0 ‘zbekist0n respublikasi oliy va à b t 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi
Ekinlarni q o 'sh im ch a oziqlantirish
Download 5.63 Mb. Pdf ko'rish
|
|
Ekinlarni q o 'sh im ch a oziqlantirish. M a ’lumki, sug'oriladigan dehqonchilik sharoitida, shuningdek, nam iqlimli regionlarda azotli o'g'itlarni, ayniqsa nitratli va ammiakli-nitratli azotli o'g'itlarni, asosiy o'g'itlash vaqtida qo'llab bo'lmaydi. Azotli o'g'itlarning 70—80% i,
kaliyning yarmi va fosforning kamroq qismi tuproqqa qo‘shim cha oziqlantirish sifatida kiritiladi. U m u m an olganda, qo'shim cha oziqlantirish quyidagi h ollarda amalga oshiriladi: — kuzgi g‘alla ekinlari va ko‘p yillik o ‘tlarni azot bilan oziqlan- tirishda; — yengil mexanikaviy tuproqlarda, shuning dek, sug'oriladigan sharoitlarda yetishtiriladigan chopiqtalab ekinlarni azot va kaliy bilan ta ’minlashda; — tuproqdagi tuzlar konsentratsiyasining oshib ketishiga o ‘ta sezgir ekinlardan yuqori hosil yetishtirish rejalashtirilganda; — mevali daraxtlar va butalarni oziqlantirishda; — ayrim sabablarga ko‘ra yillik o ‘g ‘it m e ’yorining tegishli qismi asosiy o ‘g‘itlash davrida kiritilmaganda. Qishloq x o ‘jalik ekinlariga o ‘g‘it m e’yorlarini belgilash Respublikamizda ekinlardan mo‘1 va sifatli hosil olish uchun qishloq x o ‘jaligiga ko ‘p m iqdorda minerai va m ah a lliy o ‘g ‘itlar yetkazib berilmoqda. 0 ‘g‘it m e ’yorlarini to ‘g‘ri belgilash agrokimyo fani va a m aliy otin in g asosiy vazifasi b o ‘lib q o l m o q d a . O ‘g ‘it m e ’y o rin i belgilashda tuproq, o ‘simlik, o ‘g‘it, iqlini va agrotexnikaviy tadbirlar o ‘rtasidagi bogMiqlik hisobga olinishi lozim. Turli ekinlar uchun o ‘g ‘it m e’yorini belgilashda mahalliy qishloq x o ‘jalik va ilmiy muassasa- larning tavsiyalaridan yoki m a’lumotnoma adabiyotlarida ko'rsatilgan miqdorlardan foydalanish mumkin. Tavsiya etiladigan o ‘g‘it m e ’yor- lariga muayyan tuporoq, xo‘jalik sharoitlari ha m da rejalashtirilgan hosil asosida tegishli aniqlik va tuzatishlar kiritiladi. 0 ‘g‘it m e ’yorini rejalashda xo‘jaliklarning minerai o ‘g ‘itlarni sotib olishga b o ‘lgan nioliyaviy ahvoli ham da to‘planadigan mahalliy o ‘g‘itlar miqdoriga ham alohida e ’tibor beriladi. A grokim yoda o ‘g ‘itlashning m aq b ul, o q i lo n a va eng y u q o ri m e’yorlari farqlanadi. 0 ‘g‘itlashning
deb har ga maydondan tuproq unumdorligini saqlagan yoki oshirib borgan holda m o‘l va sifatli hosil hamda eng yuqori darajada sof darom ad olish uchun kerak bo'ladigan o ‘g‘it m iqdoriga aytiladi. M a ’lumki, o ‘g‘it m e’yorining cheksiz ortib borishiga bogMiq ravishda qo'sh im ch a hosil miqdori ham oshib boravermaydi, m a ’lum darajadan keyin
qo'shimcha hosil miqdorining kamayishi kuzatiladi. Shuning uchun agar xo'jalikda mineral o ‘g‘it miqdori kam b o ‘lsa, kamroq maydonga ynqori m e’yorda o ‘g ‘it q o ‘llashdan ko‘ra, k o ‘proq maydonga o ‘rtacha m e’yorda qo'llab yalpi hosil miqdorini oshirgan m a’qul. 0 ‘g‘itlashning
— ishlab chiqarishning muayyan tashkiliy-xo‘jalik sharoitida bir ga maydondan imkon qadar yuqori hosil olishni va shu bilan bir qatorda m a ’lum miqdordagi iqtisodiy samaradorlikni ta ’minlaydigan o ‘g ‘it m e ’yoridir. 0 ‘g‘itlashning e n g y u q o r i m e ’ y o r i deganda, talab darajasidagi sifatga ega bo ‘lgan, maksimal miqdordagi hosil yetishtirish uchun qoMlaniladigan o ‘g‘it m e’yori tushiniladi. 0 ‘g‘itlashning bu usuli x o ‘jaliklar o ‘g ‘it bilan ju d a yuqori darajada t a ’m inlangan hollardagina o'zini oqlashi mumkin. Hozirgi davrda o ‘g‘it m e ’yorlarini belgilashning bir n echta usuli mavjud.
Respublikamizdagi ilmiy-tadqiqot muassasalari tomonidan o'tkazil- gan dala tajribalari natijalarini umumlashtirish asosida turli ekinlar uchun umumlashtirilgan o'g'it me’yorlari ishlab chiqilgan (79-jadval). 79-jadval S ab zavot, poliz ekinlari va kartoshka uchun tavsiya etiladigan mineral o ‘g ‘it me’yorlari (R e s p u b lik a qishloq xo'jalik vazirligi) Ekin turi H o sil, s /g a B o ‘z tuproqlar 0 ‘tloqi va o ‘tloqi-botqoq tuproqlar azot fosfor kaliy azot fosfor kaliy Kartoshka 1 2 0 - 1 5 0 1 2 0 - 1 5 0 100 6 0 1 0 0 - 1 2 0 1 2 0 - 1 5 0 6 0 - 8 0 P o m id o r 2 8 0 - 3 0 0 1 8 0 - 2 0 0 14 0 -1 5 0 9 0 - 1 0 0 1 4 0 - 1 8 0 1 4 0 - 1 5 0 100 Kara m 2 5 0 - 3 0 0 1 5 0 - 2 0 0 100-150 7 5 - 1 0 0 1 2 0 - 1 5 0 1 2 0 - 1 5 0 8 0 - 1 0 0 Piv o z 2 0 0 - 2 2 0 200 150 75 160 160 80 Bod ring 2 0 0 - 2 5 0 1 5 0 - 2 0 0 1 00-150 5 0 -7 5 1 2 0 - 1 5 0 1 2 0 - 1 5 0 6 0 -7 5 Sab zi 1 5 0 - 2 0 0 1 2 0 - 1 5 0 8 0 -1 0 0 4 0 - 5 0 8 0 - 1 0 0 100- 12 0 5 0 - 6 0 P o li z ekinlari 2 5 0 - 3 0 0 1 0 0 - 1 5 0 1 00-150 50 8 0 - 1 0 0 100 -1 2 0 5 0 - 6 0 Dala tajribalaridan olinadigan natijalar ishlab chiqarish sharoitida olinadigan hosildorlikdan sezilarii darajada yuqori bo'lishi (masalan, g'alla ekinlarida—30%, kartoshkada—50% gacha) ni albatta hisobga olish kerak Tavsiya qilingan fosforli va kaliyli o ‘g ‘it m e ’yorlariga tu p ro q - larning harakatchan fosfor va a lm ash inuvchan kaliy bilan t a ’m in - langanligiga qarab tegishlicha tu za tish koeffitsientlari kiritiladi. Tuproqdagi azot miqdori b o 'y ich a agrokim yoviy xaritanom a tu - zilmasligi sababli azot m e’yoriga tuzatish fosfor miqdori asosida belgilanadi (8 0 ,8 1-jadvallar). 0 ‘g ‘itlar m e’yorini balans usulida aniqlash Rejalashtirilgan hosil uchun o ‘g‘it m e ’yorini hisoblashlar yo'li bilan ham aniqlash mumkin. M azkurusul asosida hosilning shakllanishi uchun sarflanadigan oziq elementlari hamda tuproq va o ‘g'it tarkibidan o ‘zlashtiriladigan oziq elementlari miqdorini taqqoslash yotadi. Hosil birligi bilan tuproqdan olib ketiladigan oziq moddalarining miqdori doimiy b o ‘lmasdan, yetishtirish sharoitlariga bog‘liq ravishda o ‘zgaradi. Shuning uchun hisoblash ishlarida olib chiqib ketiladigan oziq elementlari miqdorini ko'rsatish uchun x o ‘jalikda yoki unga yaqin ilmiy muassasalarda olingan n ia’lum o tlardan foydalanish maqsadga muvofiqdir. G o ‘ng va mineral o 'g ‘itlar tarkibidagi azot, fosfor va kaliyning o ‘zlashtirilish koeffitsientlari h am ekin turi, tuproq-iqlim sharoitlari, o ‘g‘itlarni qoMlash dozasi, m u d d ati va usullari t a ’sirida sezilarii darajada o'zgaradi. 0 ‘g‘it m e’yorini belgilashda albatta o ‘g ‘itsiz (qiyosiy) sharoitda shakllanadigan hosil miqdori yoki shu davrgacha q o ‘llanilib keli- nayotgan o'rtacha o ‘g‘it me’yori m a ’lum b o ‘lishi kerak. Rejalashtirilgan hosil uchun o ‘g ‘it m e ’yorini hisoblashda tuproq tarkibidagi harakatchan shakldagi oziq elem entlarining olib chiqib ketiladigan qisrni ham nazarda tutiladi. Lekin tuproqdagi harakatchan oziq elementlaridan foydalanish koeffitsienti doimiy kattalik b o ‘l- masdan fosfor uchun 2 dan 20% gacha, kaliy uchun esa 10 dan 55% gacha o'zgarib turadi. Shuning uchun bu kattaliklardan faqat eksperi- mentlarning m a ’lumotlari mavjud bo'Igan hollardagina foydalanish mumkin.
Tupro qla
rn in g h a ra k a tc h a n fo sf or
bi la n ta ’m in la ng a n lig i b o ‘y
¡c ha
8 0 -j a d v a l fos
fo rli
o ‘g ‘i t m e ’y or ig a kiri ti lad
ig an
tu za ti sh
k o e ff it si e n tl a ri ( 0 ‘z b e k is to n d a v la t agrosan oat q o 'm it a s i) F os fo rl i o ‘g‘
it m e’ y o ri g a tu za ti sh k o eff it si en ti sD чО o '
чС o ’
ГЧ чО o ' SO o' 0 4 1П o '
Г - i n
sO i n
o' i n
о fN •П o ' Щ, o ' ON T f
o ' t**«*
o ' 4 0
o ' W 'Q ГЧ o' o ' 0 4 r o
o ' 0.3
7 P 2Os m iq d o ri , mg/
kg r o
Ш 43 - 4 0 r --
T f 0 0
0 4 "d-
о m 1П UO CO i n 1П 1П » n so i n
Г- i n
0 0 >n 0 4 * n о 4 0 F os fo rl i o ‘g‘ it
m e’ yo rig a tu za ti sh k o ef fi ts ie n ti чО ° \ O n o ' m 04 ON o" o^ oo o '
oo 0 0
o ' sO 0 0 o' DC о ГЧ ОС o ’* Э0 о" 0 4 г- o '
r- r-*
o ' 4 0
Г-- o '
r-- o' rs r- o '
f : o' 0 4 чО o ' r-» 40_
o ' P A m iq do ri , mg /kg i n
fN чО гч Г-* ГЧ 0 0 rN 0 4
СЧ о r o с о fN r o с о r o
CO «П CO 4 0 CO r- ГО 0 0
r o 0 4
r o о 'it* fN '^r
F os fo rl i o ‘g ‘it
m e’ yorig a tu za ti sh k o eff is iy en ti un CN fN ГЛ CN ÍN 0 4 0 0
4 0 CO s ОС o^ 4 0 o^ s CO о о o^ 0 4 o' ОС 0 4 o ' M
i o -
oo 0 4
О - ГЧ с о t o
4 0 r -
0 0 0 4
о n fN fN ГЧ CO ГЧ rN
T u p r o q la r n in g a lm a sh in u v c h a n k al iy b il an ta ’m in la n g a n li g i bo'y ic ha k a li v li
‘g ‘i t m e ’yo rlariga ki ritiladigan tuza tis h k o e ff it s ie n tl a r i ( 0 ‘z b e k is to n d a v la t a gro sa no at q o ‘m it a s i, 2 0 0 7 ) ÛO K al iy li o ‘g ‘i t m e ’y o ri g a tu za ti sh
k o e ff it si e n ti 0 ,6 5 0 ,6 4 m sO O 0 ,6 1 O vO o" ON in o ' 0 ,5 8 4 0 1П сТ m «п о" тГ »n о ' 0 ,5 3 гм in о" О in o ' 6 fr ‘0 оо тг о ж 9 ^ ‘0 0£ 6Í О E. * о -о er i 2 9 0 2 9 5 3 0 0 3 0 5 3 1 0 3 1 5 3 2 0 3 2 5 3 3 0 3 3 5 3 4 0 3 4 5 3 5 0 3 5 5 3 6 0 3 6 5 K al iy li
o ‘g ‘i t m e ’y o ri g a
tu za ti sh
ko ef T it si en ti >П ON o ' 0 ,9 4 r n ON o ' 0 ,9 1 o ON o " 6 8 ‘0 ОО оо о " 0 ,8 6 0 ,8 5 Tf 0 0
о " ГО ОО о " 0 0
о " О 00^ o ' ON О * 0 0 г - .
© " 0 ,7 6 к ,о m iq d o ri ,m g /k g 170 17 5 1 8 0 18 5 0 6 1 1 9 5 2 0 0 2 0 5 2 1 0 2 1 5 2 2 0 2 2 5 2 3 0 2 3 5 2 4 0 2 4 5 K al iy li o ‘g ‘i t m e ’y o ri g a tu za ti sh
ko ef T it si en ti 1 n ГМ 1 ,2 3 <4 1 ,2 0 ON ОО 1 ,1 6 1П 1 ,1 4 1 ,1 1 1 .1 0 O n С ОО 9 0 '1 K .O m iq d o ri ,m g /k g 5 0 5 5 0 9 6 5 7 0 75 8 0 85 0 6 9 5 001
105 О «п 1 2 0 1 2 5 8 I-ja dv aln in g d a v o m i 0 ,4 5 го сГ 0 ,4 1 о -3-
о ' O' го о ' ОС го o ' 3 7 0 3 7 5 3 8 0 3 8 5 3 9 0 3 9 5 ГО О O' 00 чО r- h- 1— Г"- Г"- чО ч о чО o О о о о О о о о m о m о un о «/“> in чО vO г- Г- эо оо ГМ гм гч гм гм гм гм г м ur,
fO ГО о ОС с о
ЧЛ О О О о о гь ON г> о о о © m о UO о о ГО го 1/0 • п ч о
чО 0 ‘g‘itlar me’yorini qoplama koeffitsientlar asosida hisoblash Qoplama koeffitsientlar (Kq) o'g'it qo'llash b o ‘yicha o'tkazilgan dala tajribalarining natijalari asosida hisoblab topiladi:
= ------s— 4{NPK) X " . C h , bunda:
Ma — o ‘g‘itning amaldagi m e’yori; kg/ga; Xa — shu asosda olingan hosil, t/ga; Ch — hosil birligi (tonna) bilan olib ketiladigan oziq moddalari miqdori, kg (asosiy va oraliq mahsulotlarning kimyoviy analizi asosida topiladi). Qoplash koeffitsientidan foydalanib minerai o'g'itlar m e’yori aniqlanadi: M m = X P - C h K q - C bunda:
M — hisoblab topiladigan o ‘g‘it m e’yori, kg/ga; Xp — rejalashtirilgan hosil, t/ga; C — tuproqning agrokimyoviy xossalari asosida kiritiladigan tuzatish koeffitsienti. Download 5.63 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|