& Tildin` ja`miyetlik xιzmeti

& Qaraqalpaq til biliminin` rawajlanιwι.
Ko`pshilik tu`rkiy tillerge salιstιrg`anda qaraqalpaq tili keyingi da`wirde izertlene baslag`an tillerdin` qatarιna jatadι.
O`tken a`sirdin` aqιrιnda baspada shιqqan ayrιm miynetlerde qaraqalpaq tilinin` bar ekenligi, ja`ne onιn` tu`rkiy tillerinin` belgili bir toparιna kiretug`ιnlιg`ι haqqιnda g`ana ulιwma mag`luwmat beriledi.
Qaraqalpaq tilin haqιyqat ilimiy jaqtan izertlewdin` baslanιwι 20-a`sirdin` 3-jιllarιna tuwra keledi desek qa`telespeymiz. Durιs, og`an shekem de arab a`lipbesinde jazιlg`an mektep sabaqlarι baspadan shιg`arιldι. Biraq olardι haqιyqat lingvistikalιq miynetler dep ataw qιyιn edi.
En` da`slepki ilimiy miynetlerdin` qatarιna 30-jιllardιn` basιnda jarιq ko`rgen ayrιm miynetlerdi atap o`tsek boladι. Professor N. A. Baskakovtιn` avtorlιg`ιnda 1931-jιlι To`rtku`l qalasιnda rus tilinde baspadan shιg`arιlg`an «Qaraqalpaq tilinin` qιsqasha grammatikasι» kitabιn en` da`slepki qaraqalpaq tilin izertlewge arnalg`an ilimiy miynet retinde ko`rsetiw kerek. Bunnan son` professor S. E. Malov ta`repinen jazιlg`an «Qaraqalpaq tili haqqιnda mag`luwmat», professor E. D. Polivanovtιn` «qaraqalpaq tilinin` ayrιm fontekalιq o`zgeshelikleri» degen ko`lemli maqalalarιn ko`rsetiwge boladι. atι atalg`an ko`rnekli tyurkolog-ilimpazlardιn` jazg`an bul miynetleri ha`zirge shekem o`z qunιn joytpag`an, o`z da`wirinde qaraqalpaq til biliminin` rawajlanιwιna tiykar bolg`an miynetler edi. 50-jιllar qaraqalpaq til biliminin` rawajlanιwιnda ha`m milliy ilimiy qa`niygelerdin` tayarlawιnda ayrιqsha bir basqιsh boldι. N. A. Baskakovtιn` do`retken u`lken eki tomlιq «qaraqalpaq tili» ilimiy miyneti usι da`wirge tuwra keledi. Bul miynettin` birinshi kitabι dialektologiyalιq materiallardan tursa, ekinshi kitabι qaraqalpaq tilinio` fonetikasι menen morfologiyasιnιn` ma`selelerine arnaldι. Sonday-aq jergilikli milliy qa`niygeler til iliminin` ko`rnekli mamanlarι bolg`an N. Dawqaraev, K. Ubaydullaev, A. Esemuratov, K. Berdimuratov, D. Nasιrov, A. Qιdιrbaev, J. Aralbaevlar ta`repinen do`retilgen mektep sabaqlιqlarι menen jariyalang`an ilimiy miynetleri 50-jιllardag`ι qaraqalpaq til bilimi tariyxιnda ayrιqsha orιndι iyeledi. Al, 60-ha`m onnan son`g`ι jιllar qaraqalpaq til biliminin` rawajlanιwιnda ha`m jergilikli xalιq wa`killerinen shιqqan tilshi ilimpazlardιn` tayarlanwιnda u`lken adιm boldι. Bul jιllarda qaraqalpaq til biliminin` fonetika, leksikollgiya, grammatika, sonday-aq dialektologiya tarawlarιnιn` en` ahmiyetli ma`selelerin izertlewge bag`ιshlang`an iri-iri ilimiy miynetler –monografiyalar, ilimiy maqalalar tu`rinde jarιq ko`rdi, sonday-aq ilimiy –metodikalιq qollanbalar ha`m sabaqlιqlar baspadan shιg`arιldι. Bulardιn` barlιg`ι en` jas ilimerdin` qatarιna kiretug`ιn qaraqalpaq til biliminin` rawajlanιwιnda sheshiwshi ahmiyetke iye boldι. Qaraqalpaq til biliminin` tu`rli tarawlarιnιn` rawajlanιwιnda ayrιm ilipazlar u`ken xιzmet atqardι. Fonetika tarawι boyιnsha akademik A. Da`wletov, leksika, ha`m stilistika boyιnsha professor E. Berdimuratov, til tariyxι boyιnsha akadimik H Hamidov, dialektologiya boyιnsha professorlar D. S. Nasιrov, O. Dospanov, sintaksis boyιnsha professor M. Da`wletov ha`m E. Da`wmenov, morfologiya boyιnsha dotsent A. Najimov ha`m A. Bekbergenovlar u`lken ilimiy miynetler, sabaqlιqlar, oqιw qurallarιn do`retti.