1- amaliy mashg‘ulot temir tsementit xolat diagrammasi. Po'latlarga termik ishlov berilganda po'latlarning strukturasiga va xossalariga ta'sirini o'rganish Po'latlarga kimyoviy-termik ishlov berishni o'rganish. Temir-sementit Fe-Fe

Temir-uglerod xolat diagrammasi diagrammasi
(0,012 MPa) - 0.06% uglerod bólganda quyidagi mexanik xossalariga ega bóladi. 5"=250 MPa. D,:=120 MPa, 5=50%. ф*809&, НВ ХП-ИО (М)0-900 МПа).
Austenit (A) - uglerod va ózga qóshimchalarning uglerodlash qattiq aralashmasi Austenitni uglerod 2,14% gacha eriydi. U temirning elementar yacheykasi markazlashgan kub yacheyka bólib, atomlar orasida bóshliqni maksimal ólchami temir atomining 0,4K teng (atom radiusi).
= 0,27" 0,2 = 0,044 MPa) u - temirida atomlar orasidagi bóshliq temirga qaraganda katta bólganligi uchun, u temir uglerod kóproq eriydi.
- uglerod bilan temirni kimyoviy birikmasi, ya'ni temir karbidi Fe₃C. Sementitda 6,67% uglerod bóladi. Sementit atomlari zich joylashgan romb shaklidagi kristall panjaraga ega. Sementitni erish temperaturasi 1600°C tashkil qiladi, lekin negadir har xil qilib kórsatilgan 1250°C to 1600 °C gacha yetadi. Lekin sementit 768°C gacha ferromagnitli xossasiga ega bólib juda katta qattiqlikka ega bóladi. Shuning uchun sementitni xarakterli xususiyatlardan biri uning qattiqligidir. НУ = 1000 yoki (10000 Mpa) hamda juda kam plastiklikka ega bóladi.
1) Evtektik reaksiya, uglerod C=4,3% va ózgarmas temperatura T=1147°C bólgan suyuqlikdan bir paytni ózida ikkita qattiq faza ajralib chiqadi. S= ~4,3% (L-ledeburit)
2) Evtektoid reaksiyasi T=723°C bólganda qotishmada uglerodning konsentrasiyasi 0,8% yetganda bir paytni ózida ikkita qattiq faza ferrit (F) va sementit parchalanadi.
5) Pertektik reaksiyada ózgarmas temperatura 1499°C bólganda suyuqlikdan avval bir faza (ferrit) ajralib chiqadi, sóngra ajralib chiqqan faza qoldiq suyuqlik bilan reaksiyaga kirishib, yangi bir fazani, ya'ni austenitni xosil qiladi.
Uglerod konsentratsiyasi perstektik reaksiya nuqtalarida quyidagicha bóladi: S"=0,1%, C”=0,16%, S"=0,51%. holat diagrammasida muvozanatdagi strukturaga binoan hamda kimyoviy tarkibiga kóra hamma hosil bólayotgam temir uglerod qotishmalarini ikkita guruhga bólishi mumkin pólatlar va chóyanlar. Pólatlar deb, tarkibida uglerod miqdori C<2,14% bólgan qotishmalarga aytiladi. Chóyanlar deb esa tarkibida uglerod miqdori C>2,14% bólgan qotishmalarga aytiladi. Lekin bunday bólishi albatta shartli, chunki ba'zi paytda pólatlarda 2,5% gacha uglerod bólishi mumkin. Pólatlarni muvozanatdagi strukturasiga qarab 3 ta guruh, evtektoid (perlit), evtektoidgacha (ferrit + perlit) hamda, evtektoiddan keyingi (perlit + sementit) pólatlarga bólishi mumkin. Chóyanlarni ham muvozanatdagi strukturaga kóra 3 guruhga bólish mumkin. Evtetik (ledeburit) chóyanlar evtektikgacha bólgan (A+L yoki P+L) chóyanlar hamda evtektikadan keyingi chóyanlar (L+S,). Albatta pólat va chóyan xossalarga birinchi navbatda uglerodni miqdori va uning temir bilan hosil qilgan fazalari katta ta'sir kórsatadi. Lekin temir uglerod qotishmalari murakkab qotishmalardir, chunki qotishmada temir va ugleroddan tashqari boshqa kóp elementlar bor. Ular asosan doimiy qóshimcha bólib, shartli ravishda zararli va foydali deb ikki guruhga bólinadi. Zararli doimiy qóshimchalarga fosfor, oltingugurt, azot, kislorod, vodorodni kórsatsak, foydali qóshimchalarga marganets, kremniy, alyuminiy va boshqa metall qóshimchalarni kórsatish mumkin. Foydali qóshimchalar ferrit fazasimi mustahkamlash hisobiga qotishma mexanik xossalarini kótaradi.