0‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi s. M. MahKamov, K. S. Mahmudjonova

Turg‘unlashtirish uchun ishlatiladigan yordamchi mod- dalar. Tibbiyotda turg'unlashtirilgan preparatlarni ishlatish odat tusiga kirib bormoqda. Bu preparatlar dori moddaning
101 fizik va kimyoviy usulda qattiq (tashuvchi-yordamchi) modda- lar bilan bog'langan shakli bo‘lib, uzoq muddat ta’sir ko‘rsatadi. Tashuvchi modda - matritsa sifatida sun'iy va tabiiy yordamchi nioddalar ishlatiladi. Turg'unlashtirilgan preparatlar to'qimalarni qitiqlamaydi. matritsa sifatida ishlatiladigan sopolimeriar esa zaharli moddalarni 0’ziga shimib oladi. Bunday dori shaklida fer- mentlar. gormonlar. mukopolisaxaridlar. temir ishlab chiqaruvchi dekstran va albumin. globulin, nuklein kislota hamda interferon- lar chiqarila boshlandi.
Turg'unlashtirilgan ferment olish uchun organik va anorganik moddalar ishlatiladi. Ular quyidagi talabiarga javob berishi kerak:

• 
  kimyoviy va biologik turg'unligi yuqori darajada bo'lishi:
  
• 
  o'ta mustahkam boTishi;
  
• 
  ferment va substratlarga oson aralashadigan boTishi;
  
• 
  dori turi yaratish uchun qulay boTishi:
  
• 
  suv o'tkazuvchan boTishi:
  
• 
  qimmat boTmasligi kerak.
  

Organik yordamchi moddalar (tashuvchilar). Bunday yor- damchi moddalar tabiiy va sun’iy polimerlarga boTinadi. Orga- nik polimerlarga polisaxaridlar, oqsil moddalar va lipidlar (to‘qima yog'i) kiradi. Sun'iy yordamchi moddalarga molekulasi tarkibida pohmetilen. poliamid va poliefir guruhi boTgan birikmalar kiradi.
Polisaxaridlar - ko‘p ishlatiladigan selluloza, dekstran. agaro- za va ularning hosilalaridir.
Sun'iy polimer moddalar. Bu moddalar xilining ko'pligi fer- mentlarni turg‘unlashtirish uchun ko'proq ishlatish imkoniyatini beradi. Polimer molekulasiga har xil funksional guruhlarni kiritish bilan ulaming xususiyatini tubdan o'zgartirish mumkin. Sun'iy polimer moddalar fermentlar bilan kovalent bog' orqali biriki- shi. gel va mikrokapsulalar olishda keng ishlatilishi mumkin. Turg‘unlashtirish maqsadida ishlatiladigan yordamchi modda- lar organizmda parchalanib, o‘zlashtirilgan yoki bezarar holida chiqarib yuborilishi kerak. Shu nuqtayi nazardan tabiiy polimer moddalarni (dekstran) ishlatish maqsadga muvofiq hisoblanadi.
Turg'unlashtirilgan fermentlarning organizmda uzoq vaqt turishi ishlatilgan yordamchi moddalarning molekular massasiga va polimerlanish darajasiga bog'liq. Masalan, molekular massasi 20000 dan katta bo'lgan polivinilpirrolidon organizmdan chiqib ketolmasdan. to'planib qoladi. Bu esa organizmni zaharlashga olib keladi. Tabiiy birikmalar orasida olimlarni ko'proq qiziqtir- gan modda lipidlardir. Agar bunda biomembrana sathida yoki uning yonida fermentativ reaksiya ketishini hisobga olsak, lip- idlar ishtirokida turg'unlashtirilgan fermentlar olish maqsadga muvofiq ekanligini tushunish mumkin. Shuning uchun ko‘proq lipidlar (biomembrananing tarkibiy qismi) ishlatilib, ferment- lar liposoma (eritrotsitlar soyasi) dori shaklida qo'llaniladi. Agar fermentlar mahalliy kasallikni davolashga mo'ljallangan bo'lib, boshqa a'zolarga tarqalishi lozim bo‘lmasa. u holda polimer- li birikmasi ishlatiladi. Bu holda organizmga kiritilgan ferment birikmasi ma'lum usullar bilan a'zoning kerakli joyida to'planib. uzluksiz ravishda atrofga faol ferment chiqarib turadi. Bunda tana biosuyuqligidagi substratga ferment ta'sir ko‘rsatadigan bo‘lsa, turg‘unlashtirilgan ferment yopiq tizim holida ishlatiia- di. Bu holda metabolizm natijasida hosil bo'lgan zaharli mod- dalardan tozalanib kelayotgan biosuyuqlik yopiq tizimni yuvib o'taveradi.
Birinchi marta 1965-yildaBangemtomonidanliposomata‘riflab berilganedi. Liposomalarning multilamelyar. monomelyarvamak- rovezikulyar turlari mavjud.