0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi S. J. R a z z o q o V yog‘och va plastmassa konstruksiyalari

(48b -  
rasm) :
ichki bosim, shamol va qor yuklamalari. Xususiy og‘irligi kichikligini 
e'tiborga olib hisoblashlarda u hisobga olinmaydi. Lekin ayrim hollarda, masalan 
qubba ostidagi ichki bosim kichik bo'lg an taqdirda xususiy o g 'irlik yetarli ta’sir 
ko'rsatishi ham mumkin.
Tajribelar asosida shamol tezligi bosimi va pnevm atik konstruksiya ichidagi 
ichki bosimi qiymatlari o'rtasidagi nisbat-\(/ aniqlangan va u nga asosan konstruk­
siya uchun eng noqulay bosim lar qiym atlarini aniqlash m um kin. Quyida shu nis- 
batlar va ularga mos keladigan pnevm atik konstruksiyalar k o'rinishlari keltirilgan. 
Qubba sferani 
314
ípsmi shaklini olsa, 
< i, i ; yaiim sfera uchun 
<
0,8,
y a ila ri 
sferasinK xiko'rinishdagiyarim silindruchun 
y^<0,7. Bunda \\i
tengsizlikka 
asoslaniladi 
(P -ichki bosim ;g-konstruktsiyanm g xususiy og'irligi).
Qor ta ’siri 
qubbalarda quyidagi ko'rinishda olinadi:
P((p)=P cos<^ yoki P(f^)=P
cos2
(9.15)
buyerda; ф - qubba n u q ta s^ a o 'tk a z ilg a n urinm a qiyalik burchagi 
{(^>45^ 
bo' Igan holda cjubba ustida qor turm aydi); 
P- qoming me ’yo riy qiymati.
Albatta pnevmatik konstruksiyalar asosi material gazlam a ekanligini, material 
esa ikki p erpendikulär yo'nalishdagi iplardan tashkil topganligini, shuning uchun 
bo'ylam a-I^ va to'ndalang- 
yo'nalishlardagi hisobiy qarshiliklari bo'yicha hiso­
blash ishlari bajarilishi kerak

---

A gar im evm atik konstruksiya, m aierialini yirtilishidan oldin yuk ko'tarish 
qobilyatini y o ‘ qotadigan bo'lsa, uni albatta ustivorlikka hisoblash zarur.
Deform asiya bo'yicha pnevm atik konstruksiyalarni hisoblashda uning m ak­
simal nisbiy solqiligini aniqlash talab qilinadi. Pnevmatik konstruksiyalar egilishi 
bo'yicha hozircha m e’yorlar yo' q, uni ekspluatatsiya shartlari bo‘yicha qabul qili- 
nishibelgilab qo'yilgan. Soli^likning katta bo'libketishi pnevmatik konstruksiya­
ning ishdan c h i q c ^ i emas, faqat ortiqcha solqilik inshootdan foydalanishga xala- 
qit berm asa bo'ldi. Havotayanchli konstruksiy^larda solqilikni quyidagi f^ m u - 
ladan a n i^ a s h mumkin;
•sferasim on havotayanchli qubbalar uchun
.
Z P
/ = T --------- ; 
(9.16)
^ Р , ъ - г '
^ 
’
• silindrsim on havotayanchli qubbalar uchun
p m
/ = 7 ^ ,
(9.17)
^Pl.b
B uyerda; P- Ita ishchiningasboblaribilan taxm iniyvazni,l kN (100kgkuch) 
ga teng b o ig a n vazni yoki m e’yw iy 
1
m ’ ga tushadigan qor yuklamasi; P^"*- qubba 
uchidagi 
1
m etr kenglikdagi m e’yoriy qoryuklam asi;r-qubba sirti egriliKradiusi; 
p^^-ichki bosim.
O datda havotayanchli kcmstruktsiyalami hisoblashda materialni defOTmatsi- 
y a la n i^ in i e ’tiborga olinmaydi. Havdcarkasli konstruksiyalar yig'm a hosil bo'lishi 
bo'yicha hisoblanadi, sababi ulam ing yig'm a hosil bo'lishiga ruxsat etilmaydi. Bu 
hisobda eng m inim al - o ^ cho'zilishdagi kuchlanishni aniqlash va shartni tekshi­
rish va uni nolga teng bo'lib qolishigayoiqo'yilm aslikhal qilinadi. Havotayanchli 
konstruksiyalardagi ichki havo bosimi qiymati, qubbani Icyihaviy holatini saqlab 
q d ish i sharti bo'yicha maksimal hisobiy shamol bosimidan katta yoki teng bo'lishi 
shartidan aniqlanadi:
Р ,.ь ^ Ч л ^
(9 J 8 )
undan keyin xuddi shu tengsizlik orqali maksimal ruxsat etilgan qca* yuklamasi 
aniqlanadi,
( 9 i 9 )
H avotayanchli k onstruksiyalarni hisoblash. Havotayanchli sferasimon qub­
balar va Г- radiusli silindrsimon qubbalam ing sfera qismining gorizontal(halqasi) 
kesimi bo'yicha mustahkamligi ichki va hisobiy maksimal £diamolniso'rish bosimi 
bo'yicha hisoblanadi:

---

Buyerda; 
ichki bosim; q^- shamol bosimi; 
va 
- m aterialning bo‘yla- 
ma va ko'ndalang yo'nalishlardagi hisobiy qarshiliklari
Vertikal(meridian) kesimlari m ustahkam ligi, ichki havo bosim i, so‘ruvchi 
shamed bosimi va gumbazni yuqori (psm iga q o 'y ilg ^ simmetrik qor yuklamalarini 
h iso l^a oigan holda aniqlanadi;
=
(9.21)
Silindrsimonhavotayanchli qubbalar(r>radiusli) parallel tashkil etuvchilari 
bo^yicha ichki havo bosimi, hisobiy m aksim al so'ruvchi ^ a m o l bosim i bo'yicha 
hisoblanadi;
=
(9-22)
Pnevmatik konstruksiyalarmng tashkil etuvchisiga perpendikulär t ^ s l i k d a -
gi kesimlari, agar yon tomcnlari tekis va silindrsim on b o isa