0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi S. J. R a z z o q o V yog‘och va plastmassa konstruksiyalari

ISO-,
q i ^ beJbog' cho'ziluvchi sterjenlari uchun esa A, =
^00
ga tengdir. Bunda 
sterjen u zu n h g i sifatida tugunlar orasidagi masofa olinadi. Yuqori belbog'ni 
k o'ndalang kesim ini ichki zo'riqishlar ¿W-eguvchi moment va 
- bo'ylam a kuch 
qiymatlaridan foydalanib quyidagi formulalar yordamida anic^a^ ham mumkin:
buyerda: 
h -
talab qilinadigan ko'ndalang kesim yuzasi, qarshilik mo­
menti, k o 'n d a la n g kesim balandlij^, 
M
- eg u w h i moment, 
, 
R^^
- siqilishdagi, 
egilishdagi hisobiy qarshiliklar; 
b
ko'ndulung kesimning eni.
A sosan uzunligi 
9+36 m
bo'lgan fermalar k o'proq qo'llanilgan. Fermalarni 
hisoblashlarda u la m in g xususiy o g 'irligi ham e ’tiborga olinadi va u quyidagi for­
mula yordam ida aniqlanadi;
^
( i o o o / j í : . . . / ) - r

---

U chburchakli f e r ma l a r torn yopm alarida katta qiyalik talab q ilinganda va 
asosan kichik orali(^arda ishlatiladi. IJlarda M n is b a tto i a yog'och ferma b o i s a - 
US,
quyi kamari metall b o isa
-116
va quyi kam ari metall, yuqori kam ari yelimlan­
gan yog'och bo'lsa - 
H7
gacha olinadi. Tom qiyaligi esa 
i.2,5
d an , 
1.4
gacha 
bo'lgan c^aliqlarda olinadi.
U chburchakli ferm alam i hisoblash 
(S la -rc u m ).
Hisobiy zo'riqishlar quri­
lish mexanikasiusuUari ycrdamida hisoUanadi. Fermaningyuqori kam ari, siqilib- 
egiluvchi element sifatida qaraladi va hisoblanadi. Bo'ylam a k uch bunda, e - 
ekssentrisitet bilan ta’sir etadi. Agar yuqori belbog'i qirqimli b o isa , hosil bo'ladigan 
maksimal hisobiy eguvchi moment - A /n in g qiymati 
i52b-rasm):
M = M - N - e .
M = q ' ! ^
/ 8 ga teng b o'lad i, 
(8.3)
buyerda: 
M
- ferma sterjenio'rtasidagi m aksimal m om entning qiymati;
N-e
- qarama-q^rshi moment. 

1
><
A
b¡
n
V
-----
Pi
■
Jl
V
'i
.G-----
A 
\ p
AG
3
0 - ^
' f y
1. 
? 
4
^
D
D
ffM
51-
raan. Ferma steijerilaridagi zo'riqish va yuklamalar 
a -
uchburchakli; 
b -
segmentli; /• sxemalar va yuklamalar, 
II -
Maksvell • Kremon z o ‘nqish 
diagrammalari.
Ferma yuqrai kamari qirqimsiz bo'lsa, ko'pburchakli ferma hisobidagi hisob­
lashlar qaytariladi 
( bir xil bo ‘Igani uchun).
Quyi metall belbog' esa cho'zilish d a 
kuchsizlangan kesimlami hisobga oigan holda hisoblanadi. Ferma havonlari - siqil­
ishga ishlaganini bo'ylama egilishga, 
cho'zilishga ishlaganini esa cho'zilish g a 
tek^iriladi.
Segm entli fe rm a la m i h isoblash 
(5¡b - rasm) .
Hozirgi vaqtda qurilishda 
36
m e/rgac/ia b o ig a n w aliqlarda yelim langan yog'och segmentli ferm alar ishla-

---

а)
Í
^ЦППЛТПРЛ
M Í r 
^
.rtiT ffiíiííl ! íii
И и ь .^
S2*rasm. Yelimiangan yog'och fenna yuqori kamarlahning ЫзоЫазЬ sxemalari; 
a-
segmentli ferma egilgan kamaiining; b- uchburchakli fermalami to'g'ri kamari.
tilm oqda. Agar quyi kam ari 
(belbog 'i)
yog'och bo'lsa 
h/l
^
U6
dan, metall 
bo‘lsa A //> //7 d a n k a m b o im a slig ik e ra k .
Segm oitli fermaning yuqori kamari yelimlangan yog'ochli qirqimsiz qilib 
tayyorlanadi. i ^ i m holdagina qirqimli -yarim tdokli qilib tayyorlanadi.
Ferm aning yuqori kam ari siqilib - egilishga ishlagani uchun, uning 
ko'ndalang kesimi quyidagi formula yordamida tekshiriladi;
•Au
w
(8.4)
h i
yerda;
M aksim al moment- 
ning qiymati;
= g - / ^ / 8 , ( 8 . 5 )
F erm a yuqori ka- 
m a rid ag i hisobiy m o­
m e n t n i n g
q i y ma t i
k o ' n d a l a n g kuchdan 
h o s il b o 'lg a n
va ^
b o '^ a m a kuchdan ho­
sil b o 'lg an
moment- 
la rin in g y ig ’indisiga 
tengdir;
A / = M , ± W ^ , ( 8.6)
Ag^r yuqori kama­
ri q irq im li b o 'lsa va 
tekis tarqalgan yuk ta’air
55^asm. Yuqori belbog'i qirqimli yelimlangan segmentli 
fermalaming hisobiy sxemasi

---

etayotgan bo'lsa, umumiy moment quyidagiga leng b o ia d i 
(52avaS3 - rasmlar).
/ ^ ) - N - f ,
(8.7)
bu yerda: / -
panel uzunligininggorizontal proyeksiyasi; 
/ - p a n e l yoyi 
egilish balandligi, / =
lg/8R\ R
-yuqori k am am in g egilish radiusi.
K o 'p b u rc h a k li ferm alarni hisoblash. B uturdagi fermalar metallyog‘ochli 
yig'm a, zavodda tayyorlanadigan konstruksiyalar qatoriga kiradi. F erm aning yu­
qori kam ari aylanaga tashqi yoki ichki ch izilg an ko'pburchakdan iborat. U n in g
balandligini, o ralig ig a nisbatan 
H6 + U 7
deb cpbul qilinadi. Q i^ i kam ari m etall- 
dan, panjarasi uchburchakli-ustunli q ilib tayyorlanadi. Bu ferm alarda yuqori 
panelining uzunligi segmentli ferm alam ing yuqori paneliga nisbatan kichikroq, 
buning sababi yog‘och brus oicham larin in g cheklanganligi hisoblanadi.
Dcki xil holat bo'yicha hisoblash ishlari bajariladi:
K
A
5 4 -n ^ .
Ko‘pburchakli qirrali yog‘och fermaning yuqori belbog‘i hisobiga doir.
a) 
ikki oraliqii qirqimsiz , 
b)
ikki oraliqii qirqimli .
1) 
Hisoblash ikki oraliqii qirqimsiz to ‘s in k o ‘rin ishidaohbboriladi. B u n d a 
o 'rta tayanchda teng tarqalgan yukdan hosil bo‘lgan moment 
(54a- rasm):
M = - ^ - / ^ / 8 , 
( 8 .8)
bu yerda; 
I-
panel uzunligining fwoyeksiyasi.
Norm al kuch - 
N
chetki tayanchga e - ekstsenrisitet bilan qo'yilgan.
M ^ = N - e ,
(8 .9 )
0 ‘rta tayanchdagi momenlning qiymati:
= 0 , 5 - A ^ - e ,
(
8
.
10
)

---

chunki moment epyurasi, o ‘rta tayanchdan 
U3-1
masofadan, ya’ni fokus nuqta- 
sid a n o ‘tadi.
O 'rta tayanchdagi hisobiy momentning qiymati:
M
= 
/ 8 - \ - Q 5 - N - e ,
(8. 11)
Nomarkaziy qo'yilgan N kuch hisobiy eguvchi momentni kamaytiradi :
A / = ç - / V l 6 - 7 V - e / 4
(8.12)
Hisobiy moment sifetida ko' pincha o'rta tayanchdagi momentning cjymati olinadi, 
K o 'n d a la i^ kesimi quyidagi formula yordamida tekshiriladi.
N
. .
M
buyerda; 
koeffitsiyent yuqori kamami egilishga moyilligi orqali aniqla­
nadi. Bunda /- sifatida panelning umumiy uzunligi ohnadi, zahira mustahkamlikka 
erishish uchun shunday qilinadi.
2) 
ikki oraliqh qirqim lida oraliq o'rtasidagi momentning qiymati quyidagiga 
teng 
(54b - rasm)'.
(8.14)
B uyerda; /- p a n e l uzunliginingproyeksiyasi.
N
- normal kuchdan hosil b o'lg an momentning qiymati:
M ^ = N - e
(8.15)
Hisobiy m om entning (çymati:
= ?•/ " / 8 - N -e 
(8.16)
K o'ndalang kesim ini yuqoridagi 
î)
singari tekshiriladi. Quyi kam arining 
ko'ndalang kesimi cho'züishga, b oltudiun ochilganteshiklami hisobga oigan holda 
hisoblanadi. Havcnlarning siqilishga ishlaydigani bo'ylam a egilishga, dio'zilishga 
ish lay diganiesadio'zilishga tekshiriladi.
T a k ro rla s h uchun sav o llar
1. Fermalaming qanday tu rlari mayjud?
2. Fermalar (pysi usullar bilan hisoblanadi?
3. Ferma steijenlarida qanday zo'ricpshlarhosil b o ia d i?
4. Fermalar qanday oralicÿarda qoilaniladi?
5. Ferm alam i hisoblash va loyihalashda qanday yuklam alar e ’tiborga
olinadi?

---