetda aloqa o'rnatganligi bilan bog'liq va ular bola nazorat ostida 
ekanliklarini hisobga olishadi va ko'chada nazorat yo'q. Bu fikr mutlaqo noto'g'ri. Ota-onalar 
Internetda, hech bo'lmaganda, hech bo'lmaganda, bolaga qaraganda kamroq xasterlar yo'qligini 
tushunishlari kerak. Shuning uchun Internetda bolalarning ishlashi uchun ota-onalarning nazorati 
ularning tarbiyaming va balog'atga etish uchun tayyorgarlikning ajralmas qismi. 
Bizning zamonamizdagi Internetning ijobiy va salbiy tomonlarini baholash qiyin. Bu juda ko'p 
ustunlikni ta'minlaydi, hayotimizni osonlashtiradi, qiziqarli va qiziqarli qiladi. Odamning 
Internetdan foydalanishning to'g'riligini eslab qolish muhimdir. Agar o'tirish bilan bog'liq ish 
bo'lsa, bo'sh vaqtingizda ko'proq harakat qilishingiz kerak. Monitor yaqinida o'tirmaslik uchun 
keraksiz ehtiyojsiz. Agar u Butunjahon Internet va uning oilasiga dunyo bo'ylab Internet va 
uning oilasidan foydalanishga taalluqli bo'lmasa. 
Internetning zarari nima? 
Olimlar kelajakdan keyin Internet va IT texnologiyalarining rivojlanishini to'liq qo'llab-
quvvatlaydilar. 
Internet kengligini ko'rib chiqadigan shifokorlardir. Shifokorlar, Internet nafaqat foydali, balki 
inson salomatligi uchun xavf tug'diradi. 
Kompyuterga sarflangan vaqt juda katta va semiztiv turmush tarzi bir qator kasalliklarni keltirib 
chiqaradi. Internetdan foyda va zarar borligini shifokorlarning fikri. 
Shunday qilib, Internetdan tashqari, odamlarga zarar etkazadi. 
Internet bilan doimiy ishlashning asosiy salbiy ta'siri odam bo'lishi mumkinmi? 
Internetdan uzoq muddatli foydalanishdan kelib chiqadigan eng ko'p aniqlangan qoidalar: 

ko'pincha uyqu buzilishi; 

asabiy qo'zg'aluvchanlik; 

tez-tez depressiya va stress; 

internetga bog'liqlik paydo bo'lishi; 

virtual hayot haqiqiy o'rnini bosadi, odam haqiqiy hayotda muloqot qobiliyatini 
yo'qotadi. 
Inson Internetdan chizadigan ma'lumot muhim rol o'ynaydi. 
Bu erda ma'lumotlar eng ishonchli bo'lmasligi mumkin, shuning uchun ko'rishni ko'rish bo'yicha 
zarar tez-tez uchraydigan hodisadir. 
Bunday holatlarda odam yo'ldan ozdiradi va kelajakda olingan ma'lumotlarning ta'siri atrofga 
ta'sir qiladi. 

---

Internetning yangiliklar resurslarining ta'siri yordamida Internetning salbiy ta'siri tugamaydi. 
Bundan tashqari, tarmoqdagi ko'plab saytlar mavjud, ular inson psixikasiga salbiy ta'sir 
ko'rsatishga qodir. 
Buning sababi shundaki, tarmoqda deyarli tsenzura mavjud emas. 
O'smir uchun Internetga zarar 
Bolalar va o'smirlar uchun Internet ajralmas narsaga aylandi. 
Endi ota-onalar, uyda katta muammolarga duch kelishadi, farzandni Internet bilan xotirjam va u 
uchun xotirjam bo'lishlari mumkin. Ammo shundaymi? Ehtimol unchalik emas. 
Internet 3-4 yoshli bolalarga, odatda, Internet va o'spirinlar bilan tajribaga ega bo'lgan 3-4 yoshli 
bolalar kabi dars topishi mumkin. Bu 15 yil oldin kutilmagan edi. O'smirlar uchun Internet 
odatda hayot bilan bog'liq. 
Internetda o'spirinlar turli xil suhbat xonalarida onlayn tarzda aloqa qilishlari yoki boshqa mos 
o'yin-kulgilarni topishlari mumkin. Bola uchun Internet nafaqat foyda, balki zarar ham. 
Xo'sh, bolalar salomatligi uchun Internetning zarari nima? 

bolalarga osonlikcha qulay bo'lgan taqiqlangan ma'lumotlar bolaning aqliy rivojlanishiga 
salbiy ta'sir ko'rsatishi mumkin; 

bola ruhiyatiga va haqiqiy dunyodagi harakatlariga ta'sir qila oladigan shubhali odamlar 
bilan umumiy ijtimoiy tarmoqlar orqali aloqa; 

internetdagi bolalarda real vaqtni yo'qotish va uxlash, bola vaqtni boshqarish qiyinligi 
sababli; 

maktabdagi o'spirinlarda Internetdan foydalanish, o'rganilmaganlikning paydo bo'lishiga 
olib keladi; 

bolada hosil bo'lgan organlar yuki ularning faoliyatida yomonlashishiga olib keladi; 

o'smirlikdagi talaba tomonidan tashkil etilgan mushak-skelet tizimidagi yuk, uning 
ishidagi qoidabuzarliklarga olib keladi. 
Shunday qilib, bolalar uchun taqiqlarning yo'qligi Internetdan foydali bo'lishdan ko'ra ko'proq 
zararli bo'ladi. 
Internetda o'qish va o'rganish foydalidir, ammo ko'pincha o'spirinlar uni o'zlari zarar etkazadigan 
maqsadlar uchun ishlatishadi. 
Internet qancha vaqt va qaysi saytlar sizga kerakli ma'lumotlarni berish kerakligini bilish uchun 
sizga kerakligini bilish uchun afzalliklardan foydalanish. 
Bunday aloqa ota-onalar nazorati ostida bo'lishi kerak. O'smir maktabida Internetda cheklangan 
vaqtlarda faqat o'quv maqsadlari uchun foydalanish kerak. 
Bugungi kunda ko'pchilik ularning mavjudligini Internetsiz tasavvur qila olmaydi. Hayotimizda 
u juda qattiq kirib, uzoq vaqtdan beri o'yin-kulgi emas, balki endi hech qaerga ketmaydigan 
zaruriyat, zamonaviy haqiqatdir. 
Agar siz ushbu statistikani ishonsangiz: 

---

Erkak uchun Internetdan foydalanish 
Aksariyat odamlar, ayniqsa tarmoq foydalanuvchilari, Internet insoniyatning ulkan yutug'i degan 
bayonot bilan rozi bo'ladilar. Bu zarur bilim manbai, zarur bilimlarni olishga va murakkab 
vazifalarni hal qilishga yordam beradi. Butunjahon Internet aqlli, ildiz otishga yordam beradi, 
ko'p qiziqarli narsalarni o'rgatadi. 
Bundan tashqari, Internetning afzalliklari shundaki, bu mamlakatlar yoki hatto qit'alar o'rtasidagi 
chegaralarni o'chirib qo'yganday tuyuladi. Muammolarsiz odamlar, hatto minglab kilometr 
masofada bir-birlaridan ajratilgan bo'lsa ham, o'zaro aloqa qilishlari mumkin. Butunjahon 
Internet yangi do'stlar yoki hatto sevgini topishga imkon beradi. 
Xorijiy tillarni o'zlashtirish, xorijiy tillarni o'zlashtirish, yangi bilimlarni olgan holda pul 
o'tkazmasini ko'rib chiqish orqali o'tkazilishi mumkin. Ba'zilar hatto yangi kasbni olishlari yoki 
yaxshi ish topishlari mumkin. Ha, va Internetning o'zi barqaror daromad manbaiga aylanishi 
mumkin. So'nggi bir necha yil ichida dunyo bo'ylab Internet bilan bog'liq ko'plab kasblar 
mavjud.