0 ‘zbekist0n respublikasi oliy va à b t 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi
S H O ‘RTOBLI VA SHO'RTOB TUPROQLARNI
Download 5.63 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- T U P R O Q N I G IP S L A S H U C H U N MATERIALLAR
- G IP S Q O ‘LLASHNI M E ’YORI, MUDDATI VA USULI
- 9 - Agrokim yo 129
- S H O ‘RTOBLI TUPROQLARNI OHAKLASH
S H O ‘RTOBLI VA SHO'RTOB TUPROQLARNI G1PSLASH Sho'rtobli tuproqlarni kimyoviy melioratsiyalash maqsadida gips berilishini tuproqni gipslash deyiladi. Sho ‘rtobli tuproqlar singdirish kompleksida natriy kationining ko'p bo'lishi bilan xarakterlanadi. Singdirilgan natriyning miqdoriga qarab tuproqlar quyidagi gumhlarga ajratiladi (I.A. Antipov — Karatayev bo ‘yicha) singdirilgan natriy tuproq singdirish sig‘imini 3—5% ni tashkil qilsa, bunday tuproqlar sho‘rtobsiz, 5— 10% ni tashkil qilsa - kuchsiz sho‘rtobli, 10—20% ni tashkil qilsa — s h o ‘rtobli va 20% dan yuqori bo‘lsa - sho'rtoblar deb aytiladi. S h o ‘rtobli tuproqlarning singdirish sig‘imining qolgan qismi kalsiy va magniy kationlari bilan to'lgan bo'ladi. Ba’zi bir paytda singdirilgan natriyning miqdori 80% gacha boradi. Bunday paytda natriy kationi singdirish kompleksida birdan-bir yutilgan ion bo'lib qoladi. Sho'rtobli tuproqlarda .suvda eriydigan tuzlar miqdori uncha ko‘p boMmaydi (tuproq og‘irligining 0,25%). Sho'rtobli tuproqlarning fizik, fizik-kimyoviy va biologik xossalarining yomonlashuvi asosan singdirilgan natriy kationi miqdori bilan bog‘liq. Shu sababdan sh o 'r tobli tuproqlarning unumdorligi ham pasaygan bo'ladi. Tuproq mineral va organik kalloid zarrachalari natriy bilan to'yinganda (suvda eriydigan tuzlar bo'lmaganda) yengil parchalanib (nitrizatsiya) yuqori qatlamlarga qarab yuviladi va qattiq sho‘rtob gorizont (qatlam) liosil qiladi. Agarda sho'rtob gorizont 7 sm pastda joylashsa, maydayoki qatqaloqli sho'rtob tuproq, agarda 7— 15 sm pastda joylashsa, o ‘rta ustunchali sho‘rtob tuproq, 15 sm va undan pastroqda joylashsa ehuqur ustunchali sho'rtob deb yuritiladi. N am holatda sho'rtobli tuproq juda bo'kadi (shishadi), suvni qiyin o'tkazadigan yopishqoq massaga, quruq holatda esa zich va qattiq mexanik ishlov berish m um kin bo'lm aydigan massaga aylanadi. S h o 'r to b g o r iz o n t o 'sim lik ildizini pastga qarab o 'sishiga yo'l qo'ymaydi. Singdirilgan natriy bilan kalsiy bikarbonat yoki ko'm ir kislotasi o'rtasida almashinuv reaksiyasi ketsa sho'rtobli tuproq eritmasi tarkibida natriyning bikarbonat yoki karbonat tuzlari paydo bo'ladi.
Bu tuzlar gidrolitik ishqoriy bo‘lganligi uchun tuproq eritmasida yuqori (pH 9 va yuqori) ishqorlik paydo qiladilar: Natriy bikarbonati karbonat angidrid gazi chiqarib natriy karbonatga aylanadi: 2 N a H C 0 3 3 C 0 2 - > N a 2C 0 3 Hosil b o ‘lgan sodani sho'rtobli tuproqdan suv bilan yuvib y o ‘qotib bo'lmaydi, sababi shundaki singdirilgan natriy kalsiy bikarbonat yoki ko'm ir kislotasi bilan almashuv reaksiyasiga kirishaveradi va eritmada N a H C 0 3 yoki N a 2C 0 3 hosil b o ‘laveradi. Ishqoriy reaksiya sharoitida o'simliklarda modda almashinuvi buziladi, tuproqda kalsiy va mag- niyning fosforli tuzlarining ternir, marganes, bor birik m alarinin g eruvchanligi va harakatchanligi kamayadi. S h o ‘rtobli tup roq lard a qishloq xo‘jalik ekinlarining hosili kam va sifati ju d a past b o ‘ladi. S ho‘rtobli tuproqlar 0 ‘zbekistonda ham kichik-kichik m aydonlarda uchrab turadi. C h o ‘1 zonasida tuproq singdirish konipleksida natriy singdirilgan taqirli tuproqlar ham ayrim xossalari bilan sho'rtobli tuproqlarga o'xshab ketadi. Ayniqsa yangi sug‘o riladigan zonada sho ‘rtobli tuproqlar ko‘proq uchrab turadi. Tuproqlarning singdirish kompleksidagi singdirilgan natriy y o ‘qotil- sagina tuproq eritmasidan sodani yo ‘qotish mumkin. Buning uchun singdirish kompleksidan yutilgan natriyni gipsdagi kalsiy bilan almash- tirilsa tuproq eritmasida hosil bo'lgan natriy sulfatni suv bilan yuvib chiqarib yuborsa bo‘ladi: (TSK)Na+ + Ca S 0 4 = TC K Ca+2 + Na, S 0 4 N a 2C 0 3Nl+ + C a S 0 4 = C aC O , + N'a2S 0 4 Eritmada kam miqdorda natriy sulfatning hosil boMishi o'simlikka zararli ta ’sir ko‘rsatmaydi. A m n io singdirish konipleksida 20% dan ortiqroq natriy ioni singdirilgan bo'lsa, eritmada hosil b o ‘layotgan natriy sulfat miqdori katta boMadi va uni sug‘orish jara y o n id a yuvib yuborishni rejalashtirish kerak. Tuproqqa solingan gips uni ishqoriy reaksiyasini neytrallashtiradi. Tuproq singdirish kompleksidagi natriyning o ‘rniga kalsiyni singdirilishi tuproq kolloidlarini koagulatsiya qiladi. 0 ‘simlik qoldiqlari chirishi natijasida hosil bo'lgan chirindi kalsiy ishtirokida tuproq zarrachalarini birlashtirib kleylaydi, tuproqning fizik xossalari, uning suv o'tkazishi aeratsiyasi yaxshilanadi. Tuproqqa ishlov berish yengillashadi. Fizik xossalarning yaxshilanishi o ‘simliklar, mikroorganizm lar va tuproq h ayvonot dunyosining yashashiga sharoit yaratiladi. D em ak, gips q o ‘llash bilan sho'rtobli tuproqlarda ularning fizik, fizik-kimyoviy va biologik xossalari yaxshilanadi, tuproq unumdorligi oshadi. Sho‘rtobli tuproqlarda qishloq xo'jalik ekinlari o ‘sishi va taraqqiy etishi uchun kerakli sharoit paydo b o iad i.
Maydalangan gips gipsni tabiiy zaxiralarini maydalash yo‘li bilan olinadi. U oq yoki unsimon massa boiib, 71—73% C a S 0 4 saqlaydi. Suvda 1 litrda 1 gramm eriydi. Unsimon massaning 70—80% 0,25 mm li elakdan o ‘tgan bo‘lishi, qolgani 0,1 mm li elakdan o‘tgan bo‘lishi kerak. Namligi 8% dan oshmasligi kerak, aks holda quriganda katta- katta kesak va bo ‘laklar hosil qiladi. Fosfogips-fosforli o ‘g‘itlar (superfosfat, prisepitat, fosfor kislotasi) ishlab chiqarishda qoladigan qoldiq oq yoki kul rang unsimon massa, o ‘zida 70—75% C a S 0 4 saqlaydi. Undan tashqari tarkibida 2—3% P , 0 5 ham bor. Gips va fosfogips quruq xonada saqlanadi. G IP S Q O ‘LLASHNI M E ’YORI, MUDDATI VA USULI T u p r o q q a so linadigan gips miqdori tup roqdagi singdirilgan natriyning ortiqchasini siqib chiqarishga yetishi kerak. Gips m e’yori tuproqdagi singdirilgan natriy miqdoriga qarab quyidagi formula bilan aniqlanadi: C a S 0
4 (t/ga) = 0,086 (Na-K T) Hd, bun d a H — tozalanishi kerak bo'lgan qatlam (sm); d — tozalanadigan qatlam tuprog‘ining hajm og‘irligi; N a — almashinadigan natriyning umumiy miqdori (mg—ekv 100 g tu p ro q d a ); T — tozalanadigan qatlam tuprog'ining singdirish sig‘imi (100 g tupro qd a mg—ekv); K — tuproqda qolishi m um kin bo'lgan almashinadigan natriy miqdori (T ning qismi); K T — tuproqda qolishi m umkin bo'lgan natriyning miqdori (mg— ekv 100 g tuproqda). G ip s la s h d a tuproqdagi alm ashinuvchi natriyning t o ‘liq siqib chiqarilishi talab qilinmaydi. I.N. Antipov — Karatayevning tadqiqotlariga muvofiq a lm a sh i- | nuvchi natriyning tuproq singdirish kompleksida tuproqning xossalariga I salbiy ta ’sir ko'rsatmaydigan miqdori um um iy singdirish sig‘im in ing 10 % ni tashkil qiladi. Singdirilgan natriyning umumiy miqdori bilan tuproq xossalariga salbiy t a ’sir ko'rsatmaydigan m iq do ri o ‘rtasidagi farq kalsiy bilan almashinishi kerak bo'lgan m iqdorni tashkil qiladi. 1 g tuproqdagi almashinadigan natriyning o'rnini olish uchun: 0 ,0 8 6 ( N a - K T ) . , , ----------------------- g r a m m gips kerak boMadi. 100 1 gektar maydonning 1 sm qalinligidagi tuproqda oshiqcha natriyni siqib chiqarish uchun (1 ga m aydonga tonna hisobida): ! 0 ,0 8 6 ( N a -K T ) • 100.000.000, , . , . J , ! ------------------------------------------- yoki (qisqartirgandan k e y in ) j 100 ■
1.000.000 j 0,86 ( N a —KT), melioratsiya qilinmaydigan tuproq qatlam idagi ortiqcha almashinuvchi natriyni chiqarish uchun uning
ha jm iy I massasiga solinadigan gipsning miqdori ( 1 ga maydonga tonna hisobida) 0,086 ( N a —KT) Hd ga teng bo'ladi. ; Masalan, sho'rtob tuproqning melioratsiyasi uchun gipsning m e ’yori I agar melioratsiya qilinadigan qatlam singdirish sig'imi T =
20 d m g /
ekv, yutilgan natriyning (Na) miqdori 4 mg/ekv, melioratsiya q ilin a digan qatlam N = 20 sm uning hajmiy massasi d = 1,8 b o 'lg a n d a , sarhisob qilish natijasida aniqlanadi: 0,086 (4-0,1 • 20) 20 • 1,8 = 6,2 I t/ga b o ‘ladi. i Agar tuproqdagi yutilgan natriyning miqdori n o m a ’lum b o ‘lsa, 1 unda gipsning quyidagi taxminiy m e ’yori (1 ga m aydonga to n n a j hisobida) kashtan va q o ‘ng‘ir s h o ‘rtob tuproqlarida 1—3 t o n n a , o ‘rta j va chuqur ustunchali sho'rtob tup ro qlarda 3—5 to n n a va qatqaloqli xlorid-sulfatli sho‘rtoblarda 3—8 to n n a d a n foydalanish m aqsadga m u vofiq hisoblanadi. Sug'oriladigan maydonlarda m e ’yorni 25—30% ga kamaytiriladi. ! Sho'rtob tuproqlar boshqa tuproqlar o ‘rtasida dog‘-d o g ‘ shaklini olgan i orolchalar tarzida uchraydi. Agar bu m aydonlar um um iy m ay d o n n in g 30% dan kam miqdorni tashkil qilsa, gipsni faqat dogMarga solinadi va agar sho'rtob maydonlar 30% ziyod maydonni egallasa va s h o 'rto b tu p ro q la r bilan o'ralgan b o 'lsa , b u tu n maydon g ip sla n a d i, lekin maydon oralari uchun har xil m e ’y o r belgilanadi. 9 - Agrokim yo 129 Gipsni melioratsiyalovchi t a ’siri uning tuproq bilan aralashib ketish darajasiga bog'liq b o ‘ladi. Shuning uchun gipsni shudgor paytida c h u q u r haydash va uning tuproq qatlami bilan yaxshi aralashuvini t a ’minlashni e ’tiborga olib amalga oshiriladi. Mayda qatqaloqli sho‘rtob m aydonlarga jami gipsni haydagandan keyin va kultivator yordamida solinsa, sho'rtob gorizonti 7—20 sm da joylashgan o ‘rta va chuqur ustunchali sho‘rxok m aydonlarga gipsni ikki marta — m e ’yorni bir qism ini haydashdan oldin, qolgan qismini esa haydagandan so‘ng kultivator yordamida solinadi. Haydash jarayonida sho'rtob gorizont y u za qismga to m o n q a n c h a k o 'p ag'darilsa, haydalgandan keyin s h u n c h a ko‘p miqdorda gips solinadi. Chuqur ustunchali sho'rtob gorizonti 20 sm dan ziyodda joylashgan maydonlarga gipsni butun m e ’yorini haydashdan oldin solib, so‘ng shudgor qilinadi. ; Sho'rtob tuproqlarning melioratsiyasi uchun gips bilan bir qatorda b o s h q a uslublardan h a m foydalaniladi. Ba’zi sho 'rtob tuproqlarda s h o 'rto b gorizontning 30—45 sm chuqurligida gipsga boy qatlamlar ha m uchraydi. Bunday hollarda sho'rtob tuproqlarda shudgorni maxsus plug (omoch) lar yordam ida c h uq u r (35—50 sm) haydaladi va bunda gips qatlami ag'darilib (to'liq yoki qisman), sho'rtob gorizont bilan a ra la s h a d i. Hosil b o 'lg a n N a , S 0 4 sug'orish yo'li bilan c hiqanb yuboriladi. C ho'lning kashtan zonasining o'rta va chuqur ustunchali sho'rxok- larini melioratsiya qilish uchun, sho'rtob gorizont osti qismida joylashgan kalsiy karbonatdan foydalanish tavsiya qilinadi. Lekin C a C 0 3 C a S 0 4 g a nisbatan suvda a n c h a y o m o n eriydi. U n in g eruvchanligi va melioratsiya qiluvchi ta ’siri tuproq eritmasi tarkibida karbonat angidrid m iqdorining ortishi, y a ’ni bu jarayonga tuproq mikroorganizmlarini faollashuvi va o'simlik ildizlaridan C 0 2 ning ajralishi bilan bog'liq b o 'lg a n ta ’sir tufayli kuchayadi. Kalsiy karbonat k a rb o n a t angidrid t a ’sirida e ru v c h a n kalsiy 1 bikarbonatga aylanadi va kalsiy sho'rtob tuproqdagi yutilgan natriyni siqib chiqaradi. Kalsiy karbonatning meliorativ ta ’sirini kuchaytirish u c h u n agrouslublar m ajm uasidan kompleks foydalanish lozim. Bunga tuproqqa c h u qur ishlov berish (35—40 sm gacha chuqur qilib haydash), tuproqda namlik zaxirasini ko'paytirishga qaratilgan tadbirlarni ko'rish, organik va mineral o'g'itlardan foydalanish hamda y o 'n g 'ic h q a va boshqa qurg'oqchilikka chidamli o'simliklarni yoqib tuproqdagi organik m oddalarni ko'paytirib va mikrobiologik faollikni oshirish kabilar kiradi. Gips sho'rxok tuproqlarni kimyoviy jihatdan melioratsiya qilish uchungina foydalanilib qolmasdan, balki yutilgan natriy bo'lmagan tuproqlarda kalsiy va oltingugurt tutuvchi o ‘g'it sifatida ham foyda- laniladi. Oltingugurt — o'simlik uchun eng muhim elem entlardan bo'lib, ularning ta ’siri muhim ahamiyatga ega bo'ladi. Oltingugurt yetishmasa o'simlikning o'sishi va rivojlanishi susayadi hamda hosildorlik sezilarli darajada kamayadi. Oltingugurt tuproqdan o 'sim lik k a S 0 42- anioni tarz id a yutiladi, u n in g m an b a y i sulfat kislotaning har xil tuzlari: C a S 0 4, M g S 0 4, K 2S 0 4, ( N H 4)2S 0 4 va boshqalardir. O'simliklar oltingugurtni havodan barglari orqali S 0 2 — sulfit angidrid tarzida ham o'zlashtirishi mumkin. Yutilgan oltingu- gurtning asosiy qismi o'simlik to'qim alarda qaytariladi va shu qay- tarilgan shaklda har xil organik birikmalar: oqsillar, b a ’zi vaqtda lipidiar, b a ’zi vaqtda fermentlar, o'sim lik moylari va b oshqalar tarkibiga kiradi. Oltingugurtning ko'p qismi o'simliklarda oqsillar tarkibiga kiradi. Oltingugurtning asosiy qismi o'simliklarda oqsillar tarkibiga kirgan- ligi sababli, uning miqdori urug' va barglarda novda ham da ildiz- lardagiga nisbatan ko'proq bo'ladi. Masalan, qand lovlagisi ildizida oltingugurtning miqdori (quruq moddaga nisbatan SO, ni foiz miqdori hisobida) 0,2 atrofida, bargida 0,1 gacha, kartoshka tuganaklarida 0,35, poyasida 0,55; g 'a lla s im o n la rn in g s o m o n id a 0,1 2, donida 0,3—0,45; dukkaklilar donida g'allasimonlardagiga nisbatan ancha ko'p, ya’ni 0,6—0,8 ni tashkil qiladi. Oltingugurt aminokislotalardan metionin, sistin va sisteinlarning tarkibiga kiradi, ular oqsil molekulasining tarkibiy qismi hisoblanadi. Sistinda disulfid -s-s, sisteinda esa sulfgidril (-sh) bog'lanish mavjud bo'ladi. O'simliklarda sistein oksidlanish natijasida osongina sistinga sistin esa qaytarilish natijasida sisteinga aylanadi. Disulfid va sulfgidril guruhlarining «sistin-sistein» tizimidagi o'zaro bir biriga o'tishi ularning o'simlik hujayrasida yuz beradigan oksidlanish- qaytarilish jarayonlaridagi faol ishtirokini belgilaydi. Sistein bundan tashqari glutation tripeptidining tarikbiga kiradi. Qaysikim b a ’zi fer- mentlaming faollashtiruvchi omili hisoblanadi. Oltingugurt vitaminlar: tiamin (B,) va biotinlarning tarkibiga kirib, bu vitaminlar o 'z navbatida o'simliklarda sodir bo'ladigan m o d d a almashinuv jarayonlarida muhim ahamiyatga ega bo'ladi. Tiam in b a ’zi organik va aminokislotalarning dekarboksillanishini (katalizlovchi) fermentlarning tarkibiy qismi hisoblanadi, biotin have- levouksus kislotasini dekarboksillanishida va b a’zi aminokislotalarning reaksiyalarida faol ishtirok etadi. Shuning uchun oltingugurt o'simliklardagi karbon suv va azot almashinuvida muhim ahamiyatga ega bo'ladi. Oltingugurt ba ’zi max- sus organik birikmalar: butgullilar (gorchisa, raps va boshqalarning) urug'ida uchraydigan gorchisali moylar; lolagullilar oilasiga mansub o ‘simliklar (xususan, piyoz, sarimsoq) ning sarimsoq moylari tarkibiga kiradi.
Oltingugurt eng ko‘p m iqdorda dukkaklilar va butgullilar vakilla- rida, biroz kam roq m iqdorda g ‘alia ekinlari hamda kartoshkada uchraydi. G 'a lla ekinlari hosili 1 gektarga 20 s bo'lganda va kartoshka hosili 1 gektarga 200 s bo'lganda oltingugurtning tuproqdan olinish miqdori 7— 15 kg ni, dukkakli o'tlarda bu miqdor 20—30 kg ni, ildiz mevalilarda — 30—40 kg va karamda esa — 50—80 kg ni tashkil qiladi. Oltingugurtning ko‘p qismi hosilning tovar mahsuloti bo'lmagan qismida bo'ladi. Shuning uchun xo'jaliklarda undan unumli foyda- lanilganda o'simliklar tomonidan yutilgan oltingugurtning ko'p qismi yana tu proq qa qaytariladi. T u p ro qd a, odatda, yetarli miqdorda oltingugurt bo'ladi. Uning asosiy qismi (70—90%) o'simlik tomonidan qiyin o'zlashtiradigan organik m o dd a shaklida bo'ladi, shuning uchun chirindining miqdori qancha k o 'p bo'lsa, oltingugurtning tuproqdagi zaxirasi shuncha ko'p bo'ladi.
Tuproqning organik modda qismidagi yoki organik o'g'it tariqasidagi va yer qatlam ining ag'dariladigan o'simlik qoldiqlaridagi oltingugurt o'simlik u c h u n o'zlashtiriladigan holatga o'tishi faqat ularning to'liq parchalanishi va minerallanishidan so'nggina amalga oshadi. Bunda oltingugurt bakteriyalari oltingugrtni S 0 4-2 gacha oksidlaydi va tup roqda sulfat kislotaning har xil tuzlari hosil bo'ladi. O datda, o'simlik tom onidan o'zlashtiriladigan darajadagi oltin gugurtning mineral birikmalari tuproqda uncha ko'p bo'lmaydi. Oltin gugurt ayniqsa sanoati rivojlangan b a ’zi tumanlarda yil davomida sulfit angidrid ( S 0 2) sifatida havodan tushib tuproqda yig'iladi. Sanoat k o r x o n a l a r i d a y o q i lg 'i n i y o q i l g a n d a havoga c h iq a d i g a n S 0 2 namgarchxilik bilan tuproqqa tushadi. Bundan tashqari, oltingugurt go'ng bilan va b a ’zi mineral o 'g'itlar — ammoniy sulfat, kaliy sulfat, kaliy rnagneziya hamda tarkibida 400 dan ziyodroq gipsi bo'lgan oddiy superfosfat tarz id a tu p ro q q a kirib tu ra d i. S h u n in g u c h u n k o ‘p tuproqlarda qishloq xo'jalik ekinlari oltingugurtga nisbatan tanqislikni sezmaydi. O'simlikning oltingugurtga bo'lgan talabi va tuproqqa qo'shim cha ravishda uni kiritib turish talabi oltingugurtsiz konsentrlangan mineral o'g'itlarni ishlab chiqarish va utardan foydalanish kuchaygan sari osha boradi. Bundan tashqari, mineral o ‘g‘itlardan yanada ko‘proq foyda lanish natijasida oltingugurtning tuproqdan o'simlikka o'tishi kuchaygan sari bu elementni tuproqqa kiritishga oid talab kuchaya boradi. Kalsiy va oltingugurt tutuvchi o'g'it sifatida gips asosan dukkakli yem-xashak ekinlari (yo'ng'ichqa va beda) ga qoMlaniladi. Ularga gipsning ijobiy ta’siri faqat o'simlikni kalsiy va oltingugurt bilan yaxshi ta ’minlanishi tufayli sodir boMmay, balki o ‘g ‘it tarkibidagi kalsiy to m o n id an yutilgan holatdagi kaliy ning siqib chiqarilishi natijasida o'zlashtiriladigan shaklga o'tishi orqali namoyon bo'ladi. S H O ‘RTOBLI TUPROQLARNI OHAKLASH Sho'rtobli tuproqlarni melioratsiyalashda (asosan sodali sho'rlangan tuproqlarda) ohak qo'llash keng q o 'lla n m a g a n , chunki bu tadbir tuproqlarda sodani hosil qiladi: [ T C K ] N,+ + C a C 0 3 [ T C K f ‘! + N a 2C 0 3 Bundan tash q a ri, tu p ro q la rn i o h a k la s h na tijasida u ishqorli tuproqlarga aylanib qolishi ham mumkin. Ohak — kuchsiz eruvchi birikma hisoblanadi. Shuning uch un tuproqlarda meliorant sifatida sekin harakatlanadi. Shuning uchun tuproqlarda ohakli meliorant sifatida oz natriylangan sho 'rtob va ayniqsa sho'rtoblangan tuproqlarda organik o ‘g ‘itlar bilan qo'shib solinsa, tuproqlar eritmasida va havosida C 0 2 ning miqdori ortib, C a C 0 3 ning eruvchanlik miqdori tezlashadi. Ohaklashning yana bir ijobiy tomoni Rossiyaning janubiy tom on- larida Stavropol, Rostov va boshqa m intaqalarida tarqalgan. Fizik xususiyati yomon qattiqlashgan katta-katta kesakli sizot suvlari yer yuziga yaqin tuproqlarda qo'llash ham yaxshi samara beradi. Sho'rtoblar bir qator oila va turlarga ega b o ‘lib (32-jadval), ularni melioratsiyalash tadbirlari quyidagilardan iborat: S h o ‘rto b larn in g tasnifï Tipi T ip ch asi (m intaqa belgisi a so sid a ) Oilasi Turi A v to m o r f Q o ra tu p ro q la r K a sh ta n tu p ro q la r Y arim sa h ro q o 'n g 'ir tu p roq lari K im y o v iy tarkibi va Download 5.63 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling