1- ma’ruza kirish

Havoni aeroionizatsiyalash. Atrofimizdagi havoda neytral atomlar, molekulalar va 
uning  tarkibiga  kiruvchi  gazlarni  ionlari  mavjud.  Havo  ionlari  yoki  aeroionlar 
gazlarni  neytral  atomlari  va  molekulalari  elektronlarni  o‗ziga  qo‗shganda  yoki 
elektronlarni  berganda  hosil  bo‗lishadi.  Bunda  ular  manfiy  yoki  musbat  zaryad 
olishadi. 
 
Manfiy aeroionlar biologik jaraenlarni stimullab, tirik organizmlarga yaxshi 
ta‘sir  etishlari  isbotlangan.  Havoni  tabiiy  ionizatsiyalanishi  tuproq  va  havodagi 
radioaktiv moddalar hamda kosmik nurlar ta‘sirida sodir bo‗ladi. Havoni 1 sm
3
-da 
tashqarida 700…1000, xonalarda 100-dan kam aeroionlar bo‗ladi. 
 
Tirik  organizmlar  turadigan  xonalarda,  masalan  chorvachilik  fermalarda, 
manfiy  aeroionlarni  oz  miqdordaligi  to‗siqlar  va  turli  uskunalarni  ekranlovchi 
ta‘siri, gaz ionlarini juda mayda suyuq yoki qattiq zarrachalari bilan birlashib, og‗ir 
ionlarni  hosil  bo‗lishiga  olib  keluvchi  havoni  yuqori  namligi  va  changlanganligi 
bilan  tushuntiriladi.  Nafas  oluvchi  organizmlar  chiqaradigan  havoda  ham  og‗ir 
ionlar  bo‗ladi,  ular  ichida  musbat  zaryadlanganlari  ko‗proq.  Bu  organizmlarni 
fiziologik  xolatiga  salbiy  ta‘sir  qiladi.  SHuning  uchun  xonalarda  havoni  neytral 
zarrachalarini  sun‘iy  ionlashtirib,  manfiy  aeroionlarni  ma‘lum  konsentratsiyasini 
doim ushlab turish kerak. 
 
CHorvachilik  va  parrandachilik  xonalarini  aeroionlashtirish  uchun 
qo‗llaniladigan  uskunalar  hayvonlar  va  parranda  turadigan  zonani  havo  muhitini 
kerakli miqdorda engil manfiy ionlar bilan to‗ldirib turishi kerak va ularga hamda 
xizmat qiluvchi personalga qandaydir manfiy ta‘sir qilmasligi kerak. Bu talablarga 
toj razryadni qo‗llovchi elektr aeroionlashtirgichlar javob beradi. 
 
CHorvachilik  va  parrandachilik  xonalarini  havosini  aeroionlashtirish  uchun 
qo‗llaniladigan  razryadlanuvchi  oraliqlarda  tojlanuvchilar  sifatida  ignali 
elektrodlar  yoki  kichik  diametrli  sim  ishlatiladi,  ularga  yuqori  voltli  manbaadan 
10…80 kV manfiy potensial beriladi. Ikkinchi elektrod sifatida xonalarni to‗siqlari 
xizmat qiladi, asosan manbaani musbat qutbi bilan er orqali galvanik aloqaga ega 
pol. 
 
Ignali  razryadlanuvchi  uskuna  kvadrat  yoki  uchburchak  katakchali  metall 
to‗rdan iborat bo‗lib, uni tugunlarida uzunligi 20…40 mm va egrilik radiusini uchi 
0,1…0,3  mm  bo‗lgan  po‗lat  ignalar  bo‗ladi.  Simli  to‗r  metall  trubkadan 
tayyerlangan  ramaga  tortiladi.  Ramani  lyustraga  o‗xshatib  bitta  yoki  bir  nechta 
yuqori  voltli  izolyatorlarga  ship  sirtiga  osib  qo‗yiladi.  Ignalar  uchlari  maydon 
tomon qaratilgan. Bu aeroionlashtiruvchi uskuna CHijevskiy lyustrasi nomini oldi. 
 
Ignali  razryadlanuvchi  uskunalar  katta  bo‗lmagan  xonalarda  aeroionlarni 
tekis  taqsimlanishini  ta‘minlaydilar.  Ular  xonalarda  yoki  hayvonlar  turadigan 
zonada havoni lokal ionlashtirish uchun qo‗llaniladi. 
 
Simli  tojlanuvchi  elektrodlar  katta  hajmli  xonalarda  ionlarni  etarlicha  tekis 
taqsimlanishini ta‘minlaydilar. Bunda tojlanuvchi elektrodlarni xonani shipiga yoki 
devorlariga mahkamlangan yuqori voltli izolyatorlar yordamida montaj qilinadi. 

---

78 
 
 
Manfiy  aeroionlarni  elektrod  o‗qiga  perpendikulyar  sirtdagi  maksimal 
konsentratsiyasi  sim  ostida  hosil  bo‗ladi  va  uning  o‗qidan  uzoqlashgan  sari 
kamayadi.  Mexanik  mustahkamlik  shartlariga  ko‗ra  simni  diametrini  minimal 
ruxsat etilganday qabul qilinadi (0,1 mm-gacha). 
 
Elektr  maydonni  toj  razryad  hosil  bo‗ladigan  kuchlanganligini  kritik 
deyiladi. Uni Pikni empirik ifodasidan topiladi: