0‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi s. M. MahKamov, K. S. Mahmudjonova

Sirpantiruvchi va moylovchi nioddalar taxtakachlanadigan massaning sochiluvchanligini yaxshilash, tabletkaning qolip devor- lariga yopishib qolishi oldini olish. ya’ni ichki va tashqi ishqa- lanishni kamaytirish uchun ishlatiladi. Ichki ishqalanishni kamay- tirish uchun kraxmal, yog'sizlantirilgan sut qandi. kaolin. bentonit va aerosillar sirpantiruvchi sifatida ishlatiladi. Tashqi ishqalanish- ni kamaytirish - taxtakachlangan tabletkani oson itarib chiqarish uchun stearin kislota, uning kalsiyli va magniyli tuzlari (1 %), talk (3 % gacha), aerosil (1 %) qo'shilishi mumkin.
Bizning tajribamiz ishlatilayotgan sirpantiruvchi yoki moy- lovchi moddaning faolligini. uning maydaligi bilan bog’liqligini koTsatadi (21-jadval).
Sirpantiruvchi va moylovchi moddalar qo'shib ishlatilganda ularni to'g'ri nisbatda tanlab olish me'yori farmakopeya talabiga javob berishi kerak (22-jadval).

18. 
    jadval
    

Talk maydalik darajasining sirpantiruvchiligiga ta'siri

Taxtakachlanadigan massa	Talk maydalik darajasining itarib chiqarish kuchi (MPa) ga bog'liqligi
	100 mkg	100 mkg gacha
Aeron	5,3-0,64	4.8-0,41
Bekarbon	6.6-0,44	5,1-0,44
Gefefetin	8,1-0,31	5,8-0,53
Papaverin gidroxlorid	6.9-0,62	4,7-0,44
Rutin	5,5-0.53	4,4-0,38

18. 
    jadval
    

Taik va kalsiy stearatning birga ishlatilgandagi nisbati

Farmokopeya ko'rsatmasiga javob beradigan		Yuqori darajada disperslangan
Talk lOOmkg gacha	Kalsiy stearat 10 mkg gacha	Kalsiy stearat 5mkg gacha	Talk 10 mkg gacha
3,0	о.о	0,0	1.5
2,0	0.33	0.17	1,0
1.0	0,66	0,33	0,50
0,0	1.0	0.50	0,00
0,75	0,75	0,37	0.37
0,50	0,50	0.25	0.75
2,25	0.25	0.13	1.13

Donadorlash lorincha ..granula" — „donacha" so‘zidan olingan bo‘lib, tabletka tayyorlash jarayonida taxtakachlashni osonlashti- rish uchun massaning hampadan bir me'yorda qolipga tushib turi- shini ta'minlash va sifatli tabletka olish uchun qo‘llaniladi.
Donadorlash (granulatsiya) quyidagi usullarda olib boriladi:

1. 
   strukturalab donadorlash:
   
2. 
   g‘alvirdan o'tkazib donadorlash;
   
3. 
   maydalab donadorlash;
   
4. 
   briketlab, so'ngra maydalash ;
   
5. 
   suyultirib, so'ngra donadorlash.
   

Strukturalab donadoriash. 1958-yilda AQShda Vurstertomo- nidan taklif etilgan bo'lib, maxsus asboblar yordamida olib bori- ladi. Bu eng zamonaviy, istiqbolli usul boTib, unda nisbatan bir xil katta-kichiklikdagi usti silliq donador massa olish imkoniya- ti bor. Bu usulni uzluksiz ishlaydigan. mexanizatsiyalashgan jara- yonga o'tkazish mumkin. Bu usulni tushuntirish uchun 1959-yil- da taklif etilgan Vurster asbobini keltirish mumkin. Asbob silindr shakliga ega bo'lib, ishchi qismiga donadorlash kerak bodgan mas- sa tushib turadi. Yuqori qismidan katta bosim ostida bog'lovchi modda purkaladi. Asbobning elaksimon tubidan ma'lum harorat- gacha isitilgan va filtrlangan havo ma'lum bosim ostida yuborila- di. Modda zarrachalari havoda muallaq holda suzib yurishi nati- jasida „soxta qaynoq yuza*' hosil bo‘ladi. Zarrachalar bogfiovchi modda zarrachalari bilan ketma-ket to‘qnashib kattalasha boradi. Hosil bo'lgan donachaning massasi berilayotgan havo zichligini yengib o'tgach. asbob tubiga tushadi. Birikib ulgurmagan mayda zarrachalar asbobning yuqori qismidagi siklonga duch keladi va asbobning ishchi qismiga qaytariladi. Hozirgi vaqtda uzluksiz ish- laydigan N. LGelperin (1965-y.) va boshqalar taklif qilgan ko‘p tanali asboblar mavjud.