0 ‘zbekist0n respublikasi oliy va à b t 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi
Download 5.63 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- NITRATLI AZOTLI 0 ‘G‘ITLAR
- Chili selitrasi
- AM IDLI AZOTLI 0 ‘G‘ITLAR M ochevina (karbamid)
- Sinov sa vo lla ri 1. Am inlanish va qayta aminlanish jarayon i deganda nimani tushunasiz
- 3. O sim liklarda azotli m oddalar almashinuvi haqkla nim alarni bilasiz 4. Tuproqda a zo t qan day shakllarda u ch ra yd i
- 7. A m m iakli selitraning olinishi, xossalari va tuproq bilan o zaro la ’siri q a n d a y
- 9. S u y u q a z o tli o g itla r qollash n in g o zig a xos tom on lari n im adan ib o ra t
- 11. M ochevin a tuproq bilan qan day t a ’sirlashadi VI bob.
|
Suyuq ammiakli o ‘g ‘itlar. Suyuq ammiakli o'g 'itla r jumlasiga suyultirilgan ammiak, ammiakli suv va ammiakatlar kiradi. Nitrat yoki sulfat kislota ishlatilmasligi, quritish va bug'latish kabi tadbirlarga hojat yo'qligi bois ularni ishlab chiqarish tannarxi ancha arzonga tushadi; 1 t ammiakli selitra uchun sarflanadigan xarajat bilan 2,5 t suyultirilgan ammiak olish mumkin.
— N H V Konsentratsiyasi yuqori (82,3% azot) ballastsiz o ‘g‘it. Ammiak gazini yuqori bosim ostida siqib, suyultirish asosida olinadi. Rangsiz harakatchan suyuqlik. Solishtirma og'irligi 0,61 bo'lib, 34°C da qaynaydi. N H , ning uchib ketishining oldini olish uchun maxsus metall idishlarda saqlanadi va tashiladi. Suyultirilgan azot tuproqqa kiritilganda, tezda gaz holatga o'tadi va tuproqning kolloid fraksiyasi tomonidan yutiladi. Fizik-kimyoviy yutilishdan tashqari suyultirilgan ammiak nitrifikatsiya jarayoniga ham uchraydi. Suyultirilgan ammiakning tuproqqa yutilishi undagi gumus miqdori, mexanikaviy tarkibi, namligi va ko'milish chuqurligiga bogliq.
— N H , + N 20 yoki N H 4OH. Ammiakli suv sintetik yoki koks — kimyoviy ammiakning suvdagi eritmasi bo'lib, ikki xil navi ishlab chiqiladi. 0 ‘g ‘itning birinchi navi 20,5% (25% li N H 4OH),
ikkinchi navi esa 16,4% (20% li N H 4OH) azot tutadi. Bug'larining elastikligi uncha yuqori emas — 0,15 kg kuch/sm 2, shu bois uni oddiy uglerodli p o ‘latdan tayyorlangan idishlarda tashish m um kin. A mmiakli suvda azot ayni paytning o 'z id a N H 4O H va N H 3 shaklida b o ‘ladi. K o‘proq qismi N H , shaklida bo'lgani u c h un tashish, saqlash va tuproqqa kiritish jaray o n ida sezilarli m iq d o rd a azot isrof boMadi.
Ammiakatlar — ammiakli selitra (ammiakli va kalsiyli selitralar yoki ammiakli selitra va mochevina) ning suyuq am m iakdagi eritmasi. Tuzlarning suvli eritmasi quyidagi tarkibga ega bo'lishi mumkin: N H 4N O , • n N H j- n iH ,0 ; C a ( N 0 3)2 • n N H 4N 0 3 • m H 20 . Ammiakatlar tarkibiy qismlariga bogliq holda 30—50% azot tutishi mumkin. Ular maxsus moslamalarda tayyorlanadi. M arkazdan qochma nasos bilan harakatlantirib turilgan 10—15% li suvli am m iakka qaynoq, 75—82% li ammiakli selitra eritmasi (ammiakli va kalsiyli selitra yoki ammiakli selitra va mochevina eritmasi aralashmalari) qo'shiladi va yaxshilab aralashtiriladi. Aralashma o 'g ‘it talabiga javob beradigan shaklga kelgach, maxsus ballonlarga quyib saqlanadi. Ammiakatlar qora metallarni korroziyaga uchratishi sababli b a llo n la r maxsus po'latlardan tayyorlanadi. Shuningdek, o'g'it tarkibida ammiakli va kalsiyli selitralar, mochevina b o ‘lgani uchun ishlab chiqarish ancha qimmatga tushadi. Suyuq azotli o ‘g‘itlar og‘ir mexanikaviy tarkibli tuproqlarda kamida 10— 12 sm, yengil tuproqlarda esa 14—18 sm chuqurlikda k o ‘milishi lozim. Namligi yuqori bo'lgan tuproqlarda azot isrofgarchiligi quruq tuproqlarga nisbatan ancha kain bo'lishi kuzatilgan. Buni n a m tuproq larda ammiakni suvda erib, am m oniy gidrooksid hosil qilishi bilan izohlash mumkin: N H , + H 20 = N H 4OH Ammoniy kationi ( N H 4+ ) tuproqning kolloid fraksiyasi tomonidan almashinib yutiladi, shu bois kam harakat shaklga o'tad i. Ammiakatlar kiritilgan dastlabki kunlarda tuproq muhiti ishqoriylashadi, keyinchalik am m oniy azoti nitrifikatsiyalangani sari tuproq m uhiti m o ‘tadillashadi va azotning harakatchanligi ortadi. Suyuq azotli o ‘g‘itlarni barch a qishloq xo'jaligi ekinlariga asosiy o ‘g ‘itlash (ekishdan oldin) davrida ishlatish m um kin. T o r qatorlab
ekiladigan ekinlarni suyuq azotli o ‘g‘itlar bilan o'g'itlashda soshniklar (tuproqqa o ‘g ‘it kiritish moslamasi) 20—25 sm oraliqda o'rnatiladi. Chopiq talab ekinlarni qo'shimcha oziqlantirish uchun suyuq azotli o ‘g‘itlar ishlatiladi. Nihollarni kuydirib yubormaslik uchun o ‘g‘itlar qator oralarining o'rtasiga yoki o'simlikdan 10— 12 sm uzoqlikda kiritiladi. Suyuq azotli o 'g ‘itlar bilan ishlaganda zarur xavfsizlik qoidalariga amal qilish lozirn, chunki am m iak bug'lari ko‘z va nafas yoMlari shilliq pardalarini yallig'lantiradi, b o ‘g‘adi va yo‘tal qo ‘zg‘aydi. Bunday 0‘g'itlar solingan idishlarni ko‘zdan kechirish va ta ’mirlashda ham chtiyot choralarini ko‘rish zarur, chunki ammiakning havo bilan aralashmasi portlash xususiyatiga ega. NITRATLI AZOTLI 0 ‘G‘ITLAR Nitratli azotli o ‘g‘itlar jumlasiga natriyli, kalsiyli va kaliyli selitra ( N a N 0 3, C a ( N 0 3)2 va K N 0 3) lar kiradi. K o'p yjllar davomida bu guruh o 'g ‘itlarning asosiy vakili
bo'lib, u Chilidagi guanoning tabiiy qatlamlari asosida olinar edi. Sintetik airuniak olish y o ig a q o ‘yilgach, selitralar sanoat negizida tayyorlanm oqda. Azotli o ‘g ‘itlar assortimentida niratli o'g'itlarning hissasi juda kam (1% atrofida). Shunday bo'lsada, tuproq xossalari va ekish turlari bilan bog'liq ravishda ular bilan tanishib chiqish katta ahamiyatga ega.
— N a N 0 3. Nitrat kislota ishlab chiqarishda azot oksidlarini soda yoki ishqorga yuttirish asosida olinadi: N a
2C 0 3 + NO + N 0 2 = N a N 0 2 + C 0 2; N a ,C O , + 2 N 0 2 = N a N 0 3 + N a N 0 2 + C 0 2 yoki
2 N aO H + N O + N 0 2 = 2 N a N 0 2 + H 20 2 N a O H + 2 N 0 2 = N a N 0 3 + N a N 0 2 + H20 Nitritlarni nitratga aylantirish uchun aralashma kuchsiz H N O , bilan ishlanadi: 3 N a N 0 2 + 2H N O , = 3 N a N 0 3 + 2NO + H 20 Eritma neytrallanadi, bug'latiladi va sentrifugalangach, oq yoki oqish tusli zarrabin tuz olinadi. Tarkibida 15—16% azot tutadi, suvda yaxshi eriydi, gigroskopikligi yuqori bo'lgani uchun mushtlashib qoladi.
Kalsiyli selitra — C a ( N 0 3)r Kalsiyli selitra 40—48% li nitrat kislotani ohak yoki b o ‘r bilan neytrallab olinadi: C a C 0
3 + 2 H N 0 3 = C a ( N 0 3)2 + H 20 + C 0 2 U o ‘ta gigroskopik bo'lgani sababli odatdagi sharoitda gidrat holatiga o'tib qoladi C a ( N 0 3)2 • 4 H 20 . M azkur xususiyatni hisobga olib C a ( N 0 3)2 alohida tarkibli m odda shimdirilgan nam tortm as qoplarda saqlanadi. Shuningdek, gigroskopikligini kamaytirish uchun gidrofob m o d - dalar, inasalan parafinlangan mazut qo'shiladi. Kalsiyli selitra birinchi sintetik azotli o ‘g ‘it bo'lib, 1905-yiIda N o r - vegiyada olingan (shu bois Norvegiya selitrasi deb yuritiladi). Olish texnologiyasi birm uncha murakkabligi va tarkibidagi azot m iqdorining kamligi kalsiyli selitrani uzoq masofalarga olib borib qoMlash iqtisodiy jihatdan o'zini oqlamaydi. Natriyli va kalsiyli selitralar — fiziologik ishqoriy o ‘g ‘itlar. 0 ‘sim - liklar bu o ‘g‘itlar tarkibidagi N 0 3 anionini o ‘zlashtiradi va Ca h am da N a kationlari tuproqda qolib, uni ishqoriylashtiradi; C a +2
2 N a + T uproq + 2 N a N 0 3 = Tuproq + C a ( N 0 3)2 C a
"2 C a
+2 H~
C a +2 Tuproq + C a ( N 0 3)2 = T uproq + 2 H N 0 3 H J
' H" K ationlar t u p ro q q a y u t i I a d i ,N 0 3~ a n io n la ri esa o ‘z h a r a k a t- chanligini saqlagan holda tuproq eritmasida qoladi. Shuning u c h u n nam iqlimli sharoitlarda yoki iydirib sug‘orilganda nitrat shaklidagi azot tuproqdan ko ‘plab yuviladi. Natriyli selitrani turli tuproqlarda barcha ekinlarga qoMlash m um kin. Ayrim ekinlar (masalan, ildizmevalilar) tarkibida natriy bo'lgan azotli o ‘g‘itlarga o 'ta talabchan bo‘lib, hosildorlik bilan bir qatorda m ahsulot sifatini ham yaxshilaydi. Tadqiqotlarning k o ‘rsatishicha, o 'g 'it tarkib i dagi natriy qand moddalarni bargdan ildizga tom on ko‘proq oqib o ‘tishiga imkon beradi. Kalsiyli selitra nordon tuproqlarga kiritilganda, nordonlik kamayishi bilan birga tuproqning fizikaviy xossalari ham yaxshilanadi, ch u n k i kalsiy tuproq kolloidlarini koagulatsiyalaydi. AM IDLI AZOTLI 0 ‘G‘ITLAR M ochevina (karbamid) — C O (N H 2)r Sintetik mochevina oq tusli zarrabin modda bo'lib, tarkibida 46% azot tutadi. Mochevina C 0 2 va ammiakni yuqori bosim ostida ta’sirlashishi asosida olinadi: ONH 4 n h 2 CO, + 2NH , = CO/
= C o (
+ H ,0 2 3 \ \ 2 NH, N H 2 Mochevina suvda yaxshi eriydi, gigroskopikligi kam, lekin harorat- ning oshishiga mos ravishda ortib boradi. Uzoq saqlanganda yopishib, mushtlashib qoladi. Fizikaviy xossalarini yaxshilash uclmn granulalanadi (0,2-1,0 yoki 1-1,25 mm kattalikda) yoki yog'li moddalar qo'shiladi. Granulalash jarayonida o ‘simliklarga zaharli ta ’sir ko‘rsatuvchi modda- biuret hosil bo'ladi; 2CO ( N H 2)2 -> ( C O N H 2)HN + N H 3
Zarrab in m o c h e v i n a d a biuret m iqdori 0,8% dan, d o n a d o r mochevinada esa 1,0% dan oshmasligi kerak. Uning miqdori 3,0% dan oshib ketsa, nihollar nobud boladi. Tuproqda biuret 10— 15 kun ichida parchalanadi, shu bois mochevina urug'larni ekishdan 20—30 kun oldin tuproqqa kiritilsa, ekinlarga salbiy ta ’sir ko'rsatmavdi. Mochevina tup ro q d a t o ‘la eriydi va urobakteriyalar tomonidan ajratiladigan ureaza fermenti ta ’sirida ammonifikatsiyalanadi: C O ( N H j )2 + 2H 20 = (]SIH4)2C 0 3 Bu jarayon g u musga boy tuproqlarda 2—3 kun ichida tugallansa, qumli va botqoq tuproqlarda nisbatan sekin kechadi. Hosil bo'ladigan amm oniy karbonat — beqaror birikma. Havo t a ’sirida u ammoniy bikarbonat va amrniakka aylanadi: ( N H
4)2C 0 3 -> N H 4H C 0 3 + N H 3 Demak, mochevina yuza ko‘milsa yoki tuproqning betiga tushsa, azotning ammiak sifatida isrof bo'lishi sodir b o ‘ladi. T u p r o q d a a m m o n i y k a rb o n a t gidrolizga u c h r a b , a m m o n iy bikarbonat va a m m on iy gidrooksidni hosil qiladi: ( N H
4)2C O , + H 20 = N H 4H C 0 3 + N H 4OH Am m oniy ionlarining bir qismi tuproq kolloidlari tomonidan, qolgan qismi esa bevosita o'simliklarning ildizi va bargi orqali yutiladi. M a ’lum davrdan keyin ammiak nitrifikatsiyalanadi: 2 N H , + 3 0 2 = 2 H N 0 2 + 2 H 20 2 H N 0
2 + 0 2 = 2 H N 0 3 Mochevina tuproqqa kiritilgan dastlabki kunlarda gidrolitik isliqoriy tu z —( N H 4)2C 0 3 hosil bo'lishi tufayli tuproqda muvaqqat ishqoriy muhit yuzaga keladi. Ammoniy karbonat nitrifikatsiyalanib borgan sari tuproqning ishqoriyligi kamayadi. Mochevina — eng yaxshi azotli o ‘g‘itlardan biri b o iib , aksariyat ekinlar uchun samaradorligi b o ‘yicha selitraga, sholi uchun ammoniy sulfatga teng keladi. Mochevinani asosiy o'g'it sifatida ishlatish yoki barcha ekinlarga qo'shim cha oziqlantirishda, sabzavotlar va mevali daraxtlarga ildizdan tashqari oziqlantirishda qoMlash mumkin. Donli ekinlar mochevina bilan kech muddatlarda oziqlantirilsa, oqsil m iqdori sezilarli darajada oshadi. Mochevina boshqa azotli o ‘g ‘itlardan farqli o la r o q , yuqori konsentratsiyasi ham (5% dan ortiq) barglarni kuydirmaydi. Yem — xashakka q o ‘shib berilgan m o c h e v in a c h o r v a m o llarin in g jadal rivojlanishiga yordam beradi.
— C a C N r Toza C a C N 2 34,98% azot tutadi. 0 ‘g‘it tarkibida 58—60% C a C N 2, 20—28% C a O , 9— 12% ko'mir, kam miqdorda kremniy, ternir va aluminiy oksidlari mavjud. Kalsiy sianamid yengil, qora yoki to'q kulrang tusli u nsi mon modda. Yuklash va tashish paytida changib, ko'z h a m d a nafas yoilari shilliq pardalarini yalligiantiradi. Tuproqda kalsiy sianamid gidrolizlanib, tuproq kolloidlari bilan t a ’sirlashadi: 2 C a C N 2 + 2 H20 = Ca ( C N N H )2 + C a ( O H )2 H + C a
+2 Tuproq + Ca ( C N N H )2 = Tuproq + 2 H 2C N 2 H +
Hosil bo‘ladigan sianid kislota ( H 2C N 2) urug' va nihollar uchun zararli. Lekin u tuproqda tez mochevinaga aylanadi: H 2C N 2 + H 20 = C O ( N H 2)2 Bu ja ra y o n la rn in g barchasi mikroorganizmlarning ishtirokisiz, kuchsiz no rd o n m uhitda kechadi va uning tezligi tuproq minerai moddalarining katalizatorlik ta’siriga bog'liq. Keyingi o ‘zgarishlarning barchasi mochevinadagi kabi sodir bo'ladi. Kalsiy s ia n a m i d — ishqoriy o 'g 'i t b o 'lg a n i u c h u n n o rd o n tuproqlarda yaxshi samara beradi. Tannarxi yuqori bo'lgani bois undan défoliant sifatida fovdalanish rnaqsadga muvofiqdir.
VI bob. F O S F O R L I 0 ‘G ‘IT L A R 0 ‘SIMLIKLAR HAYOTIDA FO SFO R NING AHAMIYATI Fosforning oksidlangan birikmalari so'zsiz hamina tirik organizmJar uchun zaair. Fosfat kislotasiz bironta tirik hujayra mavjud boMolmaydi. Nukleoproteidlar hujayra yadrolarining eng asosiy moddalari bo'lib o ‘z tarkibida fosfat kislota tutadi. N ukleoproteidlar oqsillarning nuklein kislotalari bilan hosil qilgan birikmalaridir. Nuklein kislotalar tarkibida albatta fosfat kislota boMadi. Oqsillar kabi nuklein kislotalari ham kolloid tavsifga ega bo'lgan yuqori m olekular moddalar hisoblanadi. M a ’lumki, nuklein kislotalar ribonuklein (R N K ) va dezoksiribonuklein ( D N K ) kislotala rga b o ‘linadi. U l a r b o r - y o 'g 'i t o ' r t xil asosiy kom ponentlar — nukleotidlardan tashkil topgan boMsa-da ularning tuzilmasi o ‘ta murakkab. Nuklein kislotasining tuzilmasiga organizm - ning irsiy xususiyati «yozilgan», chunki ular asosida bo'lajak avlodning oqsil molekulalarini tuzilmasi, sintezi boshqariladi va aniqlanadi. 0 ‘z navbatida oqsillar ham, xususan, ferm entlar ham, R N K va D N K sinteziga t a ’sir qiladi. Nuklein kislotalari tarkibida fosforning miqdori 20% ( P 20 5 ga hisoblanganda) ni tashkil qiladi. N uk lein kislotalari har bir o'simlik hujayrasida, ham m a to‘qima va organlarda uchraydi. Ularning miqdori quruq massa hisobida barg va novdada 0,1 — 1 % ni tashJcil qiladi hamda, yosh barglar va poyaning o'sish nuqtalarida, eski barg va poyalarga nisbatan ko'proq bo'ladi. Nuklein kislotalarining miqdori, ayniqsa, o'simliklarning murtagida, changida, ildizlarining uchida ko ‘p bo'ladi. Fosfor, shuningdek, o'simliklarning boshqa organik m oddalari, xususan, fitin, lesitin, shakarfosfatlar va boshqalar tarkibida uchraydi. Fitin (inozit fosfat kislotaning kalsiyli- magniyli-kaliyli tuzi) olti atomli spirt inozitning efirga o'xshash birikmasi bo'lib, unga olti molekula fosfat kislota birikadi va tarkibida 27,5% P , 0 5 bo'ladi. Qishloq xo'jalik ekinlarining generativ organlarida vegetativ organlariga n isb atan fosforning miqdori ko‘proq bo'ladi. Ayniqsa, fitin urug‘larda k o ‘p m iqdorda, u nd a n biroz kam roq miqdorda o ‘simlikning yosli organlari va to'qim alarida b o ‘ladi. Fitin- nirig miqdori dukkakli va moyli ekinlarningurug'larida ularning vazniga nisbatan 1—2%, g‘allasimonlar urug‘ida, esa 0,5— 1% ni tashkil etadi. Fitin urug'larda zaxira m odda sifatida uchraydi va uning tarkibidagi fosfat kislota o'sish jarayonida ishlatiladi. Litsitin — 0‘simlikning ham m a tirik hujayralarini sitoplazmasida uchrovchi fosfotidlar, yog'simon moddalarguruhining vakili hisoblanib, u asosan urug'larda to'planadi. Litsitin tarkibida 1,37% P 20 5 bo'ladi va digliserid fosfat kislotaning hosilasi hisoblanadi, uning magniyli va kalsiyli tuzlari bargda uchraydi. Fosfotidlar muhim biologik ahamiyatga ega, chunki ular hujayra membranalari va plazmolemmalar orqali har xil moddalarni o'tuvchanligini boshqaradigan, fosfolipid membra- nalarning tarkibiga kiradi. Fosforli efirlar yoki shakarfosfatlar o'simliklarning barcha to'qima- larida doim o mavjud b o 'lgan , fosforli birikmalar hisoblanadi. Bu birikmalar nafas olishda, murakkab uglevodlar saxaroza, kraxmal va boshqalarning ancha oddiyroq shakildagilarining sintezlanishida, foto- sintez jarayonida, uglevodlarning o'zaro almashinuvida va h.k. da m uhim ahamiyatga ega. Shakarfosfatlar boshqa shakarlarga nisbatan ancha labillikka, yuqori darajadagi reaksion xususiyatga ega, chunki ularning tarkibida fosfat kislota qoldig'i bo'ladi. Shakar fosfatlarning miqdori o'simlik yoshiga oziqlanish sharoiti va h.k. ga qarab, ko'zga tashlanarli darajada, quruq vazni hisobida 0, 1 % dan 1 % gacha bo'lgan chegarada o'zgarib boradi. Shunday qilib, fosfor o'sim lik uchun eng zarur bo'lgan juda ko'p organik moddalarning tarkibiga kiradi, ularsiz organizmning hayotiy jarayonlari amalga oshmaydi. Lekin fosforning ahamiyati bu bilan chegaralanmaydi. Sintetik jarayonlaming sodir bo'lishi, masalan, oqsil, y o g ', uglevodlarning sin tezlan ish i uchun ancha m iqdor erergiya sarflanishi lozim bo'ladi. U makroergik birikmalar deb nomlangan birikmalar orqali yetkaziladi. Ularning gidrolizi natijasida ajralib chiqa- digan energiya har mol ga 25—67 kJ bo'ladi, u murakkab efirli bog'larning gidrolizidan hosil bo'lgan (har mol ga 8— 12 kJ) energiya- dan ancha ko'pdir. Hozirgi kunda juda k o'p sonli makroergik bog'li birikmalarning mavjudligi aniqlangan, ulardan ko'plarining tarkibiga fosfor kiradi va makroergik bog'lar fosfat kislota ishtirokida hosil bo'ladi. Tirik organizmlarda makroergik birikmalarning soni ko'p bo'lishiga q aram ay ular orasida asosiysi adenazintrifosfat (ATF) hisoblanadi. U hujayrada organik birikmalarning parchalanishi tufayli hosil bo'lgan energiyaning asosiy akseptori b o 'lib , sintetik jarayonlarni am alga oshirish uch u n energiyaning ko'chiruvchisi ham da tashuvchisi hisob- lanadi. ATF — azotli asos adenin qoldig‘ining uglevod riboza bilan h a m d a fosfat kislotaning uchta qoldig'i bilan qo'shilishidan hosil b o'lad i. Tarkibida ikkita mikroergik bog‘lar mavjud. A T F oqsillar, yog'lar, kraxmal, saxaroza, asparagin, glutam in hamda qator am inikislotalar va ko‘pgina boshqa birikmalarning sintezida energiya ko‘chiruvchi m odda sifatidagi vazifani bajaradi. Yosh va tez o ‘sadigan o ‘sim lik lard a fosfor asosan m e r is te m a to'qim asida konsentrlanadi. U o'sim lik ichida oson harakatlanadi va qari to'qimalardan yosh to‘qimalarga ko'chadi, ya’ni reutilizatsiyalanadi (qaytadan ishlatiladi). Ekinlaming pishib yetila boshlagani sari o ‘simlik tarkibidagi fosforning bir qismi u ru g ‘ va mevalarda (g‘allasim onlar urug'ida 50% gacha) yig'ila boradi. O'simlikning fosforli oziqlanishi m e ’yor chegarasida bo'lganda, fosfat kislotaning m ineral tu zla ri vegetativ organlarda, ayniqsa urug'larda ko'p miqdorda to'p la n m ay d i. Lekin tuproqda o ‘zlashtiriladigan fosforning boMishi yoki fosforli o'g'itlarning kechiktirib solinishi h a m d a azot va boshqa oziqa m o d - dalarning tanqisligi, o'sim liklarda m ineral shakldagi fosfatlarning miqdorini oshishiga olib keladi, chunki tarkibida fosfor bo'lgan bu moddalar fosfor tutuvchi birikmalarning sintezi jarayonida ishlatilmay qoladi. 0 ‘simIiklarda fosforning organik birikma tarzidagi birikmalari va ular orasida fitinning miqdori keskin oshib ketadi (33- jadval).
Download 5.63 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|