' G. P. Xomchenko, I. G. Xomchenko
sifatida, shuningdek, zamazkalar, qog'oz yelimi tayyorlash uchun
Download 6.95 Mb. Pdf ko'rish
|
sifatida, shuningdek, zamazkalar, qog'oz yelimi tayyorlash uchun ishlatiladi. Olovbardosh va suv singmaydigan qilish uchun gazlama, yog'och va qog'ozga suyuq shisha shimdiriladi. Kremniyning tabiiy birikmalari. Yer qobig'i kremniy (IV) oksid bilan turli xil silikatlardan tarkib topgan. Tabiiy silikatlaming tarkibi va tuzilishi murakkab bo'ladi. Ba’zi tabiiy silikatlaming tarkibi q u y id a g ich a : dala sh p a ti K ,0 • A1 2
3
2
a sb est 3MgO • 2 S i0 2
3
2
2
2
3
2
2
K20 • A120 3 • 6 S i0 2+ 2 H 20 + C 0 2= =A120 3 • 2S i0 2 • 2H20 + K 2C 0 3+ 4 S i0 2
11.9- §. Shisha va sementning olinishi Sun’iy silikatlardan eng katta ahamiyatga ega bo'lganlari shisha, sement va keramikadir*. Shisha. Odatdagi deraza oynasining tarkibi taxminan ushbu formula bilan ifodalanadi: N a ,0 • CaO • 6 S i0 2. Shisha soda N a ,C 0 3, ohaktosh C a C 0 3
2
* Tabiiy gillardan qoli plash, quritish va kuydirish y o ii bilan ishlab chiqariladigan materiallar va turli xil buyumlar keramika deyiladi. Bular g'isht, koshinlash plitalari, cherepitsa. quvurlar. sopol idish. chinni, fayans buyumlar va b.
Jarayonning ximizmini shunday tasawur qilish mumkin: suyuq- lantirishda natriy va kalsiy silikatlari hosil b o‘ladi: S i0 2+ N a2C 0 3= N a2S i0 3+ C 0 2T; S i0 2+ C a C 0 3= C a S i0 3+ C 0 2T
N a2S i0 3+ C a S i0 3+ 4 S i0 2= N a 20 • CaO • 6 S i0 2 Shisha ishlab chiqarishda soda o'rniga ko‘pincha natriy sulfat va k o‘mir ishlatiladi. Bu holda natriy silikat quyidagi reaksiya tenglamasiga muvofiq hosil b o‘ladi: 2SiO ,+C +N a,SiO =2N a,SiO ,+C O ,T +2SO ,T 2 2
2 3 2 2 Maxsus shisha olish uchun boshlang'ich aralashmaning tarkibi o ‘zgartiriladi. Soda N a 2
3
3
q o ‘rg‘oshin (II) oksid PbO, soda o ‘miga esa potash ishlatib, billur shisha o lin a d i. U n in g nurni sin d irish xususiyati kuchli b o ‘lib, chiroyli idishlar tayyorlash uchun ishlatiladi. B o s h la n g 'ic h a ra lash m a g a m etallarning oksidlarini qo'shish shishaga turlicha rang beradi: xrom (III) oksid Cr 2
3
2
Shishalar harorat ko'tarilganda asta- sekin yumshaydi va suyuq holatga o'tadi. Teskari jarayon ham asta- sekin amalga oshiriladi — shisha massa sovigan sari quyuqlasha boradi. Shishadan turli xil buyumlar qu yish uning ana shu xossasiga asos langan. Shisha massadan mashinalar yordamida list shisha tortiladi (11.4- rasm). 11.4- rasm. Shisha list tortish mashinasi. /—suyultirilgan shisha; 2— idish- cha; 3— рЧя; 4— shisha tasma. Shishadan texnika ehtiyojlari uchun tola va to ‘qim alar tayyorlanadi. Shishakristall materiallar — sitallar ishlab chiqarish o ‘zlashtirilgan, ularning mustahkamligi shishanikiga nisbatan katta bo'ladi. Ularni elektr izolator, idishlar va sh. o ‘. tayyorlanadi. S e m e n t. O datdagi silikat sem en t, boshqacha aytganda portlandsement yashilroq-kulrang kukun bo'lib, suvga qorilganda havoda (yoki suvda) toshsimon massa bo'lib qotadi. Odatda u ohaktosh bilan gildan iborat xomashyo massani qovushgunga qadar kuydirish (1400— 1600 °C) yo'li bilan olinadi. Qizdirish aylanib turadigan silindrsimon maxsus pechlarda amalga oshiriJadi. Hosil bo'ladigan qovushgan donador massa klinker deb ataladi. Bu chala mahsulot. Klinkerga tegishli qo'shimchalar qo'shib, sharli tegirmonlarda mayin kukun holigacha maydalanadi va oxirgi mahsulot olinadi. Tabiatda tarkibida portlandsement olish uchun zaruriy nisbatlarda ohaktosh bilan gil bo'ladigan jinslar uchraydi. Ular mergellar deyiladi. Mergelning katta qatlamlari Novorossiysk hududida bor; yirik sement zavodlari ana shu mergellar asosida ishlaydi. Xomashyo aralashmasi sun’iy yo'l bilan ham olinadi. Aralash- maning tarkibini o'zgartirib, sementning turli xillari — tez qotadi- gan, sovuqqa chidamli, korroziyabardosh va boshqa turlari olinadi. Sement, suv va to'ldirgichlar (qum, mayda tosh, chaqiqtosh, shlak) aralashmasi qotganidan keyin sun’iy tosh — beton hosil bo'ladi. Bu materiaUaming aralashmasi qotgunga qadar beton qorish- ma deyiladi. Qotish paytida sement xamiri to'ldirgichlaming don- larini bir-biriga bogiaydi. Qorishma, hatto suvda ham qotadi. Orasiga po'lat armatura (ichki karkas) qo'yilgan beton temir-beton deyiladi. Beton va temir-betonlar gidroelektrostansiyalar, yo'llar, binolar- ning yuk tushadigan qismlarini qurishga ko'plab miqdorda sarflanadi. Bog'lovchi material sifatida organik polimer yoki polimerlar bilan sementdan foydalanilgan betonlar ham tayyorlanadi. Bular alohida xossalarga ega bo'lgan plastobetonlardir. Shisha, sement va keramika ishlab chiqarish silikat sanoatiga kiradi, bu sanoat kremniyning tabiiy birikmalarini qayta ishlaydi. 11.10- §. Namunaviy m assalar yechish l-m a sa la . Natriy karbonat N a 2
3
2
3
Yechish. Qizdirilganda kristallogidrat parchalanadi: N a2C 0 3 • 10H20 = N a 2C 0 3+10H 20 Ajralib chiqqan suvning massasi (160— 133) g=27 g ga teng. Reaksiya tenglamasidan ko'rinib turibdiki, 1 mol N a 2
3
2
3
2
3
286 g - N a2C 0 3 • 10H20 - 180 g H 20 * - g - N a2C 0 3 • 10H20 - 27 g H 20
286-27
X= 180
8 = 42,9 g Kristallogidratning boshlang'ich aralashmadagi massa ulushi quyidagicha: 42,9 -100 160 26,81%
2 - masala. Kalsiy va magniy karbonatlaming 20 g aralashmasiga xlorid kislota ta’sir ettirib, hajmi normal sharoitda o'lchangan 4,69 1 uglerod (IV) oksid olindi. Aralashmadagi karbonatlaming massa ulushlarini aniqlang. Yechish. Faraz qilaylik, x — aralashmadagi C a C 0 3
(g hisobida) bo'lsin, u holda magniy karbonatning massasi 2 0
— x bo'ladi. C a C 0 3
2
3
ettirilganda ajralib chiqqan C 0 2
— y ga teng bo'ladi. Reaksiyalaming tenglamalarini tuzamiz: C a C 0 3+ 2H C l=C aC l2+ C 0 2+ H 20 (a) M g C 0 3+2H C l=M gCl2+ C 0 2+ H 20 (b)
3
M g C 0 3
22,4 1/mol. Tenglama (a) dan ko'rinib turibdiki, 1 ■ 100=100 g C a C 0 3
2
100 g C a C 0 3 - 22,4 / С 0 2 x g C a C 0 3 — у I C 0 2
Proporsiya tuzamiz: 100 : 22,4=x: y, ya’ni 0,224 x=y (d)
3
I C 0 2
84 g M gC 03 - 22,4 / C 0 2 (20—
jc ) g M g C 0 3 - (4,69 - у) I C 0 2 Proporsiya tuzamiz: 84 : 22,4= (20— x) : (4,69 —y), bundan 22,4 x—84 .y—54=0. (e)
1 5 1 0 0 5-100 --------- = 75% va ---------= 25% 20 20 3-masala. M o‘l marganes (IV) oksidga 50 g 30% li xlorid kislota ta ’sir ettirilganda olingan xlor tarkibining bir litrida 0,5 mol kaliy bromid bor 200 ml eritma orqali o'tkaziladi. Har qaysi bosqichda mahsulotlar unumi 80% ni tashkil etsa, bunda necha gramm brom ajralib chiqqan? Yechish. Reaksiyalaming tenglamalarini tuzamiz: M n 0 2+4H C l=M nC l2+ C l2+ 2H 20 (a) Cl2+2K B r=2K C l+B r2 (b) Xlorid kislotadagi vodorod xloridning massasini aniqlaymiz: 50-30
- i o T g = 15gH C 1 HCI ning molyar massasi 36,5 g/m olga teng, demak, 15 g da quyidagicha bor: ^ mol = 0,4 mol. 36,5
2
2 302
hosil bo'ladi. Mahsulot unumi 80% ekanligini e ’tiborga olib, qancha xlor ajralib chiqqanligini topamiz: Kaliy bromidning 20 ml eritmasida quyidagicha bo'ladi: 200 0,5 . -----------mol = 0,1 mol KBr. 100 Tenglama (b) dan ko'rinib turibdiki, 1 mol Cl 2
bilan, 0,08 mol Cl 2
Demak, xlor ortiqcha, KBr — yetishmydigan miqdorda olingan. 2 mol dan 1 mol brom, 0,1 mol KBr dan — 0,05 mol ajralib chiqadi, ularning massalari, 0,05 • 160 g = 8
g (Br 2
massasi 160 g/m ol ga teng). Bromning unumini (80%) e ’tiborga olib, necha gramm brom ajralib chiqqanligini aniqlaymiz: ll-B O B G A D O IR TESTLAR VA ULARNING YECHIM LARI 11.1. IV A gruppachada elementlar atomining radiusi ortib borish tartibini toping. 1) kremniy; 2) qo'rg'oshin; 3) qalay; 4) uglerod; 5) germaniy; A) 2, 3, 5, 1, 4 B) 4, 1, 5, 3, 2 С) 1, 3, 4, 5, 2 D) 3, 4, 1, 5, 2 E) 5, 4, 3, 1, 2. Yechish. Test shartida keltirilgan elementlar bosh gruppachada joylashgan. Ularda tartib raqami, yoki davr raqami ortib borishi bilan atom radiusi ham ortib boradi. Buning sababi, shu tartibda atomlarda elektron qobiqlar soni ortib borishidir. Bu qatorda 2- davrdagi uglerod, keyingi davrlardagi kremniy, germaniy, qalay лга qo'rg'oshin joylashgan. Javob: В bo'ladi. 11.2. Massasi 39,6 g bo'lgan magniy va 37,8 g kremniy (IV) oksid orasidagi reaksiya natijasida hosil bo‘lgan kremniyni eritish uchun massa ulushi 34% bo'lgan kaliy ishqor eritmasi (/=1,37 g/ml) dan qanday hajmi talab etiladi? A) 1448 B) 156 C) 178,4 D ) 151,5. Yechish. Kimyoviy reaksiya tenglamasi Undan ko‘rinishicha, reaksiyaga moddalar 1 : 2 mol nisbatda kirishar ekan. Oksidlovchining miqdori « (S i0 2
m ol, qaytaruvchiniki esa «(M g) = 3 9 ,6 : 24 = 1,6 5 m ol ekan. Ularning nisbatlari 0,63 : 1,65=1 : 2,6 bo‘lib, reaksiyaga M g S i0 2
miqdori S i0 2
n{ Si) = 0,63 mol bo'ladi. Kremniy bilan ishqor orasidagi reaksiya tenglamasi: Si+2K 0H +H 2
2
3
2
6
A) 1, 2, 4; В) 1, 3, 7; С) 1, 5, 6
6
2
2
--------------------- - О
1 2 0
Н—С - С—Н, gibridlanish 5
polimer tuzilishga ega bo'lib, undagi 4 ta elektron 4 ta a- bog' hosil qilishda qatnashgan, kremniy atomi tetraedr markazida, undagi kislorod atomlari tetraedr cho'qqilarida joylashgan, har bir kislorod atomi qo'shni kremniy atomi bilan bog'langan. 4 ta a- bog' bitta 5
p- orbitallar hisobiga vujudga kelgan, demak S i0 2
sp}- gibrid orbitallar mavjud bo'ladi. Azot (V) oksidda 4 ta valentlik bo'lib, ularning biri л-bog' hosil qilishda qatnashgan, qolgan 3 ta valentlikda qatnashgan elektronlar sp2-gibrid orbitallarni egallagan. Kaliy oksidda kovalent bog' yo'q, azot molekulasida azot atomi ning 3 ta toq elektronlaridan 2 tasi n- bog' hosil qilgan, bittasi 5- bog' hosil qilgan, ikkita elektroni sp- orbitalning birini egallaganligi TlN=NTI
sababli bu molekula sp- gibridlangan holatda bo'ladi. Javob : В bo'ladi. 11.4. Download 6.95 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling