0‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi s. M. MahKamov, K. S. Mahmudjonova

Teshilma elaklar - ruxlangan temir bo'laklari dumaloq yoki to'rtburchak shaklda teshilib tayyorlanadi va yirik maydalangan materiallami elashda ishiatiladi. Bu elaklar mustahkam, har xil mexanik ta'sirlarga chidamli bo'ladi.
Panjarasimon elaklar - parallel joylashgan metall tolalar majmuasidan iborat bodadi. Ular o'ta mustahkam bo‘lib. zarb bilan ishlaydigan bolg'achali tegirmonlarga oTnatiladi.
Elash yoki elaklab tasniflash deb. har xlil oflchovdagi zarracha- larni elaklar yordamida ikki va undan ko p qismlarga ajratishga aytiladi.
Odatda, maydalangan xomashyo I-jadvaldagi eiaklardan o'tka- zilib tasniflanadi. Tasniflanadigan tolqonlar yirik, o‘rtacha yirik va o'rtacha mayda bo‘lsa, 25-100 g olib yaxshi bekiladigan qopqoqli va tubli elakka solib qo‘lda yoki mexanik usulda 10 daqiqa elanadi. Agar elash jarayonida tolqonlar elak teshigiga tiqilib qolsa, pastki tomonidan tozalashga ruxsat etiladi.

1. 
   jadval
   

Elaklar va tolqonlarni tasniflash

Tolqon- ning turi	Elak tayyorlagan materialning raqami	Elak tayyorlanadi- gan materialning nomi vaNTH bo'yicha raqami	Teshikning belgilangan o'ichovi, mm	Teshikning shakli
Yirik tolqon	20	G‘alvirsimon matolar DST 214-8383	2,0±0.070	Dumaloq
Yirik tolqon	10	shuning o'zi	1,0±0,070	Dumaloq

1	2	3	4	5
Yirik tolqon	05	shuning o‘zi	0.5=0.050	Dumaloq
Yirik tolqon	1.898	Matodan qilingan kvadrat teshikli TSh 14—4-1063-80	1.898x0,171	To'rtburchak
Yirik tolqon	0.990	shuning o'zi	0.990±0,089	To'rtburchak
Yirik tolqon	0.472	shuning o‘zi	0.472±0.043	To'rtburchak
O'rtacha yirik tolqon	21 (yengillash- tirilgan)	Elak tayyoriana- digan ipak mato DST 4403-77	0.310±0,040	Ko'p burchakli
O'rtacha yirik tolqon	210 (og‘irlashtirilgan)	shuning o‘zi	0,300±0,040	Ko‘p burchakli
O'rtacha yirik tolqon	250 (og'irlashtirilgan)	Elak tayyorlana- digan kapron mato TST (OCT) 17-46-82	0,250±0,035	To'rtburchak
0‘rtacha yirik tolqon	23	shuning o‘zi	0.329±0,036	To'rtburchak
O'rtacha yirik tolqon	25	shuning o‘zi	0,294±0,031	To‘rtburchak
0‘rtacha mayda tolqon	32 (yengillash- tirilgan)	Elak tayyorlana- digan ipak mato DST (ГОСТ) 4403-77	0,200±0,030	Ko'p burchakli
0‘rtacha mayda tolqon	35	Elak tayyorla- nadigan kapron mato TST (OCT) 17-46-82	0,219±0,022	To‘rtburchak
Mayda tolqon	35 (yengiliash- tirilgan)	Elak tayyorlana- digan ipak mato DST 4403-77	0.160±0,025	Ko‘p burchakli

1	2	3	4	5
Mayda tolqon	38 (yengillash- tirilgan)	shuning o‘zi	0.150±0.025	Ko'p burchakli
Mayda tolqon	46	Elak tayyorlanadi- gan kapron mato TST(OCT) 1748-82	0,156±0,016	To'rtburchak
Juda mayda tolqon kukun	490	shuning o‘zi	0,143±0,015	To'rtburchak
upa	46 (yengillash- tirilgan)	Elak tayyorlanadi- gan ipak mato	0,120±0,020	Ko‘p burchakli
upa	58,580	Elak tayyorlana- digan kapron mato DST 1746-82	0.122±0,023	To'rtburchak
Kukun upa	61 (yengillash- tirilgan)	Elak tayyorlana- digan ipak mato TST (OCT) 1748-82	0,090=0,015	Ko'p burchakli
Kukun upa	76 (yengillash- tirilgan)	shuning o‘zi	0,065=0,015	Ko‘p burchakli
Kukun upa	73,730	shuning o‘zi	0.093±0,009	Ko'p burchakli

Korxoxa sharoitida ishlatiladiga
aralashtirgichlar
Dori tayyorlashda eritish jarayonini tezlashtirish. qorishmalar- ni bir xil holga keltirish, ta'sir qiluvchi moddalaming bir me'yorda tarqalishini ta'minlash uchun har xil aralashtirgichlardan foydala- niladi. Suyuqlik aralashishi uchun u aylanma harakat qilishi lozim. Bu esa siqilgan havo. betaraf gazlar. mexanik aralashtirgichlar va ultratovush yordamida amalga oshiriladi.
зз
. Aralashtirgichlar aralashtirilayotgan moddaning fizik-kimyo- viy holatiga qarab tanlanadi. Masalan, suyuqiiklami aralashtirishda suv bug‘i. inert gaz, havo yordamida aylanma harakatga keltirish- dan foydalaniladi. Qattiq moddalarni eritish, har xil qovushqoq- likka ega bo'lgan suyuqliklarni aralashtirish, osilma (suspenziya) va emulsiyalar tayyorlashda, spirt-suvli ajratmalar olishda har xil tuzilishga ega bo'lgan kurakchali va pirpirakli aralashtirgichlar ishlatiladi (3-rasm).
Qovushqoqligi yuqori bo'lgan aralashmalar tayyorlashda yakorli aralashtirgichiar ishlatiladi. Osilmalar tayyorlashda, katta diametrga ega bo'lgan zarralarni aralashtirish uchun aralashtirish- ni jadal sur'at bilan olib borish maqsadida turbinali (ochiq va yopiq holatdagi) aralashtirgichlar ishlatiladi.
Suzish va suzishda ishlatiladigan
materiallar
Suzish - murakkab gidromexanik jarayon bo‘lib. uning unum- dorligi suzish jarayoniga, sharoitlariga va ishlatiladigan material teshiklarining zichligiga bog'liq bo'iadi. Har qanday suzish quril- masining asosiy qismini g"ovak to'siqlar tashkil qiladi. Suzish uchun ishlatiladigan g'ovak to'siqlar uch guruhga boMinadi:

1. 
   guruh siqiladigan g'ovak to'siqlar - bunga paxta. surfiy yoki tabiiy tolalardan to'qilgan matolar kiradi: perxlorvinil, doka, bo‘z, belting. shoyi, surp. kapron. neylon, perlon va hokazolar.
   
2. 
   guruhga siqilmaydigan g'ovak to'siqlar - metall. kerami- ka. shisha va shunga o‘xshash g‘ovak to‘siqlar kiradi. Bunday suzgichlar shamsimon, plastinka, likopcha tarzida chiqariladi va yuqori haroratda tayyorlanadi.
   
3. 
   guruhga donador to'siqlar - faollashtirilgan ko'mir. qum, qizilgurlar kiradi.
   

3-rasm. Aralashtirgichlar/K
1 - bug‘, betaraf gaz, siqilgan havo yordamida aralashtirish;

2. 
   - suyuqlikni qaytarib solish bilan aralashtirish;
   
3. 
   -kurakchali aralashtirgich; 4 - romli aralashtirgich; 5 -yakorsimon
   aralashtirgich; 6 - planetar aralashtirgich; 7 - turbinali aralashtirgich;
   

8 - pirpirakli aralashtirgich.
Korxona sharoitida katta miqdordagi suyuqliklami dastlab- ki suzish maqsadida har xil tuzilishga ega bo'lgan suzgichlar ish- iatiladi. Jumladan. nutch. druk suzgichlar, suzgich-press. markaz- dan qochma kuchiga asoslangan suzgichlar. ayrim hollarda tin- dirgichlar, qop suzgichlaridan foydalanish tnumkin. Inyeksiya uchun ishlatiladigan eritmalarni suzish uchun g'ovak to'siqlar teshigi 1-5 mkm dan katta bo‘lgan zarrachalami tutib olish xusu- siyatiga ega bo‘ladi.

4-rasm. Nutch suzgich:
1 - g‘ovakli to'siq; 2 - jo'mrak;
3 - havo soTgich jo‘mragi.

5-rasm. Druksuzgich:
1 - g'ovakli to'siq; 2 - jo'mrak.


Nutch va Druk suzgichlar. Tuzilishi jihatidan juda oddiy bo'lib. metall, keramika yoki plastmassadan tayyorlangan silindr- simon bo‘ladi. Nutch suzgich havoni so‘rish yo‘li bilan (vakuum ostida), druk suzgich esa bosim ostida ishlashga mo‘ljallangan. Suyuqlik nutch suzgichda idishning yuqori qismida joylashtiril- gan panjarasimon disk ustiga o'rnatilgan suzgich mato orqali pasti- dan havo so‘rish tufayli suzilib o'tadi (4-rasm). Druk suzgichda esa g‘ovak to'siq idishning past qismida joytashgan bo'ladi. Suyuq- lik o‘z balandligining og‘irligi yoki tashqaridan sun'iy usulda beri- ladigan bosim hisobiga to'siq ustidagi mato orqali suzilib o'tadi (5-rasm).
Har qanday eritma suzgich orqali o'tishi uchun albatta bosim- lar farqi bo'lishi kerak. Bu vakuum bilan ishlaydigan suzgichlar- da havoni so'rib olish yo‘li bilan, bosim ostida ishlaydiganlarda esa suziladigan suyuqlik qatlami hisobiga yoki sun'iy bosim hosil qilish hisobiga amalga oshiriladi.
Suzgich-pressdan korxona sharoitida ko‘p foydalaniladi. Bu suzgichning ishchi yuzasi katta bo‘Iganligi tufayli ish unumdorligi yuqori bo'ladi. Suzgich-press bir nechta qator qilib joylashtirilgan
37
cho‘yan romlardan iborat boTib. bir-biriga zich mahkamlangan bo'ladi. Romlar orasiga suzish uchun ishlatiladigan dag'ai mato - belting yoki diagonal holatda joylashtiriladi.