1- бўлим Қадимги дунёда жисмоний тарбия

ЖАН-ЖАК РУССО (1712-17786). 
Жан-Жак Руссо француз маърифатчилари Дидра, Галевеци, Гольбах ва 
бошқалар инсон шахсининг таркиб топишида католик динига, схолостик мактабларга 
ва кучли идрок этадиган ва янги тарбияга фаол равишда қаршилик қилдилар. Бироқ 
улар инсон шахсининг таркиб топишида ташқи муҳитининг хал қилувчи роли 
ҳақидаги таълимотни тараққий эттирдилар. Улар жамиятнинг оқилона суришда 
тараққий эттилишини инсон шахсини яхшилашнинг оқилона суратларда тараққий 
эттилишини инсон шахсини яхшилашнинг асосий шарти деб ҳисобладилар. Бу 
таълимот ўша вақтларда буржуазиянинг бузуқ ва ғайри таббий феодал тартибларини 
бекор қилиш учун олиб борган курашни назарий жиҳатдан асослашга хизмат қилади. 
Педагогика соҳасидаги қарашларининг анча мукаммал ситемасини Жан-Жак руссо 
илгари сурди. Руссо Дидрони маслахати бўйича 1750 йили “Фан ва санъат ҳақида 
мулохазалар” китобини кўргазмага юборди ва Дижонск акдемиясини манфатини олди. 
Иккинчи “Халқлар ўртасидаги тенгсизликни сабаблари ва келиб чиқиш ҳақида фикр” 
асрида хусусий мулкни кишилар тенгсизлигининг асосий сабаби деб билди. Лекин у 
мулкчиликни тамомоила тугатиш тарафдори эди. У майда хусусий-хунармандларни 
идеаллаштиради 
ва 
келажакдаги 
давлатни 
ижтимоий 
шартнома 
билан 
мустахкамланган майда хунармандларни идеаллаштиради ва келажакда давлатни 
ижтимоий шартнома билан мустахкамланган майда хунармандларнинг натиархал 
иштифоқ шаклида тассавур қилади. У ўзининг асосий педагогик қарашларини “Эмиль 
ёки тарбия тўғрисида” (1762) асрида илгари сурди. Руссо бу асрида “туғилгандан то 
балоғатга етганлигини ” Эмаль ривожланишида янги тарбия тўғрисида ёзган. Эмилни 
ривожланишида Руссо эрта болалик (2 ёшгача), болаларга хос бўлган ёш (12 ёшгача) 
ўсмирлик давридаги ва ўсмирлик ёшдаги ҳаётга ажратди. Эмиль тўртинчи даврдаги 
ҳаёти “кучли хис туғилиш даври” у 15 ёшдан то балоғат ёшигача давом этади.
Руссони фикрича, инсон эркин бўлиб туғилади, лекин у йўргакдалик чоғидаёқ ўз 
одамларининг дастлабки одатларининг қўлига, сўнгра жамият қулига айлантирилади. 
Ҳеч қандай одатларига эга бўлмаслик-энг яхши одатдир. Унинг таъқидлашича, эркин 
индивидуал тарбия анъанни ҳам ўз одатларидан, ҳам обрў олдида сажда қилишдан 
халос қилишга қодирдир. Руссо киши ҳаётининг ҳар бир ёшдаги даврида, шакллари ва 
методлари илгари суриш керак деб хисоблади. 
Эмиль барча тўртинчи даврларда ривожланиши учун чиниқишини уста 
босқичини, уни жисмоний, меҳнат аҳлоқий ва диний тарбия билан бирга қўшиб олиб 
боришни таклиф қилади. Руссо яъни тарбиялашда жисомний тарбия воситаси Эмални 
ривожланишида асосий хисобланади, янги 16 ёшда ҳаётига тайёрланади ва жамиятга 
қайтади. Эмилни шаҳар ҳаёти шароитида яхшисига, яхши мулохаза, яхши иродани 
тарбияланди. Руссо ҳар бир туртта даврдаги ривожланишида тарбия усулларини ва 
методик талабларни аниқлайди. 
Эмиль янги тарбияни таъсири остида Руссо учун хохлаган йўналишига ўзгарди 
“Эмал ёки тарбия тўғрисида” асри муаллифга оламшумул шон шуҳрат яратади. Руссо 
ўсиб келаётган организмни ривожланишига жисмоний тарбия воситасини таъсир 
этишини назарий жиҳатдан асослаб берганлар қаторига киради.