0 ‘zbekist0n respublikasi oliy va à b t 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi
‘g‘itlar me’yorini oziq moddalarining hosil bilan olib ketiladigan
Download 5.63 Mb. Pdf ko'rish
|
|
0 ‘g‘itlar me’yorini oziq moddalarining hosil bilan olib ketiladigan mikdori va tuproq hamda o ‘g‘itdan o'zlashtirilish koeffitsientlari asosida hisoblash 0 ‘g‘it va tuproqdagi oziq moddalarining o'zlashtirilish koeffitsient lari
( K
va K) quyidagicha hisoblab topiladi: „
= ------------- . v _
o ‘ g ‘ * 4 ,
t \ ’j ' — ,
’
T O bunda:
A /7 — bir oziq elementi ( masalan, azot)ning amaldagi me’yorini qolgan ikki element( fosfor va kaliy) fonida beradigan qo'shimcha hosili, t/ga;
— hosil birligi (tonna) bilan olib ketiladigan oziq moddalari miqdori;
— amaldagi o ‘g ‘it me’yori, kg/ga; Xvy — o ‘g‘it!angan variant hosili, t/ga; 0 — tuproqdagi harakatchan shakldagi oziq moddalari miqdori, kg/ga ( m g /k g b irlik n i h a y d a lm a q a tla m d a g i tu p ro q m assasiga ko‘paytirish y o i i bilan topiladi). Mazkur koefïitsientlar asosida maqbul o'g'it m e’yorlari hisoblanadi. Bunda azotli o 'g 'it m e ’yori ( M N) rejalashtirilgan qo'shimcha hosil
asosida, fosforli va kaliyli o ‘g‘it m e’yorlari esa ( Mp va
MK) rejalashtirilgan hosil asosida topiladi: Hosil birligini shakllantirish uchun sarflanadigan oziq elementlari asosida rejalashtirilgan qo'shimcha hosil bilan olib ketiladigan miqdori topiladi. Q o 'sh im c h a hosil olish uchun lozim bo'ladigan o'g'itdagi oziq elementlarining miqdori tuproq unumdorligiga tuzatish kiritish va o ‘g‘itdagi oziq moddalarining o'zlashtirilish koeffitsientini hisobga olish yo'li bilan aniqlanadi. Rejalashtirilgan qo'shimcha hosil bo'yicha o'g'it m e’yorini aniq- lashda quyidagi formula qo'l keladi: bunda:
° ' ë ‘it m e ’yori, kg/ga; Xp — rejalashtirilgan hosil, s/ga; Xg — amaldagi o'rtacha hosil, s/ga; Ch — hosil birligi (tonna) bilan olib ketiladigan oziq moddalari miqdori, kg;
tuproqning agrokimyoviy xossalari asosida kiritiladigan tuzatish koeffitsienti; K — o ‘g ' - o ‘g'it tarkibidagi oziq moddalarining o'zlashtirilish koef- fitsienti, %. Shu asosda ish ko'rilganda, ekin tom onidan tuproq tarkibidan o'zlashtiriladigan moddalarning o'ta shartli m a’lumotlaridan foydala- nishga o'rin qolmaydi (82-jadval). m - X ^ . C h - O K r O 'g'it me’yorini rejalashtirilgan qo‘shimcha hosil asosida hisoblash M m - ( x P-xa)-ch-s Rejalashtirilgan qo'shim cha hosil a so sid a o ‘g ‘itlar m e’yorini aniqlash (J. S a tto r o v va S . S i d i q o v ) K o‘rsatkichlar G ‘o ‘za M akkajo‘xori 1. Rejalashtirilgan hosil, s /g a 35 70 2. A m a l d a g i hos il, s /g a 30 50 3. Q o 's h i m c h a hosil, s /g a 5 2 0 4. H o s il bilan chiqib k eta d ig a n o z iq moddalar, k g /t azot fosfor kaliy azot fosfor kaliy 5. Q o 's h i m c h a hosil bilan c h i q i b ke tadigan oz iq m o d d a la r , kg /ga 20 6 9 6 8 24 74 6. Q o 's h i m c h a hosil u chu n kerakli o'g 'i t, kg /ga 2 0 6 9 6 8 24 74 7. O 'g 'it o z iq m odd ala rining 1- y ild a o'zlashtirilish koeffitsi en ti, % (K) 65 2 0 70 6 5 20 70 8. К ga aso sa n kiritiladigan o ' g 'i t m iq dor i, kg /ga 31 3 0 35 105 120 106 9. 0 ‘g ‘itlardagi oz iq m o d d a la r i m iq d o r i,% A m m i-
akli sclitra Super fosfat kaliy xlorid A m n ii- akli selitra Super fosfat kaliy xlorid 35 20 5 6 35 20 56 10. 9 - b a n d g a asosan kiritiladigan o'g'it m iq dor i, g a / k g 89 150 6 2 3 0 0 600 189 1
m od d ala ri bilan tamin langan li gi past o'rtacha past o'rtacha yuqori past 12. T a ’min lanish darajasiga ko'ra o'g'i t m e ’yorini tuzatish 1/3 ga kamaytiriladi 1/3
ga kamaytiriladi 1/4 qism i
kiriti- llldl 1 3 .A g ro k im y o v iy xari tan oma a so s id a tavsiya etila digan o 'g 'it m e ’yori, k g /g a 89 100 6 2 2 0 0 150 189 22 - Agrokimyo 337 0 ‘g‘itlar m e’yorini rejalashtirilgan hosil va tuproqdagi harakatchan fosfor hamda almashinuvchan kaliy miqdorining kelajakda o ‘zgarishi asosida hisoblash Rejalashtirilgan hosilni olish bilan qatorda tuproq tarkibidagi harakatchan fosfor va kaliy miqdorini oshirish ham maqsad qilib qo'yil- gan bo'lsa, o ‘g ‘it m e ’yorlari quyidagi formula asosida hisoblanadi: bunda:
o ‘g ‘it m e ’yori, kg/ga; X t — rejalashtirilgan hosil, s/ga; à h — hosil birligi(tonna) bilan olib ketiladigan oziq moddalari miqdori, kg/t;
o ‘g ‘it tarkibidagi oziq moddalarining o'zlashtirilish koef- fitsienti, bir butunga nisbatan; 0.
va Oa — tuproqdagi harakatchan oziq moddalarining istiqboldagi va amaldagi miqdori, mg/100 gramm tuproqda. 0 ‘ — 100 gram m tuproqdagi harakatchan fosfor va kaliy miqdorini 1 mg oshirish uchun kerak bo ‘ladigan minerai o ‘g‘it (sof m odda hisobida) miqdori, kg/ga; V — harakatchan shakldagi oziq elementlarini kutiladigan rniq- dorga yetkazish uchun ketadigan vaqt, yil. Minerai o ‘g‘itlar me’yorini belgilashning uyg‘unlashtirilgan usuli Usulning asosida rejalashtirilgan hosil, tuproqning oziq elementlari bilan ta ’minlanganligi, bonitirovka baili, o ‘g‘itlar ustida o ‘tkazilgan tajribalarning natijalari, o'tmishdosh ekin va tuproqning bir qator xossalari yotadi. Bunda quyidagi tartibda ish yuritiladi: 1. Hosildorlik belgilanadi: bunda:
X — m uayyan sug‘oriladigan paykal uchun hisoblangan hosil, s/ga;
Xr — rejalashtirilgan hosil, s/ga: Bb — sug'oriladigan paykalning bonitirovka balli; Bo.r — xo‘jalik uchu n chiqarilgan o'rtacha bonitirovka balli. 0 ‘rtacha bonitirovka balli (Bu.r) quyidagicha hisoblanadi:
_ к •
+ к ■ s2 +
....... Bhp
• sn 5 , + S 2 + ...... S„ bunda:
S n S 2,...Sn — sug'oriladigan paykallar yuzasi, ga. 2. Tuproq uchun o'rtach a koeffitsient
aniqlanadi: K = К ■ К К , К . К К - К - К i ti т shq и ш tí №к sh s Mazkur koeffitsientlarning izohi va kattaliklari 83-jadvalda o ‘z ifodasini topgan. 83-jadval Azot m e’yorini aniqlash uchun tuproq x o ssa la ri asosid a kiritiladigan tuzatish koeffïtsientlari ( O 'z b e k i s t o n davlat a g rosan oat q o ' m i l a s i , 2 0 0 7 ) K o‘rsatkichlar A zot m e’y o r in i tu zatish uchun k o effitsicn tla r Tuproq tipi(K tl) Tipik b o ‘z tup roqlar mintaqa si Tipik b o ‘z tuproqlar 1,00 0 ‘t l o q i - b o ‘z tuproqlar 1,00 O c h tusli o'tloqi tuproqlar 0 , 9 5 To'q tusli(sa z) o'tlo q i tuproqlar 0 , 8 6 B o t q o q - o 't l o q i tuproqlar 0 , 8 6 O c h tusli b o ‘z tup roqlar m in taq as i O c h tusli b o 'z tuproqlar 1,07 B o ‘z - o ‘tloqi va o ‘t l o q i - b o ‘z tuproqlar 1,07 O c h tusli o'tloqi tuproqlar 1,00 T o‘q tusli o'tlo q i tuproqlar 0 , 9 5 B o t q o q - o 't l o q i tuproqlar 0 , 9 5 C h o ‘l mintaqasi Sur tusii q o ‘n g ‘ir tup roqlar 1,15 C h o 'ln in g q u m li tuproqlari 1,15 Taqirli tup roq la r 1,10 0 ‘tloqi-taq irIi tup roqlar 1,10 O 'tloqi tu p roq la r 1,05 B o t q o q - o 't l o q i tup roqlar 1,00 0 ‘zlashtirilish muddati (K . ) ' о m' 3 yilg acha 1,20 3 y ild a n 5 y i lg a c h a 1,10 10 yildan z i y o d 1,00 Eroziya darajasi (K .) Erozi yaga u c h r a m a g a n 1,00 K u c h siz y u v ilg a n 1,10 O'rtacha y u v ilg a n 1,20 Kuchli y u v ilg a n 1,3 0 Sh o'rlanish i ( K sli) S h o ‘r la n m agan 1,0 K u c h s iz s h o ‘r la n g a n ( 2 ,5 m in g m 3/ g a m iq d o r d a b ir marta yu vish kerak) 1,10 O'rtacha s h o 'r l a n g a n ( 5 , 0 m in g m V g a m iqdorda ikki marta yuv ish kerak) 1,20 Kuchli s h o 'r la n g a n (7,5 m in g m 5/ g a m iq d o rd a u ch m a r t a y u v i s h kerak) 1,30 M e x a n ik a v iy tarkibi ( K ml) Loyli 1,00 O g ‘ir q u m o q l i 1,05 O ' n a q u m o q l i 1,10 Yengil q u m o q l i 1,15 Q u m l o q 1 , 2 0 Q u m l i 1 ,2 5 S h ag 'alli qatlam chuqurligi ( K s|iq) 0 - 3 0 1 , 4 0 3 0 - 50 1 ,3 0 5 0 - 100 1 ,2 0 100 - 200 1,00 Sk ele tlilig i (K.) K u c h s iz sk eletli ( 1 0 %) 1 , 1 0 0 ‘rtacha skeletli ( 1 0 - 2 0 %) 1 , 2 0 K u c h li sk el etli ( 2 0 - 5 0 %) 1 ,3 0 Juda kuchli sk el etli ( 5 0 % dan k o ‘p) 1 ,4 0 T ek isla n g a n li g i (K iek) 2 5 — 5 0 sm qatlam qirilgan 1 ,2 0 O 'tm ish d o s h ekin ( K o.c) B e d a p o y a b u zilg a n d a n ke yin 1-yil 0 , 7 0 2-yil 0 , 8 0 3-yil 0 , 9 0 Topilgan m a ’lumotlar quyidagi formulaga q o ‘yiladi: M = X ■ ChN ■ К - K . ■ К ;
/V N i o e i ’ bunda:
MN — azotning hisoblab topiladigan m e ’yori, kg/ga; X — rejalashtirilgan hosil, s/ga; ChN — 1 sentner hosil uchun sarflanadigan azot miqdori, kg/ga (84-jadval);
— tuproq uchun umumlashtirilgan koeffitsient; К . — o'tmishdosh ekin uchun koeffitsient; о e 1 Ki — ishlab chiqarish sharoiti uchun koeffitsient (1,20). Azot m e’yori asosida fosfor va kaliyning m e ’yorlari osonlik bilan hisoblab topiladi: N : Р : К 1 : 1,5 : 1 — bedapoya buzilgach 1-yilda; 1 : 1 : 1 — ikkinchi yilda; 1 : 0,7 : 0,5 — 3- va keyingi yillarda. 84-jadval 1 sen tn er hosilni yetishtirish uchun sarflanadigan azotning niaksimal miqdori ( 0 ‘zbe kist on davlat ag rosa noat qo 'm itasi , 20 07 ) E k in turi Olib ketiladigan azot, kg/ga Tuproq xossalariga bog‘liq ravishda azot sarfi Fosfor va kaliyning azotga nisbali P A K20 Bu g'doy 3 ,3 3 4 , 4 2 0,7 0,3 Javdar 2,7 3 3.83 0,7 0,3 Arpa 2,7 3 3 . 6 3 0,3 0,7 Suli 3 ,1 3 4 , 1 6 0,3 0,7 D u k k a k l i - d o n ekinlari 3,0 0 3 ,9 8 1,0 1.5 M akkajo'xori (don ) 2,81 3 ,7 3 0,5 0, 7 Q o 'q o n jo 'x o ri (sorgo) 3,5 0 4 , 6 5 0,5 0 ,7 P axta(o ‘rta to l a li ) 6 ,0 0 7,97 0,5 0, 7 Paxta (in g ich k a to l a li ) 6 , 9 0 9 , 1 7 0,5 0,7 K ano p 10 1,03 1,37 0,5 0.8 T am aki 4 , 4 0 5 , 8 4 0,5 0,8 M o y li e k in la r 5 ,4 7 7,27 0,3 0,7 Kun g a b o q a r 5 ,2 7 7,00 0,3 0,7 Kartoshka 0 ,6 8 0 ,9 0 0,5 0,7 S a b za v o t ek in la ri 0 ,4 7 0 ,6 2 0,4 0,7 ASOSIY Q ISH L O Q XO‘JALIK EKINLARINI 0 ‘G ‘ITLASH G‘o ‘zani o ‘g‘itlash Bir tonna paxta xomashyosi va unga mos vegetativ massani to ‘plash uchun g‘o ‘za tuproqdan o'rta hisobda 50—60 kg azot, 15—20 kg fosfor va 50—60 kg kaliyni o ‘zlashtiradi. G ‘o ‘za yetishtiriladigan maydondan oziq moddalarning chiqib ketishi hosil miqdori va tarkibiga bog‘liqdir. Hosildorlik yuqori (45—50 s/ga) bo'lganda, g‘o ‘zaning hosil qismlari o ‘suv organlariga nisbatan kuchliroq rivojlanadi va tabiiyki, bunda bir tonna xomashyo uchun nisbatan kamroq miqdorda oziq moddalari sarflanadi. Nihollar unib chiqqandan shonalash davrigacha g ‘o ‘za juda sekin rivojlanib, organik qismining atigi 4 —5% i shakllanadi. Shonalashdan to gullashgacha o ‘simlik quruq massasining 25—30% i shakllanadi, vegetativ massaning jadal to ‘planish s u r’ati ko'saklarning ochilish davrigacha davom etadi. Quruq massa iniqdorining bundan keyingi oshib borishi hosil organlari salmog'ining ortishi hisobiga sodir boMadi. G ‘o ‘zaning oziq moddalariga bo'lgan talabi bevosita quruq massaning to ‘planish sur’ati bilan bogMiq, lekin bu jarayon bir m e ’yorda ketmaydi. Boshqa ekin turlari kabi g‘o‘za ham o ‘suv davrining boshlarida fosfor va azotga kuchli ehtiyoj sezadi. Chigit ungandan shonalash davrigacha hosil bilan chiqib ketadigan oziq moddalarning 8— 10% i, gullashdan pishish davrigacha esa asosiy qismi o ‘zlashtiriladi (85-jadval).
S u g 'o rib d e h q onchilik q ilin ad ig an m a y d o n l a r tu p ro g 'in in g nitrifikatsiyalash qobiliyati yuqori bo'lganligi sababli ularda azotning jadal migratsiyasi sodir b o ia d i. Sug'orish jarayonida nitratlar suv bilan birga tuproqning quyi qatlamlariga yuvilib tushadi, sug‘orishlar orasida o ‘tadigan davr ichida esa yuqoriga ko ‘tariladi, bu o ‘simliklarni azot bilan m e ’yorida oziqlanishini cheklab qo ‘yadi. Bunday sharoitda nitratlarning yuvilib ketishi va denitrifikatsiyaga uchrashi natijasida azotli o'g'itlarning anchagina qismi isrof b o ‘iadi. Azotli o ‘g'itlar isrofgarchiligini kamaytirish va ularning samaradorligini oshirish u c h u n o ‘g‘itlash muddati va usulini t o ‘g‘ri belgilash, sug‘orish rejimiga q a t ’iy amal qilish, shuningdek, ammiakli azotli o ‘g‘itlar va m ochevina tu p ro q q a kiritilganda, azotning nitrifikatsiyalanishini rna’lum darajada cheklaydigan tadbirlarni qoMlash hamda nitrifikatsiya ingibitorlaridan foydalanish m uhim ahamiyat kasb etadi. G ‘o ‘zaga beriladigan azotli o 'g'itlar m e ’yori quyidagi formula yordamida hisoblab topiladi:
Download 5.63 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|