0 ‘lchash natijasi

< 1
t
E


t
1.1-rasm. Al—>Al o ‘zgartkichlar sxemasi.
Oichash o‘zgartirishi — bitta fizik kattalik oichamini boshqa fizik kattalik oicham iga o‘zgartirishdan iboratdir. Misol tariqasida p bosimni deformatsion manometr yordamida oichashni qarab chiqamiz. Bosim ta ’sirida naysimon prujina buraladi (uning erkin uchi biroz siljiydi) — bu o‘zgartirishning birinchi bosqichi: AR-^Al. Naysimon prujina uchining siljishi o ‘qning burilish burchagiga o‘zgaradi: А/-^Аф — bu o ‘zgartirishning ikkinchi bosqichidir. 0 ‘qda strelka mavjud boiib, uning uchi boiinm ali shkala bo‘yicha siljiydi — bu o‘zgartirishning uchinchi bosqichidir Acp—>Aa, u oichanayotgan kattalikning son qiymatini olishga imkon beradi. Umumiy holda hamma o‘zgartirishlarni quyidagicha yozish mumkin:
AP -» А/ -> Аф -> Aa
Oichash o‘zgartkichi — oichashlar vositasi sifatida oichash o ‘zgartirishi
AR-^ Aa ni amalga oshirishga imkon beradi. Kattalikning ketma-ket o‘zgartirishlar
qatoridan bittasi yuz beradigan o‘lchash vositalari elementi o ‘zgartirish elementi deb ataladi. 0 ‘zgartirish elementi har doim ham konstruktiv ajralib turmaydi, ya’ni o‘lchash vositasi tuzilishining ayni bitta elementi ikki va undan ortiq o ‘zgartirish elementiga ega boiishi mumkin.
0 ‘lchash axboroti signali, hamma o ‘zgarishlarning amalga oshishini ta ’minlovchi o‘zgartirish elementlari to ‘plami o‘lchash vositasining o ‘lchash maqsadi deyiladi. 0 ‘lchash zanjirida bevosita o‘lchanayotgan kattalik ta ’sirida bo‘lgan birinchi o ‘zgartirish elementining qismi sezgir element deyiladi. Sezgir elementning o‘lchash vositasini aniqlashda e ’tiborli bo‘lish va uni himoya armaturasi bilan chalkashtirmaslik kerak, chunki bu armatura o ‘lchanayotgan kattalikka bevosita tegib turadi. ,,0 ‘lchash o‘zgartirishi“ tushunchasi ,,o‘lchash o‘zgartkichi“ tushunchasiga qaraganda ancha keng m a’noga ega, chunki ayni bir o‘lchash o‘zgartirishi o ‘lchash 0 ‘zgartkich- larning ish (ta’sir) prinsipi turlicha boigan ketma-ketlik bilan bajarilishi mumkin. 1. 1-rasmda ayni bir xil harorat oichash o‘zgartirishini mexanik D / siljishga o‘zgartiradigan turli o ‘zgartkichlarga misollar keltirilgan. Birinchi holda bu simob ustunining harorat ko‘tarilishi natijasida kengayishidagi siljishi boisa, ikkinchi holda — qatlamlari turlicha boigan harorat kengayish koeffitsiyentiga ega boigan bimetall plastinkalarning siljishi; uchinchi holda — harorat oichanadigan muhit bilan bevosita aloqada boigan sezgir element bilan bogiiq asbob ko‘rsatkichining (strelkasining) siljishi. Shunday qilib, o ichash o ‘zgartirishining ko‘rsatmasi nimani nimaga aylantirish kerak, degan savolgagina javob beradi, aniq oichash o‘zgartkichlarining ko‘rsatishi esa buni tabiatan qanday bajarish mumkin, degan savolga javob beradi. Aslida oichash o‘zgartkichi bir xususiy oichash o‘zgartirishini bajaruvchi m aium amaliy prinsipda yasalgan texnik qurilmani ifodalaydi.
O ichash o‘zgartkichining asosiy xarakteristikalaridan biri — o‘zgartirish
koeffitsiyenti boiib, u oichanayotgan kattalikni akslantiruvchi 0 ‘zgartkich- ning chiqishidagi signalning o‘zgartkich kirishidagi signalga nisbatini ifoda­ laydi.
Funksional vazifasiga ko‘ra, oichash o‘zgartkichlarini quyidagi turlarga ajratish qabul qilingan: birlamchi, oraliq, masshtabli, uzatuvchi va bosh- qalar.