0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi S. J. R a z z o q o V yog‘och va plastmassa konstruksiyalari

Yog*()ch va p la stm a ssa k onstruksiyalari ta rix i
Yog^ocb konstruksiyalari. Ulami qo'llanish tarixi ko‘pasrlam i o‘zichiga 
oladi. Ibtidoiy odamlar ham yog'ochdan tosh boltalar yordamida kichik turarjoy- 
lar barpo qilganlar va ulam i qoziqiar yordamida yerga mahkamlaganlar hamda 
to'siqlar, kichik ko'priklar qurganlar. Qadimgi Rimda quruvchilar yog‘och uylar, 
ehrOTnlar hamda katta daryolarga ko'priklar qurganlar. Masalan, I asrda Sezar o‘ z 
legioniyordamida Reyndaryosigayirikko'prikqurdirgan, Hozirgacha o‘rtaasr- 
larda YaponiyadavaXitoydagibambukyog‘ochidanqurilganko‘pgina ehromlar 
saqlanibkelmoqda. 0 ‘rtaasrlarda Yevropada hamyog'ochstropilli tcmilar keng 
qo'llanilgan.
Tarixiy m anbalardanm a’lum bo‘lishicha, eramizdan lOmingyUlar oldintosh 
asrid a h am turli yog'och konstruksiyalariqo'llanilgan. Bungaoddiym isol,ibti> 
doiyjam oa tuzumi davrida inson chuqurliklardan o‘tish uchun yog'och to'sinlardan 
foydalangan,ya’ni o‘sha davrda k o 'p rik kOTStruksiyasiniyaratgan.
XIX 
asrning 70-yillarida yangi Gvineya mamlakatiga borib qolgan rus olimi 
N. N. Ntikiuxo - Maklay papuas qabiíalarining uylarida oddiy yog‘och konstruk- 
siyalarini va tosh boltalarni kc'rgan. Papuaslar yog'och ayriga ustun qo‘yib 
ramalar hosil q ilibi^ qurgan. Bu usulni ular qadimzamonlardan qo‘llabkelgan.
Qadimda Rossiyada va Shirtюliy Amerikada yog'ochning elastik va plastik 
xususiyatlaridan juda to‘g‘ri foydalanilgan. Xususan, yog‘och konstruksiyalari 
yordamida yerto‘lalar qurilgan. Eramizdan uch ming yil oldin — Neolit va brcmza 
davrlarida qoziq konstruksiyalari ishlatilgan. Y<^‘och uylar qurish uchun kerakli 
bo‘ Igan boJta, tesha va boshqa temir quroUar, asesan, quldtn-lik tuzumi davrida dun- 
yoga kelgan. Bu davrda yog' och konstruksiyalar asosan o‘ sha davrda juda rivojlan- 
gan Italiya mamlakatining Rim shahiida taraqi^iy etgan. Eramizdan oldingi II asrda- 
yoqRim sh a h rid ^ qurilishlarda y<^*och femia konstaiksiyalar qo'llanilgan. Feodal 
tuzumi davrida esa yog‘och hunarmandchiliksan’ati nihoyatda rivojlangan.
XVI asrga kelib italyan arxitektori Palladio (1518 - 1580) sterjenlar siste- 
masidan iborat yog‘och konslruksiyalarining bir cptw sxemalarini yaratgan.
0 ‘rta asrlarda turaijoy binolari, sarqylar, ko‘pgina exromlar hamda qal’ alar de- 
vorlari doirasimonko‘ndalang kesimliyog‘ochIardan qurilgan.
XVIII 
asr oxirlarida rus muhandisi I.RKulibin Peterburgda Neva daryosior- 
qali 300 metrh (¡a- rasm) yirik yog‘och ko'prikning ixcham loyihasini yaratgan. 
K.o‘prik aralash konstruksiyali sistemaga ega bo‘ Igan va u egiluvchan arka hamda 
bikr arkasimon fermalardantashkiltopgan. Ushbuko‘prikningkichraytirügan('/,/0 
masshtabdagi) modeli qurilib, sinab ko‘rilgan. Sinov natijalari ko‘prik konstruk- 
siyasining mustahkamligi yuqori ekanligini va ko'ndalang kesimlar to‘g‘ri tanlan- 
ganini isbotlab bergan. Mazkur ko'prik loyihasi o‘sha davrlarda yirik ko‘prüc quri-

---

lishlarini amalga oshinsh uchun zarur bo lgan jihoziaming yetarli bo lmagani sa- 
baHi tabiiy o‘Ichamda qurilmay qolgan.
XIX asr boshlarida Rossiyada Moskva manejini quri?hda birinchi marta 
uchburchaksimon to'rtqirra yog‘ochdan tayyorlangan 50 metr oraliqii I'ermalar 
qo'llanilgan 
XIX asro‘rtalarida rusolimi D.I. Juravskiy Mstudaryosi 
orqalioralig‘id /m i/rb o ‘lganyangi yog'och ferma ko'priklo^ihasiniyaratganf/v
rasm). Rus muhandisi V. I. Shuxovesa XIX asr boshlarida birinchi marta yog'och 
fazoviy konstruksiyalarining loyihalarini ishlab chiqqan. Orsk shahrida u ishlab 
chiqqan loyiha asosida S6 m balandlikdagi sterjenlardan tashkil topgan to'rsimon 
konstruksiyali minwa qurilgan (Ig - rasm).
XX asming i<9-yillaridapo‘lat va sementning tanqishgi tufayli yog‘och kon- 
struksiyalariga bo'lgan e’libor ayniqsa sanoat qurilishida kuchaygan. Bu davr- 
da taxta - mixli to‘ sin va ramalar, to ‘rtqirra va taxta • mixli segmentli fermalar, rus 
olimi V. S. Derevyagin taklif etgan yog'och plastinka tarkibli to'rtqirra to'sinlar 
qo'Uanilgan.
XX 
asming 5ishlabchiqarila boshlangan. Buturdagi kcvistruksiyalarnvoji rusolimi Q G Karlsen 
hayoti 
ijodi bilan uzviy bog'liqdir. Sintetik polimer smolalar asosida yuqori mus-