0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi S. J. R a z z o q o V yog‘och va plastmassa konstruksiyalari

4-B O B
Yog‘och va plastm assa to‘shamalar
4.1. Y og‘o c h to^sham alar
Yog‘och to ‘s h a im la r -yog*och to'suvchi tom yopm alarida yuk ko‘taruvchi 
elem ent hisoblanadi. Ularni tayyorlashga katta miqdorda yog‘och siirflanadi. 
Y og'och to ‘sham alam i to‘g ‘ri loyihalash tomyopmaning iqtisodiy jihatdan sama- 
rado rlig in i belgilaydi. To'sham alar, issiq tx iz m at qiladi. U lar asosiy yuk k o 'taru v ch i konstruksiyalam ing ustivorligini 
ta ’m inlashda, tik va shamol yuklamalariga qarshilik ko‘rsatadi. To'shamaning kon­
struksiyasi tom ning va tom yopm a issiqlik saqlagichlam ing xususiyatlariga ham 
bog‘liqdir.
Y og'och to'sham alar, asosan, yo g ‘ochli vayelim fanerli turlarga bo'linadi. 
Yog‘och to'sham alar eng k o 'p tarcplgan va qo'llaniladigan to'sham alardir, Ulami 
tayyorlashga ikkinchi va uchinchi n a v yog'och m ateriallari ishlatiladi. Shuning 
uchun to 'sh am ala r nisbatan arzon turadi. Ulam ing eng asosiy kam chiligi tayyor­
lash u chun m ehnat sarfining yuqoriligi va yuk ko'tarish qobiliyatining pastligi 
hisoblanadi. Yog' och to' shamalami 
3
metrgacha uzunlikda, yaxlit va panjarasimon 
k o 'rin ish la rd a tayyorlanishi m um kin, Panjarasimon to'sham alarda yog'och taxta 
oraHqlari eng kamida 
2 sm
oraliqbilan qo'yiladi.
Yaxlit to'sham alar bir qatlam li yaxlit va ikki qatlamli qilib tayyorlanadi, Ke- 
sish g an to 'sh am ala m in g birinchi <^tlam taxtalari oraliqlarini kam ida 
2 sm
ochiq 
qoldiriladi va tepasiga 
45-i-60
gradus burchak ostida himoya yog' och qatlami mix- 
lanadi. B unda birinchi qatlam taxtasi asosiy ishchi qatlam hisoblanadi, Himoya 
qatlam idagi taxtaning qalinligi kam ida 7(5 
eni esa 
100 mm
ni tashkil
qiladi.
Y og'och to'sham alar egilishga m e’yoriy va hisobiy tarqalgan va to'plangan 
yuklam alar bo'yicha hisoblanadi 
(27-rasm).
To'sham aning xususiy og'irligi - 
issiqlik saqlagich, tomelementlari qaUnliklari va zichliklari orqali aniqlanadi hamda 
bu yuklam alar to ' shama yuzasi b o 'yicha tekis tarqalgan hisoblanadi,
Q iyaligi £3T burchak ostida b o 'lg a n qiya tom yopm alardagi to'sham alar
=
q ' c o s ex.
yuklam alarga hisoblanadi. Qor yuklamasining m iqdori, qurilish
rayonini h is o t^ a oigan holda aniqlanadi. To'plangan alohida yiddam alar sifatida, 
m ontaj jarayonida to'sham a ustida odam bo'lganligi uchun 
IkN
qabul qilinadi, 
H isobiyyuklam alam ing qiym atiarini anii^ashda 
Y
=1,1, issiqlik saqlagich va tom 
uchun Y ~ 1.3 va qor yuklam asi uchun 
g/S < 0,8
bo'lgan holda 
1,6 qabul 
qilinadi. K o'ndalang kesimni q i^ d a g i formulalardan foydalanib, ko'ndalang kesim 
o'Icham larini aniqlash mumkin:

---

h i
b.
=
6 W .
R ’
A’ 
’
¿, • talab (^iingan taxtaning eni.
W =
b h ’
6
’
(4
1
)
T o'sham alar birinchi va ikkinchi chegaraviy holatlar bo'yicha hisoW anadi 
Hisoblashlarda asosiy yig‘ indi yuklama sifatida doimiy va qcx^ yuklamalari hisobga 
olinadi.
B irindii chegaraviy holatda quyidagi form ula ycrdamida;
(4-2)
ikkinchi guruh chegaraviy holat bo‘yicha esa quyidagi formula y ordam ida 
hisoblanadi:
11 
= K
I 
E l
1
150
(4.2)
( f = ^ ( g + s } C O S A
^smnTQgDjp'
0,U5l PCOSK
Z
M2
mm.
'sannnnnp^
Pcosoc 
Pctfsa: 
Pcoscc Pcosec
1
m m m m m
T  
T
I
<15
\
wo
I
27-rasm. To'sham alam i hisobla^ sxemalari: a* tekis yuklar sxemasi; b- xuddi shunday, 
nuqtaga ta's ir qiJuvchi; v- zo'riqishlar sxemasi; ) - birinchi yig'm a yuklamalar, 2- ikkinchi 
yig 'm a yuklamalar, 3> ochiq to 'sh am a tokchalari; 4 - ishchi to'sham a taxtalah.

---

Doimiy va qor yuklam alaridan tashqari, montaj jarayonidagi yuklamalar 
yig‘indisi bo'yicha ham hisoblanadi. Bunda xususiy og'irlikdan tushadigan teng 
tekis tarqalgan yuklamalar - 
ga teng
va montajchi odam iardan tushadigan 
to'plangan yuklam a- 
P oraliqningO,43 I
masofasiga qo'yilgan holda hisoblanadi. 
Uholda,m aksim al eguvchi m om ent
M = 0,07■ q P
0 .2 1 P I, ga teng bo'ladi.
(4.4)
Agar yuqoridagi eguvchi m om entning qiymati oldingi m om ent qiymatidan 
kichik bo'lsa, hisobni davom ettirishning hojati qolmaydi, aks holda h rin ch i guruh 
chegaraviy holat bo'yicha quyidagi formula yordamida m ustahkam likka qayta 
hisoblash amalga oshiriladi:
tL
W
buyerda: 
R ^ l , 2 13 = I5,6MPa, va R = 1 3 M P a gateng:
vaqtinchalik yuklamalarda ishlash sharoitini hisobga oluvchi koeffitsiyent.
Panjarasimon to' sham alar qiya tomlarda qiyshiq egilish holatida ishlaydi va 
ular ham quyidagi formulalar yordam ida hisoblanadi:
X
^
/■ 
/ /" 2 , /"2
Hisoblash kengligi sifatida / m e^yoki bitta taxtani kengligi olinadi. Agar 
taxta qadami 
¡5 sm
dan katta bo' Isa har bir taxtaga 
P=l, 2 kN
yuklama, agar qadami 
/5 5W dan kichik bo'Isa 
P
cojoc/2 yuklama ta'sir qildiriladi.
Ikki qatlamli to 'sh a m a la m i hisoblashda egilishga faqat ishchi to'sham a 
m e’yoriy yuklama bo'yicha hisoblanadi, chunki qiyalik bo'yicha tarqalgan yukla­
m a qismini to'sham aning him oya taxtalari qabul qiladi. Hisoblash kengligi bunda 
¿>=7 
m
olinadi. Yig'ma to'plangan yuklamani esa >'uklama 0,5m etrga tarqaladi deb 
hisoWanadi 
va
hisobiy kenglik 
0 , 5 m
bo'lganligi uchun 
P= 1, 2kN 10,5 = 2,4kN 
qiymatni olinadi. 
,
Yelimfanerli to'sh am alar zavod sharoitida tayyorlanadigan yirik plitalardir 
(28'rasm).
U lam m g uzunligi 
1=3
+ 6 w eni 6 = / + /,5 m bo'ladi. Plita yog'och 
karkas va yelimlangan faner qoplamalardan tashkil lopgan. Yelim&nerli to' shamalar 
to'sham a va sarrov vazifalarini bajaradi. IfCarkas bo'ylam a 
ko'ndalang taxta 
qobirg'alardan tashkil topadi va ulam ing (^linligi 25 mm dan kichik emas. Bo'ylama 
qobirg'alar i?,5m dan katta bo'lm agan qadaralarda, ko'ndalang qobirg'alar esa eng 
ko'fM bilan 
1,5
metr masofada qo'yiladi. Qt>plama sifatida qalinligi 
8 mm
dan kichik 
bo'lm agan taneralar ishlatiladi.
Yelimfanerli to'sham a p litalar eng kamida 
55 mm li
asosiy yuk ko'taruvchi 
konstruksiyalarga tayanishi kerak. Yelimfanerli to'sham a plitalar yuqori va quyi 
fanera qoplamali va qutisim on ko'rin ish d a tayyorlanishi mumkin. Yehmfanerli

---

M
b.
=
e-w.
R '
A’
6^ - talab qilingan taxtanmg eni.
iV =
b h ^
(4.1)
T o'sham alar birinchi va ikkinchi chegaraviy holatlar bo‘yicha hisoblanadi. 
Hisoblashlarda asosiy yig* indi yuklama sifatida doimiy va qor yuklamalari hisobga 
olinadi.
Birinchi chegaraviy holatda quyidagi form ula ycrdamida:
(4.2)
ikkinchi guruh chegaraviy holat b o 'yicha esa quyidagi formula yordam ida 
hisoblanadi;
E l
1
150
q‘» (g+ s)cosa
(4.2)