£ з б е к и с т о н р е с п у б л и к а с и о л и й в а

“Iskandari Soniy”,  “Allohning erdagi soyasi” deb ulug’lashni buyuradi. 

Garchand Xorazmshoh qanchalik o’zini ko’klarga ko’tarmasin yoxud 

bosqinchilik urushlari olib bormasin, biroq bundan mamlakatning chuqur ichki 

ziddiyatlar va tanazzulliklarga duchor bo’lganligini qayd etmasdan bo’lmaydi. 

Shohning katta qo’shin tuzib, to’xtovsiz olib borgan besamar urushlari, buning 

asoratli oqibatlari, eng avvalo, mamlakat xalqining tinkasini quritayozgandi. 

Buning ustiga mahalliy hokimlar, bek-amaldorlarning o’zboshimchalik bilan 

xalq boshiga solayotgan behad jabr-zulmi, bunga javoban yuz berayotgan xalq 

g’alayonlari (masalan, 1206-1207 yillarda Buxoroda, 1212 yilda Samarqandda 

ko’tarilgan qo’zg’olonlar) saltanatning ichdan emirilishiga sabab bo’lmoqda edi. 

So’ngra oliy hokimiyat ichidagi kuchli muxolifatchilik harakati, xususan, 

Xorazmshoh bilan uning onasi Turkon Xotun tarafdorlari o’rtasidagi ochiq-

oshkor tarzdagi siyosiy kurash ham Xorazm davlatining beqarorlik holatini 

yaqqol ko’rsatardi. 

 Qo’shni 

Xorazmshohlar 

davlatida 

kechayotgan bu xildagi chuqur 

tanazzullik holatlaridan to’la xabardor bo’lgan, undagi barcha jarayonlarni 

o’zining maxsus josuslik mahkamasi orqali sinchkovlik bilan kuzatib turgan 

Sharqdagi boshqa bir qudratli  mo’g’ul davlati hukmdori Chingizxon esa katta 

harbiy tayyorgarlik ko’rib, tez orada Movarounnahr sarhadlari tomon istilochilik 

urushlarini boshlashga chog’lanayotgandi. 

 

Darhaqiqat, XIII asrning birinchi choragida amalga oshirilgan mo’g’ul-

tatar galalarining shafqatsiz bosqini nafaqat Xorazmshohlar davlati tarixida, balki 

---

 

109

shu bilan birga unda yashagan barcha ulug’ ajdodlarimiz qismatida ham mislsiz 

fojia bo’ldi.