0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi S. J. R a z z o q o V yog‘och va plastmassa konstruksiyalari

Yog‘och to‘sin va ustunlar
5.1. M oyil bogM anishdagi ta rk ib iy kesim li yog*och to 4 in
k o n stru k siy a la rin i k o ‘n d alan g e g ilish g a h iso b la sh
K o'p yc^'ochkonstruksiyalar 
(to'sinlar, arkalar, ramalar)
tarkibh qilib tay­
yorlanadi. Alohida-alohida bo'lgan elementlar bir-biri bilan bog‘lo\chilar yordami­
da binktinladi. Bog'lovchilar bikr bo'lishi yoki deformalsiyalanishga moyil bo'lishi 
mumkin.
Deformatsiyalanishga moyillik yig' ma konstruksiyalarni ishlash holatini 
yomonlashtiradi, Shuning uchun yig'm a konstruksiyalarni hisoblaganda va loyi- 
halashtirilganda, biriktirayotgan bog' lovchilami deformatsiyalanishga moyilligini 
e ’tiborga olish kerak bo'ladi.
Misol tariqasida uchta to'sinni ko'rib chiqaylik;
1. Yaxlit, butunto'sinni - 5 belgi bilan belgilaylik 
(30-rasm).
r
B -lo 'sin kesim ining inersiya momenti: 
(5 1);
,,, 
b - h^
qarshilik momentlari: 
*У
ь
------—
(5-2);
6
■I''
Solqilik: 
/ б = К - ^ — —
(5.3)
E • I
Egilish holatida to 'sin chap tayanchidagi kesim ^ -burchakkaburiladi.
2. Xuddi 
В
- to 's in singari o 'lch a m la ri b ir x il, lek in y ig 'm a moyil 
bog'lanishlardagitarkibli to'sinni 
Y -
bilan belgilaylik.
Egilish holatida, tayanch kesim da <9 ^ - быгсЛаАЛа burilish va ¿Ty-maso- 
faga ko'chish yuz beradi.
3.Yig‘ma tarkiblito'sin,lekinbog'lovchilarsiz, uni О -Ы 1ап belgilaylik.
Bu to'sinning chap tayanch kesimini kuzatsak, ^ ^ -burchakka burilish va
iJ j- m a s o f a g a ko'chish hosil bo'ladi.
Uchinchi О - to ‘sinning 
¡g,
q i^ d a g ig a te n g .
, 
b-h^ 
b-h^
.
I
= --------
W,
= ---------------
f =K. --------
-----
(5 4)
' 
4 8 ’ 
12 ’ 
E - L
^

---

a)
A
w
30-rasm. K o'ndalang egilishga ishlovchi to'sinlar. 
B •
butun kesimli: 
Y
- moyil 
bog'lanishdagi tarkibiy kesimli; 
O-
bog'lovchilaraz tarkibiy kesimli; a-to‘sinning umumiy 
ko'rinishi; b-yuklama ta'sirida to*sin tayanchidagi deformatsiya; v- yuklama ta’siridagi
to'sinning egilishi.
Bu uchta to‘ sinning chap tayanch kesim ini tahlil qilib chiqib, quyidagi teng- 
sizliklar o ‘rinli ekanligiga ishonch hosil qilamiz:
K > ^y > K -
f .
(5-5)
Yuqoridagi tengsizliklarga asoslangan holda, moyil bogianishlardagi tarki­
biy kesimh to'sinninggeom etrikxarakteristikalarini(/ 
,W
ani<^aymiz.
I
yerda: 
I dan I J g a c h a bo ‘Igan qiymatlami oladi.
Masaian: ikkita brus uchun, I J l ^ =0,25 gateng.
Y ig'ma tarkibh to'sinning qarshilik momenti:
^y~^bAHA' 
’ buyerda: 
1 dan- WJW^ gacha bo'lgan qiymatlami
oladi. Masalan: i l ^ t a brus uchun, W J 
0,5 gateng.
Moyil b o g'lanishlardagi tarkibh to 'sin n in g solqiligi quyidagi formuladan 
aniqlanadi:
f _ fh
Pm'l^ 
^ r
J y
---- -----------
^ ~ —,
— 
JchtgarcMy, 
P —q - I.
(5 .6 )
bikr
E ' l b -Kbikr

---

. . i f i  
- - - —.
-
r
, r . . 
(5.9)
i&runo 
ihof
Moyil bog'lanishlardagitarkibli to'sinnm g m ustahkam ligi norm al kuchla­
nishlar bo'yicha quyidagi formuladan aniqlanadi;
= 
K J < R ^
(5,7)
K ^ K ^ -
bog‘lovchilami deform atsiyalanishga m oyilligini e'tiborga oladi­
gan koeffitsiyentlar,
Bog'lovchilarning sonini aniqlayotganda ikkita shartga rioya qiUnadi:
Tayanchdan maksimal zo 'riq ish h o sil boUgan kesim gacha bo'lgan oraliqda 
tekis qo'yilgan bog lo vchilarto'liqsiljishzo'riqishini qabul qilishi kerak;
M ^ S
Tbog
2. 
Tayanch yaqinidagi bog'lovchilar ortiqchayuklanm agan bo'lishi kerak:
_ 1,5 M ^ S
T o 'sin sim m etrik y u k la n g an b o 'lsa , u n in g o ‘r ta s id a
0,21
m asofada 
bog'lovchilar qo'yilmasa ham b o'lad i, y a ’ni bog‘lovchilar sonini 
2 0 %ga
qisqar- 
tirish mumkin,
,,, 
1 , 5 - 0 , 8 - M ^ S
L 2 - M ^ S  
~ 
~ 
I T. 
’
Moyil Ix^lanishdagi tarldbiy kesimli y<^och konstruksiyalarini bo^ylama 
egilishga hisoblash. Moyil bc^'lanishlardagi tarkibli elementlami bo'ylama egilish­
ga hisoblash yaxlit kesimli elementlar hisoblaridagi qiymatlarni yangi koeffitsiyent- 
larga ko'paytirish orqali amalga oshirilishi mumkin.
Bo'ylam a egilishda chokdagi siljish, k o'ndalang egilishdagiga nisbatan 
kichikdir.
Bo'ylama egilishda k u c h la n i^ quyidagi formula y(5.11)
Buyerda:
- norm al kuchlanish; ^ - b o 'y la m a kuch;
koeffitsiyenti;
/ij^^-hisobiyko'ndalang kesim yuzasi; 
siqilishdagi hisobiy qarshilik.
A^va,.4j^^lami xuddi yaxlit kesim lam i hisoWash kabi aniqlanadi, B o'ylam a 
egilish koeffitsiyenti-j n i quyidagicha aniqlanadi:
A = - i =
= - r ¿ = = =
V w 5 " = ^
= / j ■/ L .
' ^
, (5.12)