0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi S. J. R a z z o q o V yog‘och va plastmassa konstruksiyalari

30 metrgacha\x>'\%aa
oral­
iqlarda qo'llanishi mumkin.
Yig'ma konstruksiyalar yengilligi bilan ajralib turadi, lekin qish mavsumida 
yig'm a konstruktsiyalarda qor to'sham alarining hosil b o 'lib qolishi xavflidir.
T iniq plastik oynadan va organik oynadan tayyorlanadigan gumbaz va qub- 
balarai 
6 metrgachaho'Xgoxi
kichik orahqlarda q o 'lla n ish in in g asosiy sababi, bu 
materiallar qalinligining kichikligi va mastahkamligining pastligidir. Bu turdagi kon­
struksiyalarga misol qilib ishlab ch i^ rish va jam oat binolaridagi fcxiar-yoritgichlami 
keltirish mumkin.
Organik oynaning ultrabinafsha nurlam i o'tkazish qobiliyati xonalarda mik- 
roiqlim sog'lom muhitini hosil qiladi.
Uch qatlamli plita gumbazlar uchburchakli yoki beshbxirchakli tekis yoki egil­
gan aluminiy-penoplast plitalardan tashkil topean b o'lad i. U lam i yuk ko'tarish
qobiliyati katta va ular 
50 metrgachabo"\^m
diametrli oraliqlam i yopisJii mumkin.

---

T akrorlash uchun savollar
1. Gumbazlar qanday craliqlarda qo'llaniladi ?
2. Q ubbalarning qanday turlari m avjud?
3. Fazoviy konstruksiyalar qanday hisoblanadi ?
4. R ivojlangan qaysi chet m am lakatiarda yengil yog'och va plastmassa 
fazoviy konstrxiksiyalaridan foydalanibko‘plab inshootlar qurilgan ?
5. Fazoviy konstruksiya deganda nim ani tushunasiz ?
6
. Fazoviy konstruksiyalar qaysi oraliqlarda q o ilan ilad i ?
7. Fazoviy konstruksiyalarning qanday turlari m avjud?
9.2. P nevm atik qurilish konstruksiyalari
Pnevm atik konstniksiyalar ishlash tavsiflari bo'yicha osma va tent m em bra­
na fazoviy konstruksiyalariga juda yaqindir. Bu konstruksiyalarning qobirg'alari 
m ateriallardan tayyorlanadi. Ular shaklini faqat oldindan kuchlanish berilgan 
taqdirdagina oladilar. Tent memhranalardan farqli ularoq 
(ularda oldindm berilo- 
digan kuchlanish mexanik usulda hosil qilinadi),
pnevm atik konstruktsiyalarida 
oldindan beriladigan kuchlanish, bosimlar farqi hisobiga hosil b o ia d i 
(ichki or- 
tiqcha bosim yoki vakuum).
J940-yi\laida
kirayo fanining rivojlanishi, yuksalishi munosabati bilan pnev­
matik konstruktsiyalar q o ila n ila boshlandi.
Pnevm atik konstruktsiyalar mustaqil havo tayanchli 
va havo
kdrk&sli(6l~rasm)
guruhlarga boÜ nadi. Uchinchi turi - havo vantli 
(62-rasm) 
konstruksiyalar ham m ayjud, lekin ular juda kam qoilaniladi.
Havo karkasli - b u havo to' Idirilgan sterjen ycád panel, uning yuk ko‘tarish 
qobiliyati sterjen yoki panel ichidagi havo bosimi orqali ta’minlanadi
Katta id ik i bosim -/JO A í'agízc/w , germetiklikni va material mustahkamligini 
talab qiladi. U n in g q o ila n is h o r a lig i 
15 -
/ (5 m larni tashkil (^ladi. Havo karkasli 
konstruktsiyalam ing n arxi havo tayanchli konstruktsiyalam ikidan 
3 - 5
barobar 
qim m atroqdir. U n in g m ana shu kam chiligi dunyo b o ‘yicha u larning keng 
q o ilan ish ig ato ‘sqinlik qilib kelmoqda. Havo karkasli kichki muhitda ortiqcha ichki h a w bosimining yo'qhgidir.
Noan’anaviy havo karkasli kcsistniksiyalaming qoilanilishiga misollar kelti- 
raylik: Fudzi paviloni va 
EKSPO
- 
70
Osakadagi suzib yuruvchi pnevmatik teatr- 
ning tom yopm asi 
(Yaponiya).
Fudzi paviloni 
¡6
ta diametri 
4 metr
va uzunligi 
78 metr
b o ig a n pnev- 
m oarkalardan tashkil topgan 
(uning diametri 50 metr).
Uning ikki yon tomonida 
yOme/r kenglikdagi ochiqlik mavjud. Uni cho'zihshga bo'lgan mustahkam ligi-#00 
kN/m
va m assasi i , 5 
b o ig a n polivinilspirttolasidan tashkil topgan m ateri- 
aldan tayyorlangan. M aterialni tashqi tomoni xaypalon, ichki qismi polivinilxlorid 
bilan qoplangan. A rka ichidagi oddiy bosim 
lOkPa,
agar shamol kuchaysa, bosim-

---

6 0 - rasm. Havotayanchb konstniluáyaiar - hsfvo qobiq;