1 – laboratoriya ishi. O‘tkazgichning qarshiligini o‘zgarmas tok ko‘prigi yordamida aniqlash

Ishni bajarish tartibi
1. 2.1-rasmda ko‘rsatilgan sxema yig‘iladi. Bunda noma'lum qarshilik R_x sifatida reostat, R_o qarshilik sifatida esa qarshiliklar magazinidan foydalanish mumkin.
2. Reoxordning kontaktini qarshilikning o‘rtasiga qo‘yiladi.
3. Aniqnayotgan qarshilikning tartibini aniqlanadi. Buning uchun qarshiliklar magazinida kichik qarshilikni o‘rnatish kerak, masalan, 1 . Zanjirni ulanadi. Bunda galvanometrning strelkasi og‘adi, masalan chapga. Zanjirdan o‘tayotgan tok simlarning qizishiga olib kelishini hisobga olgan holda uni qisqa vaqtga ulash lozim, chunki zanjirning qarshiligi o‘zgarib qolishi mumkin. So‘ngra qarshiliklar magazinida katta qarshilik (1000  atrofida) o‘rnatiladi va zanjirni yana ulanadi. Galvanometrning strelkasi yana og‘adi. Agar strelka yana o‘sha tomonga og‘sa, qarshilikni yana orttirish kerak. Qarshilikni orttira borib strelkaning boshqa tomonga og‘ishiga erishish kerak.
4. Sirpanuvchi D kontakt siljitilib ADl₁ uzunlikni 30 cm qilib olinadi va qarshiliklar magazinidagi qarshilikni o‘zgartirib galvanometrdan o‘tayotgan tokni nolga keltirish kerak. l₁ va l₂ uzunliklar, hamda R_o qarshilikni jadvalga yozib olinadi. (l100 cm).
5. Olingan qiymatlarni (2.5) formulaga qo‘yib, R_x1 hisoblanadi.
6. R_x1 qarshilik o‘rniga boshqa R_x2 qarshilik ulanadi va 2, 3, 4, 5 punktlar takrorlanadi.
7. R_x1 va R_x2 larni ketma-ket va parallel ulab, 2, 3, 4 punktlar takrorlanadi. (2.5) formulaga asosan R_x kk va R_x par umumiy qarshiliklar topiladi.
8. R_x kkR_x1R_x2 formulaga 5 va 6 punktlarda olingan qiymatlar qo‘yilib, nazariy hasoblashlar bajariladi. So‘ng 7 va 8 punktdagi natijalar taqqoslanadi.
9. R_par formulaga 5 va 6 punktlarda olingan qiymatlar qo‘yilib, nazariy hasoblash bajariladi. So‘ng 7 va 9 punktdagi natijalarni taqqoslanadi.
10. Natijalar quyidagi jadvalga yoziladi.

№

l1, m

l2, m

Ro, 

Ro kk, 

Ro par, 

Rx1, 

Rx2, 

Rxkk, 

Rx par, 

Rx kk n, 

Rx par n, 

1

2

3

4

Sinov savollari
1. Kirxgofning 1 va 2 qoidalari qanday ifodalanadi?
2. Galvanometrdan tok o‘tayotgan va o‘tmayotgan hollar uchun Kirxgofning tenglamalarini yozing.
3. Potensial va potensial tushuvi deb nimaga aytiladi?
4. Tokning mavjud bo‘lish shartini ayting.
5. O‘tkazgichning qarshiligi qanday fizik kattaliklarga bog‘liq?
6. Qisqa tutashuv va o‘ta o‘tkazuvchanlik hodisalarini tushuntiring. Bu hodisalarning texnikadagi ahamiyati qanday?
Adabiyotlar
1. O.Axmadjonov, Fizika kursi, T.2, T., ”Uqituvchi” 1989.
2. A.A.Detlaf, B.M.Yarovskiy ”Fizika kursi“, M.”Akademiya“, 2007.