& Tildin` ja`miyetlik xιzmeti

7. SHa’rt pιsιqlawιsh Is ha’rikettin’ isleniw sha’rtin bildiretug’in pιsιqlawιshqa sha’rt pιsιqlawιsh delinedi.
Sha’rt pιsιqlawιsh ne qιlsa? Ne qιlsan’? ne qιlg’anda? Qaytkende? Ne qιlmay ? ne qιlmag’ansha? Tb sorawlarg’a juwap beredi. Sha’rt pιsιqlawιsh to’mendegi so’zler arqalι bildirledi:
1. Sha’rt meyil ha’m sha’rt meyildin’ basqarιwιndag’ι so’zlerden boladι. Mιsalι; Bersen’-alrsan’, eksen’-orarsan’. En’bek etsen’ emersen’. Eger tabιlmasa bul balanιn’ da qoydιn’ da joq bolg’anι.
2. Orιn se4plik qosιmtalι kelbetlik feyil ha’m kelbetlik feyilli toplamιnan boladι. Mιsalι; Avtomatlastιrg’anda miynettin’ sapasι tu’p tamιrιnan o’zgeredi. Ol kuzovtιn’ erneginen asιlιp bekkem uslamag’anda jιg’ιlιp ketetug’ιn edi’.
3. g’an,-gen qosιmtalι kelbetlik feyilge jag’dayda so’zinin’ dizbeklesiwnen boladι. Mιsalι; Paxtanι erte ekken jag’dayda onnan mol o’nim alιwg’a boladι.
4. Hal feyil ha’m hal feyilli toplamιnan boladι. Mιsaι; Sa’wir bolmay ta’wir bolmas. Mιn’dι tanιg’ansha birdin’ atιn bil.
8. Qarsιlas pιsιqlawιsh Is ha’rikettin’ isleniwne qarsιlaslιq ma’nide aytιlatug’ιn pιsιqlawιshqa qarsιlas pιsιqlawιsh delinedi. Qarsιlas pιsιqlawιsh ne qιlsa da? Ne qιlg’an menen? Ne qιlg’anιna qaramastan? Tb sorawlarg’a juwap beredi.
Qarsιlas pιsιqlawιsh to’mendegi so’z ha’m so’z dizbeklerinen boladι.
1. Sha’rt meyilge da, de janapayιnιn’ dizbeklesiwnen boladι. Mιsaι; Ol jatsa da (ne qilsada?) uyιqlay almadι.
2. Hal feyil ha’m hal feyilli basqarιwιndag’ι so’zlerdin’ dizbeginen boladι. Mιsaι; Ol esitip turιp u’ndemedi. Ol bile tura aytpadι.
3. –g’an, -gen qosιmtalι kelbetlik feyil ha’m kelbetlik feyilli toplamlarg’a tirkewish ha’m janapaylιq xιzmettegiko’mekshi so’zlerdin’ dizbeklesiwnen boladι. Mιsaι. Ol ko’zin ashqan menen do’geregin on’lap ko’re almadι. Mιsaι Olar ko’p bolg’anιna qaramay tιm-tιraqay qashtι.
Bir bas ag`zalι ga`p haqqιnda tu`sinik
Ga`ptin` grammatikalιq tiykarιn baslawιsh ha`m bayanlawιsh du`zedi. Jay ga`pler bas ag`zalardιn` qatnasιwι ha`m qatnaspawιna qaray, eki bas ag`zalι ha`m bir bas ag`zalι bolιp ekige bo`linedi.
Eki bas ag`zalι ga`plerdin` quramι ekui bas ag`za-baslawιsh ha`m bayanlawιshtιn` qatnasιnan du`ziledi. Al bir bas ag`zalι ga`plerdin` quramιn tek bir bas ag`za du`zedi, og`an ekinshi bas ag`zanιn` qatnasιwι sha`rt emes . Mιsalι: 1. Gu`z baslandι. 2. Tereklerdin` japιraqlarι sarg`aya basladι.
Bul ga`plerde baslawιsh (gu`z, japιraqlar) ha`m bayanlawιsh (baslandι, sarg`aya basladι) tolιq qatnasιp, eki bas ag`zanιn` quramιnan du`ziledi. Bunday eki bas ag`zanιn` qatnasιnan du`zilgen ga`pler eki bas ag`zalι ga`pler dep ataladι.
Bir bas ag`zalι ga`plerdin` bas ag`zalarι feyil ha`m atawιsh so`zlerden boladι .Mιsalι: 1. Dalag`a shιg`tιm. Bularg`a qaray beriwge ton`ιp kettim. Ishke kirdim. Onιn` ele baqlay beriwi, anιqlay beriwi kerek.
Bul ga`pler-feyil bir bas ag`zalιga`pler. Bulardιn` bas ag`zasι feyiller arqalι bildirilgen.
2.Melshiyip jatιrg`an jaziyralιq. Tu`n. Avgust ayι. Ιssι quyashlι ku`n. Terim waqtι.
Bul ga`pler-atawιsh bir bas ag`zalι ga`pler. Bulardιn` bas ag`zasι atawιsh so`zlerden bolg`an.
Bir bas ag`zalι ga`pler, eki bas ag`zalι ga`pler sιyaqlι, ken`eytilmegen ha`m ken`eytilgen ga`p tu`rinde keledi. Mιsalι: 1. Tu`n. Mart ayιnιn` aqιrι. Ku`ndizgi saat u`shtin` shamasι. 2. Tastay tu`nek qaran`g`ι. Ken` sahra dala. Aspandι torlag`an qara bult.
Bir bas ag`zanιn` quramιnan du`zilip, basqa bas ag`zanι talap etpeytug`ιn jay ga`pler bir bas ag`zalι ga`pler dep ataladι.
Bir bas ag`zalι ga`pler bas ag`zalarιnιn` bildiriwine qaray ekige bo`linedi: 1) feyil bir bas ag`zalι ga`pler ha`m 2) atawιsh bir bas ag`zalι ga`pler.