1--ma’ruza mavzu

A
C
B
 
C
A
C
B
– A va B 
Moddalarning konsentratsiyasi, k – proportsionallik koeffitsienti yoki reaksiyaning tezlik 
konstantasi ham deyiladi. Yuqoridagi tenglama reaksiyaning kinetik tenglamasi deyiladi. 
M: 4HCl + O
2
⇄
2H
2
O + 2Cl
2
Temperaturata’siri: 
Temperatura har 10
0 
ga ko’tarilganda ko’pchilik reaksiyalarning tezligi 
2 – 4 marta ortadi. 
 
 
(t
1 
va t
2
) haroratlardagi reaksiya tezligi   - reaksiya tezligining harorat koeffitsienti. 
Reaksiya tezligi temperature ko’tarilishi bilan zarrachalarning harakati tezlashadi. 
Bosimningta’siri: 
Asosan gazlarda bo’ladi. 
N
2
+ 3H
2 
⇄
2NH
3
Agar bosim oshirilsa, NH
3 
hosil bolish tomonga ortadi.
Katalizatorlar ta’siri: 
Kimyoviy reaksiyalarning tezligini o’zgartiradigan moddalar 
katalizatorlar 
deyiladi.Katalizatorlar – musbat kataliz (reaksiyani tezlashtiradi) va – manfiy kataliz (reaksiyani 
sekinlashtiradi) bo’ladi. Manfiy katalizatorlar deyiladi. Katalizatorlar o’zi reaksiyalarda 
sarflanmaydi. Katalizning 2 turi bor: Gomogen (birjinsli) va geterogen (ko’p jinsli). 
2. Qaytmas va qaytar reaksiyalar. 
Faqat bir yo’nalishda boradigan va reaksiyaga kirishayotgan boshlang’ich moddalar 
oxirgi mahsulotlarga to’liq aylanaladigan reaksiyalar qaytmas reaksiyalar deyiladi. 

---

2KClO
3 
⟶ 2KCl + O
2
↑ 
Bir vaqtning o’zida bir-biriga teskari ikki yo’nalishda boradigan reaksiyalar qaytar reaksiyalar 
deyiladi.
3H
2
+ N
2
⇄
2NH
3
Texnikada qaytar reaksiyalar afzal bo’lmaydi, ular qaytmas reaksiyalarga o’tkaziladi.Ular 
quyidagilar: 
1) Cho’kma yoki gaz hosil bo’lishi. 
BaCl
2
+ H
2
SO
4
⟶ BaSO
4
↓ + 2HCl 
Na
2
CO
3
+ 2HCl 
⟶ 2NaCl + CO
2
↑ + H
2
O 
2) Suv hosil bo’lishi 
HCl + NaOH
⟶ NaCl + H
2
O 
3) Reaksiyada ko’p energiyaning chiqishi 
Mg + O
2
⟶ MgO 
ΔH = - 692,5 kJ/mol. 
3. Reaksiyaga kirishayotgan moddalarning konsentratsiyasi, temperaturasi, reaksiyasi 
o’zgarganda kimyoviy muvozanatning siljishi Le-Shatele prinsipi deyiladi. 
Agar muvozanatdagi sistemaga biror tashqi ta’sir o’tkazilsa (konsentratsiya, temperatura, 
bosim), u ikki qarama-qarshi reaksiyadan shu ta’sirni kamaytiradigan reaksiyaning borishiga 
yordam beradi. 
Le-Shatele prinsipi. 
Sistemaning kimyoviy muvozanat holatiga doir sharoitlardan (temperatura, reaksiya, C – 
kons.) biri o’zgartirilsa muvozanat shu o’zgarishiga qarshi ta’sir ko’rsatuvchi reaksiya tomonga 
siljiydi. 
Tаyanch tushunchа vа ibоrаlаr. 
Materiya, mоddа, аtоm, mоlеkulа, mоlеkulyar оg’irlik, grаmm-mol, mоlyar хаjm, 
nisbiy zichlik, ekvivalent, grаmm-ekvivalent.