1- бўлим Қадимги дунёда жисмоний тарбия

ГУСТ-МУТСНИ ЎҚУВЧИСИ ФРАНЦ НАХТЕГАЛЬ (1776-1847 ЙИЛЛАР)ни 
Данияда “Жисмоний тарбияни рағбатлантириш жамияти” ташкил қилди, 1799 
йилда эса гимнастика мактабини тузди. Гимнастика мактабини битириб чиқувчилар 
тезда қайтадан ташкил қилинган гимнастика институтига айлантирилади ва жисмоний 
тарбия ва спортни оммалаштириб юбордилар. Ф.Нахтегаль харакатлантирувчи 
харакатни ўргатишига маълум системаларни таклиф қилади. Бироқ уни ташаббуси 
бўйича гимнастика ўқув фани сифатида аниқ дасур бўйича Данияни ўқув юртларига
киритилди. Ф.Нахтелгаль тарбия бўйича педагогикларни ва жамоат арбобларини 
асрларидан унумли фойдаланди ва шахсий гимнастика бўйича китобни нашр 
қилдирди, уни гимнастика бўйича шаҳар ва қишлоқ халқ мактаблари учун яратилган 
дарслиги бир неча марта қайта нашр қилинди ва бошқа давлат мактаблари учун ҳам 
таржима қилинди.
Ф.Нахтегальни иш тажрибаси чет тили, қиличбозлик ўқитувчиси ва швециялик 
мифолог Пер Линг (1776-1839 йиллар) такомиллаштирди, у бир қатор европа 
давлатларини жисмоний тарбияни ташкил қилиши билан танишиб чиқиб, Швецияда 
ақлга (мақсадга) мувофиқ – гимнастика мактабини яратади. 1813 йили Линг 
Стогольмда гимнастика институтини, у хозирги пайтигача Қиролга қарашли деб 
айтилади. Бу ерда у гимнастикани ўқита бошлади. П.Линг шуни кўрсатиб ўтдики, 
ҳарбий гимнастикани ташкил қилиш бўйича қилинган ишлардан ташқари, педагогика, 
тиббиёт ва эстетик ақлга (мақсадга) мувофиқ гимнастика мактаби соҳасида тадқиқот 
ишларини олиб бориш жуда зарур деган эди. П.Лингни ўқувчилари уни ўғли Ялмар 
Линг 
(1820-1886 
йиллар) 
бошчилигида 
педагогика 
гимнастикасини 
такомиллаштирдилар. Педагогика гимнастикасида гимнстика скамейкасида, якка 
чўпда, деворда, бажариладиган машқлардан, шунингдек чанғи, коньки, отда ва 
қайиқда харакатли ўйниларда ўқувчиларни меҳнат харакатида мусобақаларда кенг 
фойдаланилди.
Гимнастика асбоб-анжомларида машқларни бажаришдаги зўриқишдан кейин 
шуғулланувчиларни чалғитиш мақсадида харакатли ўйинлар ва кўл меҳнатини 
ўтказиларди. Шу билан боғлиқ бўлган швед гимнастика дарси 12-18 қисмдан иборат 
бўлар эди. Дарснинг бундай мураккаб схемаси ҳеч бир жиҳатдан оқланмаган эди.
Дарс жараёнида, айниқса харакатни бошлашдан олдин, хозирги вақтгача ўзини 
ролини йўқотмаган дастлабки холатга катта аҳамият берилади. Қўл ва оёқни қаътий 
симметрик харакатини ҳар бир харакатдан кейин пауза қилиб тезда тўпни тўғри чизиқ 
ва бурчак бўйлаб тўхташ билан (қўллар ён томонга узатилган, қўллар кўкрак олдида, 

---

48 
оёқлар елка кенглигида ва б.қ) харакат ҳар доим дастлабки холатдан бажарилишини 
тавсия қилинган. Мушак гуруҳлари бўйича жисомний машқларни тасифи ва гавдани 
барча қисмларини ҳар тамонлама ривожланишида швед гимнастикасини яхши 
рекламани ташкил қилади, бу эса дунёдаги кўпчилик мамлакатларга тарқалган эди.