0‘zbekistonda diniy qarashlarning paydo bolishi va uning san’atdagi ifodasi

Temir asri(m iloddan awalgi 1 mingyillik). Inson tafakkurini
rivojlanishi va u bilan bogMiq madaniy rivoj miloddan awagi 2 ming
yillik boshi - 1 ming yillik oxirlarida O'zbekiston hududida yirikijtimoiymadaniy birlashmalarni yuzaga keltira boshladi. Temir asriga kelib ijtimoiy hayotning murakkablashuvi, oqsoqol va harbiy
rahbarlar orasidagi m unosabatlar m ustahkam davlat tuzilmalarini kuchayishiga olib
keldi. 0 ‘zining aniq mafkura va ko'rsatmasiga tayangan mustaqil d a v la tla r sh ak llan d i. M a’lumotlarga ko‘ra miloddan a w a lg i V I I I —VI asrg ach a
bo'lgan davrda Markaziy Osiyo yerlarida bir qator quldorlik
davlat birlashmalari mavjud boMgan. Ular mustaqil tarzda xo'jalik yuritib
o'z qudratlarini oshirib borganlar. Shulardan biri So'g'd boMgan. Poytaxti
Maroqand (Samarqandning qadimiy nomi)da joylashgan bu davlat
birlashmasi Zarafshon, Qashqadaryo vohalarini o'z ichiga olgan. Bu
vohada qadim paytlarda o'troq va ko'chmanchi qabilalar yashab kelgan.
Shu yerlarda miloddan awalgi 1 ming yillik oxirlarida dastlabki shahar
madaniyati shakllana borgan. So'g'dning qulay o'rni Buyuk Ipak yo'liustidan o'tganligi ham uning madaniy hayotining jonli bo'lishini
ta’minlagan. Sharq va G 'arb o'rtasida joylashgan bu davlat miloddan
awalgi VII asrlardayoq Old Osiyo va O'rta dengiz havzasidagi davlatlar
bilan, jumladan, Yunon-Rim davlatlari bilan yaqin aloqada boMgan.
So'g'dda san’at, madaniyat yuqori boMgan, haykaltaroshlikda shu
davrlarda yaratilgan ayrim namunalar bizgacha yetib kelgan va ularda
ko'proq ayollar haykali uchraydi. Xorazm yerlarida dastlab yuzaga kelgan «Katta Xorazm» davlatlar
birlashmasi poytaxti Yakkaparson boMgan deb taxmin qilinadi. U o'zida
davrning tengsizlik va milliy tabaqalanish davrini namoyon qiladi.
Sariqamish bo'yida joylashgan mil. av. VI—V asrlarda harbiy istehkom
tarzida barpo etilgan K o'zaliqir shahristoni shu davlatning yirik
shaharlaridan boMgan. Bu yerdan naqshinkor idishlar, oltindan yasalgan
shoxdor taka kabi topilmalar ochilgan. Qadimgi Xorazmning chekka
joylaridan topilgan sopol quti va hajmli shakllar e’tiborga loyiq. Ostadon,
ossuariy deb nomlangan bu quti va shakllar ichida marhumning suyaklari
saqlangan. Davrga oid mayda sopol haykallar ham m a’naviy-diniy
qarashlarni o'zida aks ettiradi. Bunday haykallar hosildorlik.xudosi
Anaxitaga bag'ishlangan deb taxmin qilinadi.
M iloddan aw algi VI asrdan boshlab Sirdaryo kengliklarida
ko'chmanchi xalqlarning Qan davlati tarkib topa borgan. Mil. av. II
Sopollitepa sopotlari tiplariasr ikkinchi yarmi — miloddan awalgi I asrlarda Qang‘ davlati 0‘zining
gullagan davrini boshdan kechirdi. Shu davrda uning yerlari yanada
kengayib chegaralari Xorazmgacha yetib borgan. Shu davrda yangi
qal’alar qur . Eneolit va bronza asri.