0 ‘zbekist0n respublikasi oliy va à b t 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi
Download 5.63 Mb. Pdf ko'rish
|
A z o t, fo sfo r va k a li y n in g o ‘z ar o n is b a ti 3, 0 : 1 : 2 ,2 2, 5 : 1 : 2 ,3 3, 2 : 1 : 2, 1 2, 5 : I : 2 ,2 2, 8 : 1 : 3 ,0 fN < n 3, 3 : 1 : 3 ,4 2 ,0 : 1 : 2 ,7 2 ,0 : 1 : 1 ,2 OO
2 ,1 : 1 : 1 ,7 rn m o cO
,3 0 : 1 : 4 ,7 A so siy m a h su lo t b il an c h iq ib
e ta d ig a n : k a li y 2 6 28 2 5 2 4 L í 2 9 3 4 4 0 2 0 70 OI 5 0 r-*- fo s fo r CN CN - CN O l/~> \C 4 0 r- a z o t 35 3 0 38 2 7 3 4 3 0 CO CO O O ro 80 «O 4 5 A s o s iy m a h su lo t d o n d o n d o n C
-o d o n d o n d o n d o n d o n to la p o y a ch igitli to 'la tu gu na k E k in tu r i K u zg i b u g 'd o y K u z g i ja vd a r B a h o r g i b u g 'd o y A rpa M a k k a jo 'x o r i 00 T ar iq G r e c h ix a O 'r is n o 'x a t Z ig 'i r E k in b o p nas ha CS N “c O Ka r to sh k a : erta gi 7 5 -ja dv al n in g d a v o m i »/“> rs 00
G\ SO
SO CO
CO CO
ro m fN CO rO - - - - - - - - - -
ro SO
00 ON o oc cs m ro fN fN CM CM fN
n in 4 ,5 4 ,4 5 ,0 4 ,3 4 ,0 4 ,4 4 ,0 6 ,0 5 ,0 2 3 fN
fN
CO
,0 VO SO
(N ro 3 ,2 2 ,7 ro 00 fN*'
r- CO
r-» 5 0 il d iz m e v a k o ‘k m as sa karam il d iz m e v a il d iz m e v a m e v a m e v a p iy o z b o s h m e v a -c h e v a E N
o y ba rg i X o' ra k i lavla gi u. c3 U CS
e c h k i Q a n d la v la g M a k k a jo 'x o r Kara m S a b z i P o m id o r B o dr in g P iy o z >< CO
CT3
X C3 ce T3 "cê > 0)
azotli o ‘g‘itlarga bo'lgan talabi h a m ancha kam. Oziq m oddalarning hosilning asosiy mahsuloti bilan (yordamchi mahsulot ham hisobga olinganda) chiqib ketishi doim iy kattalik emas. U tuproq-iqlim sharoitlari, nav, hosildorlik, o ' g ‘it m e ’yori va sug'orishlar t a ’sirida sezilarli darajada o'zgaradi. 0 ‘g ‘it q o ‘llash va m e ’yorini oshirish natijasida tuproqdan olib chiqib ketiladigan oziq m oddalar miqdori ham ortadi. Bu birinchi navbatda kaliyga, so‘ngra azotga tegishli bo'lib, fosforning miqdori k am ro q o ‘zgaradi. Agar o'sim liklar oziq moddalari bilan yaxshi ta ’minlangan bo ‘lsa-yu, lekin tashqi omillardan birontasi yoki bir nechtasi tanqis b o ‘lsa, asosiy mahsulot bilan tuproqdan oziq moddalarining mosuvo b o ‘lishi kuchayadi. Aksincha, barcha omillarning yetarli bo‘lishi hosilning shakllanishida oziq moddalaridan tejamkorlik bilan foydalanishga imkon yaratadi. 0 ‘SIMLIKLAR T O M O N ID A N TUPROQ O ZIQ MODDALARINING 0 ‘ZLASH TIRILISH I 0 ‘simliklar tomonidan tuproqdagi u yoki bu oziq elementining o'zlashtirilish koeffitsienti 75-jadval m a ’lumotlari asosida topiladi. Haydalma qatlamdagi oziq elementlarining miqdori (kg/ga) uning agrokimyoviy xaritanomadagi m iqdorini (mg/kg) 3 koeffitsientga ko ‘paytirish yo'li bilan topiladi. Masalan, bir kg tu p ro q d a 60 mg harakatchan fosfor mavjud bo ‘lsa, uning haydalma qatlamdagi umumiy miqdori 180 kg/ga ni (60 x 3) tashkil etadi. Tuproqdagi oziq moddalarning o ‘zlashtirilish koeffitsienti o'simlik- larning biologik xususiyatlariga bog'iq ravishda, tashqi omillar(tuproq un um do rligi, p H , iqlim sha ro itla ri, agrotexnika) t a ’sirida keng
k o ‘lamda o'zgaradi, qaysiki u n d a n o ‘g ‘it m e ’yorlarini belgilashda foydalanishni mushkullashtiradi. Tuproqda harakatchan shakldagi oziq elementlarning miqdori qancha k o ‘p b o ‘lsa, tabiiyki, ularni o ‘simliklar t o m o n id a n o'zlashtirilish koeffitsienti s h u n c h a kichik b o ‘ladi. Tuproqqa mahalliy va minerai o ‘g ‘itlar kiritilganda, tuproq oziq ele mentlarining o'zlashtirilish koeffitsienti 1,5—2,0 baravar oshadi. Tuproqni ishlash, agrotexnikaviy tadbirlarning darajasi kabilar ham tuproqdagi oziq moddalarining o'zlashtirilish koeffitsientiga kuchli t a ’sir ko‘rsatadi: K = - 100
c blinda: K — o'zlashtirilish koeffitsienti, % a — o'g'itlanmagan tuproqdan hosil bilan olib chiqib ketiladigan oziq elementlari miqdori, kg/ga:
haydalma qatlamdagi harakatchan shakldagi oziq elementlari miqdori, kg/ga. 0 ‘SIMLIKLARNING 0 ‘G ‘TTLAR TARKIBIDAGI OZIQ MODDALARINING 0 ‘ZLASHTIRISHI 0 ‘g ‘itlar tarkibidagi oziq elementlarning o'zlashtirilish koeffitsienti oziq m o d d a la rn in g o 's im lik la r to m on id an o 'zlashtirilgan qismi ( C h o—C h n) ni o ‘g‘itlar bilan kiritilgan oziq moddalari (C) miqdoriga bo'lish yo'li bilan topiladi:
bunda,
K — o'g'it tarkibidagi oziq moddalarning o'zlashtirilish koeffitsienti, %
o'g'itlangan tuproqdan hosil bilan chiqib ketadigan oziq m odd alar miqdori, kg/ga;
— o'g'itlanmagan (nazorat) maydondan hosil bilan chiqib ketadigan oziq moddalar miqdori, kg/ga;. C — o'g'it bilan tuproqqa kiritilgan oziq elementi miqdori, kg/ga. O'zlashtirilish koeffitsientini o'g'itsiz variantga nisbatan emas, balki nishonlangan atomlar (izotop) usulini qo'llash yo'li bilan aniqlash yaxshi natija beradi. O'zlashtirilish koeffitsientini aniqlashdagi ayirma usulida jiddiy nuqson o 'g 'it kiritilganda, o'sim liklar tomonidan tuproqdan o'zlash- tiriladigan oziq moddalar miqdori o'zgarmas deb qarashidir, aslida esa unday emas. O'simliklar tomonidan o'g'itlar tarkibidan o'zlashtiriladigan oziq m oddalarning miqdori tu p ro q d an o'zlashtiriladigan oziq moddalar miqdoriga nisbatan ancha muqobil hisoblansada, tuproq xususiyatlari, iqlim sharoitlari, ekinning biologik xususiyatlari, o'g'it turi va qo'llash usullariga bog'liq ravishda o'zgarib turadi. Masalan, tuproqqa kiritiladigan o'g'it miqdorining ortishi, tuproqda mazkur element konsentratsiyasining ko'payishi va tuproq muhitining nordonlashishi oziq moddalarning o'zlashtirilish koeffitsientini sezilarli darajada kamaytiradi.
M a’lumki, tuproqqa kiritilgan mineral o ‘g ‘itlardan ekinlar ikki- uch yil davomida foydalanishi mumkin. 76-jadvalda o ‘g‘itlar tarkibidagi oziq moddalarni yillar va almashlab ekish rotatsiyasi davomida o 'zlash- tirilish koeffitsientlari keltirilgan. 76-jadval 0 ‘g ‘itlar tarkibidagi oziq m oddalarning o ‘zlashtirilish kocffítsientlari ( P .M . S m i r n o v ) 0 ‘g ‘it turi Yillar A zo t Fosfor K aliy 0 ‘g ‘it k a m va o ‘rtacha m e ’y o r d a ki ritilganda 1 -yil 2 0 - 2 5 2 5 - 3 0 5 0 - 6 0 G o 'n g 2 -yil 2 0 1 0 - 1 5 1 0 - 1 5 3-yil 10 5 — Rot atsiya d a v o m i d a 5 0 — 55 4 0 - 5 0 6 0 - 7 5 1 -yil 6 0 - 7 0 1 5 - 2 0 5 0 - 6 0 M iner al o'g'i t 2-yil — 1 0 - 1 5 1 5 - 2 0 3-yil — 5 — Ro tatsiya d a v o m i d a 6 0 - 7 0 3 0 - 4 0 6 5 - 8 0 0 ‘g ‘it k a m va o'rtacha m e ’y o r d a kiritilgan da 1 -yil 1 5 - 2 0 1 5 - 2 5 4 0 - 5 0 G o 'n g 2-yil 15 10 10 3-yil 10 5 — Rotatsiya d a v o m i d a 4 0 - 4 5 3 0 - 4 0 5 0 - 6 0 1-yil 4 5 - 5 5 1 0 - 1 5 4 0 - 5 0 Mineral >‘g ‘it 2-yil — 5 - 1 0 1 0 - 1 5 3-yil — 5 — Rotatsiya d a v o m i d a 4 5 - 5 5 2 - 3 0 5 0 - 6 5 ILDIZ VA AN G ‘IZ QOLDIQLARINI TUPROQLARNING OZ1Q REJIMIGA TA’SIRI Yuqorida o ‘simliklardan qoladigan ildiz va ang‘iz qoldiqlari chiqim qoldiq qisniining asosini tashkil etishi ta ’kidlab o'tilgan edi. Dukkakli-don va dukkakli ekinlar qoldiradigan ildiz va ang‘iz qoldiqlari ekinlarning oziqlanishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Shu sababli almashlab ekishda o ‘g ‘itlash tizimini tuzish jarayonida bu albatta hisobga olinishi kerak.
Donli va dukkakli-don ekinlarning ildiz va ang‘iz qoldiqlari tarkibidagi uglerod hamda azot o ‘rtasidagi nisbat (C:N) juda kichik bo‘lib, mazkur elementlarning go'ngdagi nisbatiga yaqinlashib boradi. Ildiz va ang‘iz qoldiqlarining m inerallashish jarayoni ham anc h a jadal kechadi. Shuningdek, ular tarkibidagi oziq moddalarining o ‘simliklar tomonidan o‘zlashtirilish koefTitsienti ham go‘ngdagi oziq moddalaming o ‘zlashtirilish koeffitsientiga juda yaqin. Bu birinchi navbatda azotga tegishli bo'lib, dukkakli ekinlardan qoladigan ildiz va ang‘iz qoldiqlari tarkibidagi azot birinchi, ikkinchi va uchinchi yillarda 20—25, 15—20 va 5— 10% o ‘zlashtiriladi. M a’lumotlarda keltirilishicha, dukkakli va dukkakli-don ekinlarning har bir tonna ildiz va ang'iz qoldiqlari hisobiga 10— 15 kg azot tuproqqa kelib tushadi (77-jadval). 77-jaclvaI Turli ekinlardan qoladigan ildiz va ang'iz qoldiqlari hamda ular takibidagi oziq moddalar miqdori Ekin turi A so siy m ahsulot h o s ili,t/g a Haydalma qatlamdagi quruq ildiz va ang‘iz qoldiqlari m iqdori,t/ga Ildiz va ang‘iz qoldiqlari tarkibidagi oziq moddalari miqdori, kg/ga C :N A zot Fosfor Kaliy Kuzgi b u g 'd o y 2 , 2 2,5 27 5 14 25 Arpa 2 , 0 2,5 22 6 Download 5.63 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling