1- amaliy mashg‘ulot temir tsementit xolat diagrammasi. Po'latlarga termik ishlov berilganda po'latlarning strukturasiga va xossalariga ta'sirini o'rganish Po'latlarga kimyoviy-termik ishlov berishni o'rganish. Temir-sementit Fe-Fe

Ikkita markada yuqori mustahkamlikka ega bólgan chóyanlar bor:
ЛЧВ -1 (2,8-3,5% C; 1,8-2,7% 5У; 0,5-1,2% Mn; Si<0,7) - perlit strukturasiga ega va ЛЧВ -2 esa ferrit bilan perlitdan iborat. ЛЧВ -1 toblangan pólat birgalikda ЛЧВ -2 esa toblanmagan pólat bilan birgalikda ishlaydi. Oq chóyanni yuqori temperaturada uzoq vaqt ushlab turib, sóngra sekin sovutilsa, ajralib chiqayotgan grafit formasi ponasimon bóladi. Aslida bunday chóyanlarni bog`lab bólmaydi, grafitni formasi paxtasimon bólganligi uchun, kulrang chóyanlarga nisbatan plastikligi katta, ana shu plastiklikni xarakterlash uchun bog`lanuvchan chóyan deb ataladi. Bu chóyanni metall asosi ferritli yoki perlitli bólishi mumkin. Ferritli bog`lanuvchan chóyan yuqori plastiklikka ega va mashinasozlikda kóp qóllaniladi.
Bog`lanuvchav chóyanni hosil qilish uchun oq chóyan kimyoviy tarkibi quyidagicha tanlanadi: 2,5-30% C; 0,7-1,5% 5У: 0,3-1,0% Mn; oltingugurt 5 0,12% va fosfor < S 1,8%. Chóyanga uglerod va kremniy miqdori kamroq bólgani ma'qul, chunki uglerod kam bólsa, grafit kam bólib chóyan plastikligi ortadi. Kremniy kamroq bólganda grafit plastinkasimon shakllanish bólgan. Quyma chóyandan tayyorlangan detallarning devorlarini qalinligi 40-50 mm dan oshmasligi kerak, aks holda detalning órtacha qismida plastinkasimon grafit hosil bóladi. Grafit kesib ishlash sharoitini ham yaxshilaydi. Metall qirqadigan stanoklarda chóyanlarga ishlov berilayotganda qirindi maylalanib chiqadi. Bu esa ish protsessini sekinlashtiradi. Chóyanlarning mustahkamligi asosan metall asosga bog`liq bóladi. Shuning uchun, metall asos perlit strukturadan iborat bólsa. eng katta mustahkamlikka ega bóladi. Agar metall asosda (1>ferrit ham bólsa, plastiklikka kóp ta'sir bólmagan holda mustahkamligini kamaytiradi, ishqalanishdagi yemirilish darajasi ham katta bóladi. Shuning uchun ferrit asosga ega bólgan kulrang chóyanlar eng kam mustahkamlikka ega. Kulrang chóyanlar GOST-1412-79 asosan markalanadi. Ulchr СЧ-15 harflari bilan belgilanadi, 15 raqami chózilishdagi órtacha mustahkamlikni bildiradi (kg/mm<sup>2</sup>).
O`z xossalari va qóllash sohalari bóyicha kulrang chóyanlarning bir necha turlari mavjud. Chóyan xossalari asosan metall asosga (matritsaga) bog`liq. Metall asosli ferrit va perlitdan iborat bólgan chóyanlar javobgarligi kamroq bólgan va devor kalinligi 10-30 mm bólgan detallarni yasashda qóllaniladi. Ular СЧ 10, СЧ 15 deb markalanadi. Demak, bunday chóyanlarni chózilishdagi órtacha mustahkamligi 10-15 kg/mm: yoki 100-150 MPa, siqilishdagn mustahkamlik esa chuzilishdagi mustahkamlikdan ikki barobardan kóp bóladi.