0‘zbekiston respublikasi qishloq уа suv xo‘jaligi vazirligi

Topshiriq: Agar suv o‘lchash asbobi ostonasining kengligi 0,50
m bo‘lib, undan o‘tayotgan suvning balandligi 90 mm bo‘lsa, har
sekundda oMchash asbobidan o‘tayotgan suvning sarfini hisoblang.
Yechish:
Q=l,86 B H л/77 = 1,86 0,5 0,09-VO,09 -0,025 m³/sek.
Demak, suv oMchash asbobidan sekundiga 25 //sek suv oqib
o‘tayotgan ekan.
Topshiriq: Asbobdan 25 l /sek suv o'tayotgan boMib, sug‘orish
me'yori 800 m³/ga bo'lsa, bir sutkada necha gektar ekin maydonini
sug‘orish mumkin?
Yechish: Dastawal har minutdagi suv sarfi hisoblab chiqiladi:


84

Ko'rsatkichlar	Topshiriqlar
	1	2	3	4	5
1. Suv o'Ichash asbobi ostonasining kengligi (V) m '	0,25	0,50	0,75	1,00	1,25
2. Asbob orqali o'tayotgan suv qalinligi (H), mm	80	90	100	110	125
3. Sug’orish me'yori (m), m^3/ga	800	700	900	1000	1100
4. Sug'orish davomiyligi (t), soat	24	36	48	60	72
5. Suv sarfi (Q), / /sek.	-	-	-	-	-
6. Sug'orilishi mumkin bo’lgan ekin maydoni (F), ga	-	-	-	-	-

Tomson suv o'lchash asbobidan o'tayotgan suv sarfi quyidagi
formula yordamida aniqlanadi:






bu yerda: Q — suv sarfi, m³/sek
H — asbob orqali o'tayotgan suvning sathi, m.
Topshiriq: Tomson (burchak 90°) suv o'lchash asbobidan
o‘tayotgan suvning chuqurligi 10 sm bo‘lsa, 1 sutkada oqovaga
chiqqan suv sarfini hisoblang.


85

Yechish: Hisoblash quyidagi tartibda olib boriladi:

Q = \,4-H²->fH =1,4-0,1²-Т0Л =1,40,01 0,31 =
= 0,0044m³ / sek, yokiA, 4 l /sek
Endi 1 sutkada o‘tgan suv sarfl hisoblanadi.
lsek-4,4 / .
24 soat yoki 86400 sek, -x
x = ^6400 4,4 _ 160 / yoki 330 m³/sutka
1,0
Demak, 1 sutkada 330 m³ suv oqovaga chiqib ketar ekan.
Takrorlash uchun savollar:

1. 
   Chinoletti suv o'lchash asbobi bilan suv qanday o'lchalanadi?
   
2. 
   Laboratoriya sharoitida Chinoletti suv o'lchash asbobidan
   o'tayotgan suv miqdori qaysi formula yordamida aniqlanadi?
   
3. 
   Tomson suv o'lchash asbobi tarmoqning qaeriga o'matiladi?
   
4. 
   Tomson suv o'lchash asbobidan o'tayotgan suv sarfi qaysi
   formula yordamida aniqlanadi?
   

XO'JALIK SUVIDAN FOYDALANISH REJASINI TUZISH.
Suvdan foydalanish rejasini asosiy maqsadi xo'jalik sug'orish
tarmoqlardan to‘g‘ri foydalanish, mavjud suv manbalaridan ekinlar-
ni sug‘orishda yuqori samaraga erishish, ularni isrofgarchiligiga yo‘l
qo'ymaslik va nihoyat kam mehnat va moddiy xarajatlar evaziga
yuqori hamda sifatli hosil yetishtirish asoslarni yaratishdan iboratdir.
Suvdan foydalanish rejasi ishlab chiqarish moliya rejasi bilan
bir vaqtda tuzilib, uning tarkibiy qismi hisoblanadi. Uning bosh
vazifasi - yerga ishlov berish va o‘simliklarni parvarishiga doir ish-
lar bilan muvafiqlashtirilgan holda sug'orishni tashkil etish va
amalga oshirishdir.
Suvdan foydalanish rejasini tuzish uchun xo‘jalikning yoki mav-
jud fermer xo‘jaliklarining 1:10000 masshtabli plani, tuproq melio-
rativ va gidromodul jihatdan rayonlashtirishning 1:10000 yokj
1:25000 masshtabli xaritasi, parvarishlanayotgan ekinlar uchun su-
g‘orish rejimi vedomosti va sug'orish gidromoduli grafigi asos boiib
hisoblanadi. Xo'jalik planida sug‘orish tarmoqlari, suv olish, oi-
chash va taqsimlash inshaotlari sug‘oriladigan paykaliar chegaralari,
ekinlarning joylashishi tartibi va ularning maydoni, yoilar, ixota
daraxtlari, taqsimlagichlarning suv o‘tkazish qobilyati va foydali ish
koeffisentlari ko‘rsatilgan boiishi lozim (22-23-rasM.).


86


1

19. 
    rasm. Beton novlardan o‘qariq va egatlarga suv taqsimlash
    

jarayoni


Topshiriq: Quydagi ma'lumotlar asosida xo'jalik suvdan foyda-
lanish rejasini tuzib chiqing. Xo‘jalik Toshkent viloyati 0’rta Chir-
chiq tumani Vl-gidromodul rayonda joylashgan, uning umumiy
maydoni 50 ga va ekinlarni sug'orish rejimi vedomosti 32-jadvalda
keltirilgandek bo'lsin (0’zPITI tavsiyasi).





23-rasm. Manbadan fermer xo‘jaliklariga suv taqsimlash.


87

Qish	oq xo’ja!ik e	kinlarni sug’orish rejimi vedomosti
Ekin turi	Sug'orish sxemasi va umumiy me'yori, m^3/ga	Sug'orish me'yori, m^3/ga	Sug'orish muddati		Sug'orish davo- miyligi, kun
			-dan	-gacha
G’o’za	1-3-1	1200	11. VI	16. VI	6
30 ga	6200	1300	26.VI	1.VII	n /
		1300	11. VII	16.VIII	7
		1200	25.VIII	31.VIII	7
		1200	11. VIII	16.VTII	6
Bug'doy	1-2-1	800	1.XI	4. XI	4
17 ga	3600	900	1.IV	5.IV	5
		1000	15.IV	19.IV	4
		900	30.IV	4.V	5
Makka- ^1 jo'xori	5	900	11.V	12.V	2
3 ga	4800	1000	26.V	27.V	2
		1000	17.VI	18.VI	2
		1000	3.VII	5.VIII	3
		900	21. VII	22. VII	2

Topshiriq bo'yicha kuzgi bug‘doyning umumiy maydoni
(Fum) 17 ga, birinchi-sug'orish davomiyligi 4 kun bo‘lsa, noyabr-
ning birinchi-dekadasida sug'orilishi kerak bo'lgan maydon quyi-
dagiga teng bo‘ladi:






17 л т
■ — 4 = \1 ga


4


88


Birinchi sug‘orish me'yori (Mj) 900 m³/ga bo‘lganligidan, 17
ga maydon (Fj) uchun talab qilinayotgan suv sarfi quyidagicha
aniqlanadi: