1- ma’ruza kirish

                                               E
0
 

 30,3

(1 ] 
0
298
,
0
Rr

)10
5
,                              (12.12) 
bu  erda:  E
0
-toj  razryadni  kritik  kuchlanganligi,  V

m; 

-havoni  nisbiy  zichligi, 
kg

m
3
,  (havoni  normal  sharoitlardagi  zichligi 

0

1,29  kg

m
3
-ga  nisbatan);  r
0
-
tojlanuvchi elektrodni radiusi, m. 
 
Sim-sirt turdagi elektrodlar uchun toj razryadni boshlang‗ich kuchlanishi: 
                                      U
0

 E
0
r
0
ln
0
2
r
h
,                              (12.13) 
bunda h-tojlanuvchi elektroddan sirtgacha masofa, m. 
 
Manbaa  kuchlanishi  kritik  qiymatdan  yuqoriroqgacha  ko‗paytirilganda  toj 
razryadni sim elektrodni uzunligini birligiga to‗g‗ri keladigan toki, A

m, kvadratik 
bog‗liqlik bo‗yicha o‗sadi: 
                                       I 

)
/
2
ln(
)
(
0
2
0
2
0
r
h
h
U
U
kU



,                                                     (12.14) 
bu  erda: 

0
-elektr  doimiysi,  F

m  (

0

8,85

10
-12
  F

m);  k-manfiy  aeroionlarni 
harakatchanligi, m
2

(V

s) 

k1,8

10
4
 m
2

(V

s)

; U-elektrodlar orasidagi kuchlanish,  
 
Tojlanuvchi  simli  elektrodni  uzunligini  birligidan  olinadigan  aeroionlarni, 
ion

m, soni: 
                                       n
1
 

 I

e 

 
e
r
h
h
U
U
k
)
/
2
ln(
)
(
0
2
0
2
0



,                                           (12.15) 
bunda e-aeroion zaryadi, Kl (e

1,6

10
19
 Kl). 
 
CHorvachilik  va  parrandachilikda,  shu  jumladan  boshqa  tirik  organizmlar 
turadigan  xonalarda,  tojlanuvchi  aeroionlashtirgichlar  shunday  rejimda  ishlashlari 
kerakki, ozon va uni oksidlarini hosil bo‗lishiga yo‗l qo‗ymaslik kerak, chunki ular 
katta  toklarda  elektr  razryadlarni  paydo  bo‗lishiga  ko‗maklashadilar.  Razryad 
tokini  stabillashtirish  uchun  tojlanuvchi  elektrodlar  bilan  ketma-ket  qarshiligi 
10
8
…10
10
 Om bo‗lgan cheklovchi rezistorlar ulanadi. 
 
Elektr  tojli  aeroionlashtirgichlar  chorvachilik  va  parrandachilik  xonalari 
nisbatan kattaligida ham  oz  elektr  energiyasini iste‘mol  qilishadi. Bunga sabab  – 
aeroionlarni  «hayoti»-ni  o‗rta  davomiyligi  10  s-gachaligida  kerakli 
konsentratsiyani  hosil  qilish  uchun  milliamperni  o‗ndan  bir  qismlariga  teng 
razryadlanuvchi tok kerak. 
 
Tojni kerakli razryadlanuvchi toki, A: 
                                            I

 enV

,                                                               (12.16) 
bu 
erda: 
n-aeroionlarni 
kerakli 
konsentratsiyasi, 
ion

sm
3
; 
V-xonalarni 
ionlashtiriluvchi  hajmi  sm
3
; 

-aeroionlarni  «hayoti»-ni  o‗rta  davomiyligi  s.   

---

79 
 
Aeroionlarni  biologik  ob‘ektlarga  ta‘siri  ionlarni  konsentratsiyasi,  uskunani  kun 
davomidagi ish rejimi, sikllar va ular orasidagi tanaffuslarni davomiyligiga bog‗liq. 
 
Har  qanday  xolatda  ham  aeroionlarni  konsentratsiyasi  chegaraviy  qiymat  – 
10
6
  ion

sm
3
-dan  oshmasligi  kerak.  Aeroionlashtirgichlar  ishini  dasturlashtirilgan 
uskunalar  boshqaradi  va  sutkalik  meerlarni  berilgan  sikl  davomida  o‗zgartirib 
avtomatik ta‘minlaydi. 
 
Tirik  organizmlarga  foydali  fiziologik  ta‘sirdan  tashqari,  havoni  sun‘iy 
aeroionlashtirilishi  chang  va  mikroorganizmlarni  sonini  kamaytiradi  va  natijada 
kasallanish kamayadi, hayvon va parrandani maxsuldorligi oshadi. 
Suspenziya va kolloid eritmalarni suvsizlantirish. 
Yaxshi  titrlanmaydigan  kolloid  eritma  va  suspen-ziyalarni  suvsizlantirish  uchun 
qo‗llaniladi:  suvni  va  meva  sharbatlarini  tozalash,  moyli-suvli  emul-siyalarni 
ajratish,  kauchukni  lateksdan  cho‗ktirish,  terini  mustahkamlash,  gazmollarga  har 
xil eritmalar shimdirish, kaolinni suvsizlantirish va boshqalar. 
Elektroforez  va  elektroosmos.  Elektrostatik  maydonga  qo‗yilgan  kolloid 
eritmalarda  kolloid  zarrachalarni  elektrodlarni  biri  tomon  va  suyuqlikni  oqimiga 
teskari  tomon  harakati  kuzatiladi.  Kolloid  zarrachalarni  elektrostatik  maydonda 
siljitish  va  ajratish  jarayoni  elektroforez  deyiladi.  Kolloid  eritmani  hajmini 
zarrachalarni  o‗tishiga  xalaqit  bo‗ladigan,  ammo  suyuqlikni  o‗tkazadigan  to‗siq 
bilan  bo‗linsa,  elektroosmos  xodisasi  kuzatiladi.  Bu  xolda  suyuqlik  elektrostatik 
maydonga quyilgan eritmani bir qismidan ikkinchi qismiga o‗tadi. 
Elektroosmos  va  elektroforezni  elektrostatik  xodisalari  quyidagicha 
tushuntiriladi.  Ikki  xil  faza  -  qattiqlik  va  suyuqlik  chegarasida,  yoki 
aralashmaydigan suyuqliklar, yoki suyuqlik va gaz chegarasida qo‗sh elektr qatlam 
hosil  bo‗ladi.  qattiq  suyuq  yoki  gazsimon  fazani  sirtida  molekulalar  yoki  ionlar 
adsorbsiyalanadi  va  elektrolitda  kationlar  yoki  ikki  qutbli  molekulalar  qatlamini 
hosil  qiladi.  Zaryadlangan  zarrachalar  elektr  maydonda  teskari  qutbli  elektrodlar 
tomon harakatlana boshlaydilar. 
Suvni  elektroosmos  bilan  tozalash.  Elektroosmotik  tozalash  suvdan  erigan  tuzlar, 
kolloid zarrachalar va suspenziyalarni chiqarish uchun qo‗llaniladi. Bu usul bilan 
bir litrda bir necha yuz milligramm quruq qoldiqga ega suvni tozalash va juda oz 
aralashmali toza suvni olish mumkin. 
Suvni  elektroosmotik  usulda  tozalaydigan  qurilma  o‗nta  va  undan  ko‗proq 
ketma-ket ulangan alohida yacheykalardan iborat. 
Har  bir  yacheykani  anod  1,  katod  2  va  o‗rta  3  bo‗limlarga  ajratadigan  ikkita 
diafragma  8-ga  ega.  Tozalash  uchun  mo‗ljallangan  suv  4  quvurlardan  birinchi 
yacheykani uch bo‗limining pastki qismiga keladi. 
 
 
 
 
 
 
 

---

80