0 ‘zbekist0n respublikasi oliy va à b t 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi
Download 5.63 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Kaliyli magnezial konsentrat
- Tabiiy kainit ( N a C l c h iq iu d il i KC1 M g S 0 4 3 H , 0 ) — q i z g i s h
- T S K / / + K + H + H + Ca+1 K + K +
- K + K + / / + H + Ca+2 c , +2 H y H +
- Qishloq xo‘jalik ekinlariga kaliyli o ‘g ‘itlarni qollash
- Sinov savollari 1. Turli tu proqlardagi yalpi k a liy m iq d o rin i bilasizm i
- 4. R espu blikam izda kaliyli o ‘g ‘it m u a m m o la rin i ha! etishning q a n d a y y o lla rin i b ila siz
Xlor kaliyli-elektrolit (chiqindili KC1) sarg'ish jiloli kuchli changga aylanuvchi mayda kristall kukun hisoblanadi K 20 miqdori 31,6—45,5% bo'ladi, yopishmaydi (namligi 4% dan ortm aydi), tashishda q o g 'o z xaltachalarga solinadi yoki shundayicha tashiladi.
( K
2S 0 4 M g S 0 4). Kulrang va qizg'ish jiloli kuchli changlanadigan kukun yoki aniq shaklga ega bo'Imagan kulrang-qizg'ish granulalar tarzida ishlab chiqariladi. Tarkibida 29% K , 0 va 9% MgO bo'ladi; namligi 5% dan ziyod ernas, yopishmaydi, shundayligicha tra n sp o rt vositasiga solib yoki qog'oz xaltalarga solib tashiladi. Kaliy sulfat kabi xlorga nisbatan o ‘ta sezgir bo'lgan ekinlar uchun qo ilanilad i.
kulrang rangli granulalar tarzida ishlab chiqariladi, namligi 1,5—7%. Tarkibida 18,5% K 20 va 9% MgO bo'ladi. Tashilganda shundayligicha trasport vositasiga solib tashiladi, chu n ki yopishmaydi. Xlorga nisbatan sezgirlikni n a m o y o n qiladigan ekinlar uchun ishlatiladi. 40% li kaliyli tuz (KCl+NaCl) — qizg'ish jiloli kristall aralash kulrang kristall kukun hisoblanadi, u kaliy xloridning yanchilgan silvinit (35% gacha N aC l) bilan aralashmasidir, namligi 2% dan oshmaydi. Tarkibida 40% K , 0 bo'ladi, yopishqoq, idishsiz tashiladi. Natriyga nisbatan talabchan bo'lgan ekinlar (qand lavlagisi va iidiz mevalilar) uchun ishlatiladi. KC1 va kainit aralashmasi 30% li kaliyli tuz hosil qiladi. Tabiiy kainit ( N a C l c h iq iu d il i KC1 M g S 0 4' 3 H , 0 ) — q i z g ' i s h — q o 'n g 'ir rangli yirik g r a n u la la r b o ‘lib, n am ligi 5% dan o s h m a y d i. K20 n ing m iq d ori— 10%, y o p is h m a y d i, transport vositasid a to 'g 'r id a n -to 'g 'ri tashiladi. Sem ent changi — sement sanoatining chiqindisi xlorsiz kaliyli o'g'it hisoblanadi. K,C) ning miqdori 10— 15%, granullangan shaklda ishlab chiqariladi, q o g 'o z xaltachalarga solinadi. Kaliy karbonat, bikarbonat, sulfat tuzlari tarzida, kam m iqdorda silikatlar tarzida ham bo'ladi. Sem en t c h a n g id a gips, kalsiy oksidi, bir yarim oksidlar va mikroelementlar aralashmasi ham bo'ladi. Asosiy o'g'it sifatida ishlatila di, ayniqsa nordon tuproqlarda xlorofob ekinlar uchun yaxshi samara beradi.
Potash (kaliy karbonat K 2C 0 3) — ishqoriy kaliyli o 'g 'it, nordon tu p ro q la r u c h u n j u d a q im m a tli h iso b la n a d i. Kalsiylashtirilgan potashda K ,0 ning miqdori 63—66,7% bo'lishi kerak. Kalsiylashtirish gigroskopiklikni kamaytirish maqsadida amalga oshiriladi. Potash va kaliy b ik o rb a n a t ( K H C 0 3) o 'tin va so m o n y on g a n d a hosil bo'ladigan o 'c h o q kulida ham bo'ladi. Kulda biroz fosfatlar ham uchraydi. Kaliy bikarbonat 47% K20 ga ega bo'ladi. Silvinit (KCl NaCI) — maydalangan silvinitli jins, kristallarning kattaligi 1—4 m m va namligi 20% dan oshiq bo'lmagan holatda havorang kristallar mavjudligida rangi qizg'ish-qo'ng'ir bo'lib, tarkibida 12— 15% K ,0 va 75—80% NaCl bo'ladi. Kam miqdorda ishlatiladi, idishsiz tashiladi, yopishqoq, natriyni sevuvchi ekinlar (qand lavlagisi, ildizmevalilar) uchun ishlatiladi. Silvinitdagi kaliyning miqdori kam bo'lganligi uch un uni konidan uzoq masofalarga tashib ishlatish samarali bo'lmaydi. Karnailit (NaCl chiqindili KCl-MgCI 2-6H ,0) — maydalangan ruda tarkibida 12—13 % K , 0 bo'ladi, gigroskopik, kuchli yopishqoq, hozirgi kunda tashish qivin bo'lganligi uchun o'g'it sifatida deyarli ishlatil- maydi.
Leagnit ishlab chiqarish uchun xomashyo sifatida xizmat qiladi. Uning chiqindisi—elektrolit (KC1)—qimmatli o'g'it hisoblanadi. Kaliyli o ‘g ‘itlar tarkibidagi xlor q a to r qishloq xo‘jalik ekinlariga salbiy ta ’sir ko'rsatganligi sababli u n in g qaysi kaliyli o 'g ‘itlar tarkibida qancha borligini bilisli lozim: AICI
3 + 3H20 = A l(O H )3 + 3HC1 Bu reaksiyadan ko‘rinib turibdiki, tup roq ni nordonlashuvida faqat H gina qatnashib qolmay balki Al +3 ham qatnashadi. Kaliy kationlari tuproq tom onidan almashinuvli yutilib, q a tla m d a n bir yoMa TSK dagi ionlarning o 'rn ini oluvchi (kompensatsiyalovchi) miqdorga ekvivalent boshqa katio n lar (vodorod, aluminiy, kalsiy, magniy, marganes va boshqalar) ni siqib chiqaradi, bu narsa tu p ro q eritmasi reaksiyasida o ‘z aksini topadi va demak o'simlikning o ‘sish sharoitiga t a ’sir etadi. 0 ‘z ta ’siriga k o ‘ra hamm a kaliyli o ‘g ‘itlar fiziologik nordon hisoblanib: ularning suvli eritmalaridan o ‘sim liklar kaliy kationlarini boshqa u bilan birga uchraydigan CI yoki S O 4" anionlariga nisbatan jadal ravishda so 'rib oladi. Tuproqning singdirish kompieksi bilan t a ’sirlanish kaliyli o ‘g ‘itlarning tuproq eritm a siga nordonlashtiruvchi ta ’sirini ham n a m o y o n qiladi, bu narsa ayniqsa (ohaklanmagan) nordon tuproqlarda jadal ravishda bo'ladi. M asalan, rudalardagi 1 kg K20 ga to‘g‘ri keladigan xlorning miqdori (kg hisobida) silvinitda 4,0—5,2, karnallitda 3,0—3,3, kaliyli tuzda 1,4— 1,9, kaliy xloridda 0 ,9 — 1,0, kaliy sulfatda va kaliyli magnezial o ‘g 'i t l a r d a 0,02—0,1 ni tashkil qiladi. K aliyli o ‘g ‘i t l a r n i t u p r o q b ila n o ‘z a r o t a ’s ir i Kaliyli o'g'itlar suvda yaxshi eriydi. Lekin ularni tuproqqa solingan- da kaliy ioni tuproqning kolloid zarrachalari bilan fizik-kimyoviy (almashinuvli) va almashinuvsiz yutilishida uchraydi. Kaliyning t u p ro q bilan a lm a s h in u v s iz t a ’sirlanish i (fik satsiy a si) t u p r o q q a o ‘g ‘ it solingandan keyin bir kecha-kunduzda nihoyasiga yetadi va d e m a k uning samarasi vaqtga ya’ni, o'simlikni ekishdan oldinmi yoki keyinm i ekanligiga bog'liq boMmaydi. Tuproq tomonidan kaliy ionlarini almashinuvli yutilishi u m u m iy yutilishning ancha (1/4 dan kam bo'lrnagan) qismini tashkil qiladi. K f kationining tuproq to m o n id an fizik-kim yoviy (alm a s h in u v li) yutilishi qaytar jarayon hisoblanadi: T S K / / + K + H + H + Ca+1 K + K + Mg f2
Al + 3
+2
K + K + / / + H + Ca+2 c , +2 H y H + H + K + + 2 H C I + C a C I 2 + M g C I 2 +A1C13 Tuproq eritmasidagi almashinuvli reaksiyalar natijasida qoMlanila- digan o ‘g‘itlarning xiliga qarab (xlorid yoki sulfat) xlorid yoki sulfat kislota hosil bo'ladi. Bundan tashqari, tuproq eritmasining qo‘shimcha tarzda nordon- lashuvi aluminiy xloridi tufayli hosil bo'ladigan xlorid kislota evaziga sodir bo ‘ladi. Shuning u c h u n nordon chim—podzol tuproqlarda kaliyli o ‘g‘itlarning samaradorligi pasayadi. Lekin tuproq eritmasiga kaliyli o ‘g‘itlarning ko'rsatadigan nordonlashtiruvchi ta’siri ammoniy — nitratli va ammoniyli o ‘g ‘itlarning shu xildagi ta’siridan ancha past bo ‘ladi. Yengil tuproqlarda kaliyli o ‘g‘itlarning nordonlashtiruvchi ta ’siri ancha kuchli namoyon b o ‘ladi. Har xil tuproqlarda o ‘g ‘itdagi kaliyning almashinuvsiz yutilishi (fiksatsiya) solingan m iqdordan ancha yirik k o ‘rsatkichlarga (80% gacha) yetishi mumkin. V.U. Pchyolkin m a ’lumotlariga ko‘ra mineral tarkibiga va kaliyli o ‘g ‘itlarning solinishi m e ’yoriga qarab tuproqlarda kaliyning fiksatsiyasi 14% dan 82% gacha ko‘rsatgichga ega b o ‘lishi mumkin. 40K izotopini q o ‘llash yo‘li bilan qum oq va og'ir qumoq chim -podzol tuproqlarda olib borilgan tajribalardan m a ’lum bo ‘ldiki, o ‘simliklar tom onidan vegetatsiyasining oxirida o 'g 'it sifatida solingan kaliyning o ‘zaro mos holda 63 va 70% o ‘zlashtirilmay qolar ekan, ulardan
1/6 va 1/8 qismi harakatchan shakldagi miqdorni tashkil qiladi. Fiksatsiyalangan kaliy kationlari o ‘simliklar tom onidan k a m r o q o'zlashtiriladi, b a ’zi hollarda fiksatsiya o'simliklar oziqlanishida salbiy aham iyatga ega bo'ladi. Kaliyning alm ashinm ovchi yutilishi u c h qatlamli shishuvchan panjarali m ontm orillonit guruhi va gidrosludalar guruhi jinslariga xos bo'ladi. Ayniqsa kaliy kationlarini v e rm u k u lit kuchli ravishda yutadi. Ikki qatlamli panjarali koalinit guruhi m in e r a l- lari, odatda, fiksatsiyalash qobiliyatiga ega bo'lmaydi. Shuning u c h u n kaliyning tuproqlar tomonidan k o 'lam i ularning mineral tark ibig a bog'liq. Tuproqda montmorillonit va gidrosludalar guruhi m inerallari qancha ko‘p b o ‘lsa, ularda kaliyning fiksatsiyalanishi shuncha kuchli namoyon bo'ladi. Yengil tuproqlarda (qum va q u m o q ) o ‘rta va ayniqsa og‘ir q u n i o q tuproqlarga nisbatan, odatda, kaliy kam fiksatsiyalanadi. Fiksatsiy a- lanish mexanizmini quyidagicha tushintirish mumkin: kationlar p a k e t oraliq makoniga o 'tib oladi, b u n d a ular eng yirik kattalikda (sh ish gan liolatda) bo'ladi va tetraedrik qatlam larn ing kislorod atomlari t o ‘rida g e k s o g a n a l b o 's h l i q l a r n i e g a lla y d i h a m d a h a r ik kala m a n f i y zaryadlangan kislorod qatlamini o ‘ziga tortadi, natijada berk m a k o n g a kirib qoladi. Shu yo‘sinda radiusi 0,130—0,165 n m ( N H 4+, Rb+2, Cs+2) b o 'lg a n kationlar so'riladi. Kaliy shular jumlasiga kiradi ( K + radiusi 0,133 nm ). T u p r o q n in g qurishi va a y n iq s a na m ligining qurishi ( d a l a s h a ro itla rid a tez uchraydigan h o l a t ) , kaliyning fik s a tsiy a la n ish jarayonini ancha kuchaytirishi m u m k in , vaholangki, bu jarayon n a m tuproqda sodir bo'ladi. Shuning u ch u n kaliyli o'g'itlarni yuqori qurib ketadigan qatlamga emas, balki haydaladigan qatlamning tubiga solish zamr. Yirik kristall yoki granullashgan kaliyli o'g'itlarni solganda kaliyning | tuproq to m o n id a n almashinmovchi yutilishi kamayadi ( ta x m in a n ! 20—30% ga), chunki mayda kristall xiliga qaraganda ularning t u p r o q bilan kontakti kamroq bo'ladi. Shu narsa isbotlanganki, kaliyli o 'g 'itn in g shakllari tuproq tomonidan ulardagi kaliyning fiksatsiyalanishiga t a ’sir ko'rsatmas ekan. 1 Kaliyli o 'g 'itla rn i osliib b o ru v ch i m e ’yorda solinishi t u p r o q tomonidan fiksatsiyalanadigan kaliy absolut miqdorini oshiradi, nisbiy- solingan miqdorga nisbatan foiz m iqdorini esa kamaytiradi. Y u q o rid a qayd q ilin g a n id e k b a ’zi tu p r o q l a r kaliyga n isbatan j u d a k a t t a flksatsiyalovchi qobiliyatga ega bo'ladi. V.U. Pchyolkin m a’lumotlariga ko'ra, kuchsiz ishqorlangan qoratuproq (Sumsk tajriba stansiyasi)da 15 - Agrokim yo 225 liar gektarga 30 t K 20 solganda har 100 gramm tuproq 144 mg K 20 ni fíksatsiyalagan. Kaliyli o'g'itlarning tuproqning yutilish kompleksi bilan ta ’sirlanishi tuproq qatlami bo‘ylab kaliyning migratsiyasi ancha sustligidan dalolat beradi, bu qoidadan q um va qumoq tuproqlar mustasno. Odatda, o ‘rta va og‘ir mexanik tarkibli tuproqlarda o ‘g‘it tarkibidagi kaliy— 4 0 —60 sm qatlamdan pastki qismga ishqorlanmaydi, ya’ni amaliy jihatdan o ‘simlik ildizi joylashgan qatlamda va almashinuvli tuproq ! qatlamida qoladi hamda o'simlik tomonidan o'zlashtiriladi. Lizimetrik ta jrib a la r m a ’lu m o tla rig a k o 'ra n o q o ratu p ro q z o n a n in g qum oq tuproqlardagi bir yilda K , 0 ning yuvilishi har gektar yerga 0,4—7 kg ni tashkil qilsa, qum tuproqlarda bu miqdor 12 kg gacha ko'payishi m umkin. Kaliyning a n cha miqdorda yo‘qolishi (bir yilda 1 gektar yerga nisbatan 40 kg gacha) qizil tuproqlarda kuzatiladi. Kaliyning migratsiyasi ni sustligini inobatga olib, kaliy o'g'itini tuproqning eng yuqori qatlamiga solish kerak enias, chunki ildiz tizirni namlikka intilib chuqurroq qatlamga qarab cho'zila boradi. Demak, shu xil tuproqning 1 gektari 4320 kg K20 yutishi mumkin. Tuproqning shu tarzda kaliyga t o ‘yinishini hisoblamoqchi bo'lsak, agar o'simlik tomonidan o'zlashtiradigan kaliyning o'g'itdagi miqdorini faqat 50% 1
bo'lishini e’tiborga olinsa, yuz yillar kerak bo'ladi. Shunday ma’lumotlar ; borki, tuproq pH ni kamaytirilishi tuproq tomonidan o ‘g‘it tarkibidagi kaliyning fiksatsiyalanishini kamaytiradi, ohaklanganda esa oshiradi. Bunda agar tuproqning kalsiyga to'yinishi ohaklantirilganda 80% dan oshmasa, unda kaliyning ohaklantirish tufayli yuzaga chiqadigan
harakati kuchayadi, agar 80% dan oshiq bo'lsa unda kamayadi. I Chirindiga boy tuproqlarda tuproq tom on idan fiksatsiyalangan j kaliyning ajralishi natijasida kolloidning yuza qismida chirindi mod- daning qalin po'sti hosil bo'ladi, u minerallarning mineral panjarasidan siqib chiqarilishiga t o ‘sqinlik qilishi natijasida qiyinlashadi. Uzoq vaqt surunkasiga kaliyli o‘g‘itlar solinganda va uning ijobiy muvozanati (ya’ni tuproqqa o ‘g‘it tarzida solingan kaliyning miqdori hosil bilan tuproqdan chiqadigan miqdordan ko'p bo'lishi) da tuproqda kaliyning , harakatchan shakldagi, shuningdek uning almashinmovchi kislotada eruvchi shaklidagi miqdorlari oshadi. Bunda almashinuvchi kaliyning miqdorini suvda eruvchi kaliyga nisbatan oshishi ancha jadallashadi. Kaliyning almashinadigan holatga o'tishi yuqorida qayd qilingani- dek, ko'p sabablarga bog'liq va ancha kattaliklarga ega bo'ladi. T u p roqda yuz beradigan kaliyning har xil birikmalari o'rtasidagi o'zaro ta ’sirlanishini quyidagicha ifodalash mumkin: kristall panjara kaliyi; almashinmovchi kaliy; almashinuvchi kaliy;tuproq eritmasining kaliyisi. Xulosa qilib aytganda o‘simlikIar tuproqning h am m a shakldagi kaliydan foydalanishi mumkin, lekin ularning miqdorlari h arxil bo'ladi. Angliyaning qumoq tuprog‘ida 101 yil davomida o'tkazilgan tajriba natijasida m a ’lum b o idiki, o‘simliklar hosilli bilan kaliyning a lm a sh i- nuvli shaklidagi miqdoriga nisbatan 3—4 m arta ko'proq m iq d o rin i oigan. Bu m a 'lu m o tla r , sh u n in g d e k b o s h q a tajribalar n a ti ja l a r i o'simliklar to m onidan yutilgan kaliyning almashinmovchi shakldagi xillaridan foydalinishini isbotladi. Q ator tadqiqotchilar fikricha qishloq xo‘jalik ekinlarini ekish jadalligi kaliyning tuproq tomonidan fiksatsiyasi ko'rsatkichiga o ‘z ta ’sirini ko'rsatadi. Buni ustiga qurib q o lad iga n qatlamda kaliyning yuqori miqdorda fiksatsiyasi sodir bo'ladi. H a m m a yopishqoq tuproqlarda kaliyli o ‘g ‘itlarni shudgorlab oldidan solish kerak va faqat yengil (qum va qumoq) tuproqlarda yetarli namlanadigan va namligi oshiqcha bo'lgan hududlarda kaliyni bahorda solinadi. Kaliyli o ‘g ‘itlarni uncha chuqurga solinmagani uchun ekin o ‘sib turgan vaqtda solish mumkin. Oziqlantirish uchun solinishi ekishgacha bir marta butun m e ’yorni solishdan k am roq bo'ladi.
Kaliyli o 'g 'itlarn i tuproqlarning m exanik tarkibiga va ulard ag i kaliyning harakatchan shakldagi miqdoriga, namligini e ’tiborga olib hamda rejalashtiriladigan hosil va uning sifatini hisobga oigan h old a solinadi. Kaliyli o'g'itlarni qum, qum oq chim li-podzol, torf-botqoqlik va qayir tuproqlarda qo'llash yaxshi sam ara beradi. Kaliyning ahamiyati O'rta Osiyoning eskidan haydalib kelayotgan yerlarida, jadal ravishda ekib kelinayotgan m aydonlarda oshadi. Kaliyli o'g'itlarning kuchsiz t a ’siri yoki uning yo'qligini t a ’siri ko'p hollarda tipik, oddiy, jan ub iy q o ra tuproqlarda, ta q ir s im o n kulrang-qo'ng'ir tuproqlarda va qoratuproqlarda uchraydi. S h o 'r x o k tuproqlarda kaliyli o'g'itlar tuproqning sho'rligini oshiradi va b u n in g natijasida hatto hosildorlikni kamaytirishi m umkin. K20 miqdori 100 g tuproq evaziga 20 mg dan oshgandan keyin g 'a lla s im o n la r n in g q o 's h im c h a hosili u n c h a o shm aydi ( q u m o q tuproqlar) yoki keskin pasayadi (yengil mexanik tarkibli tu proq lar). T.N. Kulakovskaya hisoblariga ko'ra almashinuvchi kaliyning 100 g
tuproqqa nisbatan 18—20 mg, b o ‘lisliini yengil mexanik tarkibli chim- podzol tuproqlar uchun va 100 g tuproqqa 23—25 mg bo'lishini qumoq tuproqlar uchun g'alla ekinlaridan kafolatli yuqori sifatli hosil olishda optim al deb qabul qilsa b o i a d i . Kaliyli o 'g 'itla rning eng yuqori samarasi, uni azotli va fosforli o'g'itlar bilan optimal nisbatdaligida t a ’minlanadi. Kaliyli o ‘g‘itlarning o ‘zinigina qo'llash faqat boshqa elementlar bilan ta ’minlangan quritilgan torfli, torfli-botqoq tuproqlarda bo'ladi. Loylanadigan tuproqlarda kaliyli o'g'itlarni (ba’zi ekinlarning qator oralariga qisman solishdan tashqari) kuzda shudgor oldidan solish maqsadga muvofiq b o ‘ladi. Tarkibida xlor bo'lgan kaliyli o'g'itlarni kuzda solinganda xlor kuzgi-bahorgi namgarchilik natijasida tuproqning ildiz atrofi qatlamidan yuvilib ketadi va xlorofob ekinlarga salbiy t a ’sir ko'rsatmaydi. Agar kaliyli o'g'itlarni kuzda solib ulgirilmasa, ularni bahordagi yerning qayta haydalishida solish lozim, lekin bu holatda tarkibida xlor bo 'lgan o'g'itlar xlorga nisbatan sezgirlikni namoyon qiluvchi ekinlarga nisbatan salbiy ta ’sir ko‘rsatishi mumkin. Faqat qum va qum oq ham d a torfli-botqoqlik va qayir tuproqlariga kaliyli o'g'itlarni bahorda solish kerak. Yengil tuproqlarda, ayniqsa sug'oriladigan maydonlarda kaliyli o'g'itlarning bir qismini oziqlantirish uchun solishga ajratib qo'yish maqsadga muvofiq bo'ladi. Kaliyga nisbatan kungaboqar, tamaki, sabzavotlar, qand lavlagisi, kartoshka, mevali va silos ekinlari ancha yuqori darajadagi sezgirlikni namoyon qiladi. Bu ekinlarga birinchi navbatda kaliyli o'g'it solish lozim. Lekin tamaki, tok, mevalilar, sitrus ekinlar, qator sabzavotlar (ayniqsa issiqxonada o'stirilganda), grechixa, kartoshka, zig'ir, dorivor va efir moy ekinlar xlorsiz kaliyli o'g'itlardan foydalanishni talab qiladi, chunki xloridlarning ta ’sirida hosilning sifati keskin pasayib ketadi (tamaki bargida yonuvchanlik qobiliyati, zig'irda tola sifati susayadi, kartoshkada kraxmalning miqdori kamayadi). Kaliyli o'g'itlarni kuzda solganda ko'p ekinlar uchun xlorning salbiy ta ’siri yo'qoladi. G'alla ekinlari, qand lavlagisi, ildizmevalari, oshxona qand lavlagisi va ko'p yem-xashak ekinlari tarkibida xlor tutuvchi kaliyli o'g'itlarga nisbatan salbiy reaksiyani namoyon qilmaydi, hatto hosildorlikni xlorsiz kaliyli o'g'itlardan foydalanilgandagidan ancha oshiradi. Qand lavlagisi va ozuqa ildizmevalilari uch un tarkibida natriy bo'lgan kaliyli o 'g 'itlar m uhim ahamiyatga ega bo'ladi, ya’ni bu holda hatto xomashyo tuzlarini yoki ularning KC1 bilan aralashmalaridan ham foydalanish m um kin.
Xlorga nisbatan sezgir ekinlar u c h u n iloji boricha xlori kam b o i g a n kaliyli o'g'itlarni tanlab olish maqsadga muvofiq. Masalan, kartosh k a ekiniga kaliy xlorga nisbatan kaliy sulfat, kalimagneziya (shenit) yoki kaliyli magneziyal konsentratni qo'llash maqsadga muvofiq. Kaliyli tuz va hatto kainitni kartoshka ekiniga qo'llab bo'lmaydi, c h u n k i ularning tarkibida xlorning miqdori k o 'p bo'ladi. Ohaklangan (karbonat) tuproqlarda, ayniqsa zig'ir va karto sh k a uchun o'simlik tomonidan o'zlashtirilish jarayonida kaliy h am da kalsiy o 'rtasid a an to g o n iz m bo'lganligi tufayli kaliyli o 'g'itlarni y u q o r i m e ’yorda solish talab qilinadi. O'simliklar tomonidan kaliyning o'zlashtirilish koetfitsienti ek inning turiga va tuproq-iqlim sharoitlariga bog'liq bo'lgan holda ancha k a tta chegaradagi (12 dan 50% gacha) o'zgarishlarga duch keladi. O d a td a , birinchi yil kaliyli o'g'itlar tarkibidagi kaliyning o'zlashtirilishi 40% gacha bo'lgan miqdorni tashkil qiladi. Kaliyli o'g'itlardan foydalanishda ularning samaradorligini oshirishda: — ulardan tabiiy zonalarga mos holda foydalanish; — kaliynijadal ravishda o'zlashtiradigan ekinlar uchun foydalanish; — azotli-fosforli o'g'itlar bilan birgalikda foydalanish; — kerak bo'lganda ohaklash va keyin kaliyli o'g'itdan foydalanish; — kaliyli o'g'itlarning xiliga qarab foydalanishga alohida e ’t ib o r berish lozim. M D H mamlakatlarida faoliyat ko'rsatayotgan tajriba o 't k a z i s h muassasalaridan olingan ma'lumotlarga k o 'ra 1 s K 20 bo'lgan kaliyli o'g'itlarni solish har gektar yerdan q o 's h im c h a ravishda g 'a ll a d a n 2—3 s, kartoshkadan 20—33 s, qand lavlagidan 35—40 s, p a x ta d a n 1—2 s, zig'ir tolasidan 1—1,5 s, yem -xashak uchun ekilgan o 't la r d a n 20—33 s, yaylov o'tlaridan 8—18 s hosil olish mumkinligini isbotlagan. Sinov savollari 1. Turli tu proqlardagi yalpi k a liy m iq d o rin i bilasizm i? 2. Kaliyning o'sim liklar hayotidagi a ha m ¡ya ti q a n d a y ? 3. Tuproqda k a liy qanday shakUarda u ch ra yd i? 4. R espu blikam izda kaliyli o ‘g ‘it m u a m m o la rin i ha! etishning q a n d a y y o 'lla rin i b ila siz? 5. Kaliy x lo rid qan day usullarda o lin a d i? 6. Tabiiy k a liy li tuzlar to'g'risida n im a la r b ila siz? Download 5.63 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling