1 -mavzu: Sodda, bir va ko‘p amalli (qavsli) arifmetik ifodalarni hisoblash Reja

=B2*C2

Yuqoridagi misoldan ko’ra murakkabroq misolni ko’rib o’taylik.


2-misol. Kitob javonidan Anvar 9 ta, Ziyoda 11 ta va Shoxrux 8 ta kitobni olgandan keyin javonda 14 ta kitob qoldi. O’quvchilarning xar birining olgan kitobi jami kitoblarning necha foizini tashkil etadi?
Dastlab kitoblarning umumiy sonini keltirib chiqaramiz, yig’indi hisoblashda summa komponentidan foydalanib qiymatlar kiritilgan yacheykalar diapazonini ko’rsatib o’tamiz:

	A	B	C	D	E	F
1	Anvarda	9
2	Ziyodada	11
3	Shoxruxda	8
4	Kitob javonida	14
5	Jami	=СУММ(B1:B4)

Kitoblarning umumiy sonini aniqlab olganimizdan so’ng xar bir o’quvchi umuniy kitob fondining necha foizini o’ziga olganini aniqlaymiz:

	A	B	C	D	E	F
1	Anvarda	9
2	Ziyodada	11
3	Shoxruxda	8
4	Kitob javonida	14
5	Jami	42
	Anvarda	=B1*100/B5
	Ziyodada	=B2*100/B5
	Shoxruxda	=B3*100/B5
	Kitob javonida	=B4*100/B5

Yuqorida bajarilgan misolda amalga oshirilgan ishlarda yacheykalar manzilini ko’rsatib o’tish jarayoni “katakka murojaat”ni ifodalaydi.

Katakka murojaat ikki xil ko’rinishda bo’lib, nisbiy va absalyut murojaatlarga jratiladi.
Nisbiy murojaatda katakka murojat yuqoridagi kabi amalga oshiriladi, absalyut murojattda esa murojaat qilinayotgan katak manzili oldida “$” belgisi qo’shib murojaat qilinadi, Bunday murojaatning farqi shundaki, murojaat qilinayotgan katak “o’zgarmas” sifatida qaraladi.

	A	B	C	D	E	F
1	Anvarda	9
2	Ziyodada	11
3	Shoxruxda	8
4	Kitob javonida	14
5	Jami	42
	Anvarda	=B1*100/$B5
	Ziyodada	=B2*100/$B5
	Shoxruxda	=B3*100/$B5
	Kitob javonida	=B4*100/$B5

Izoh: bu yerda =B1*100/$B5 ko’rinishida katakka murojaatdan nusxa olish jarayonida nuxsalash natijasida murojaat qilinayotgan (B1) kataklar manzili avtomatik ravishda o’sib (kamayib) borish tartibiga bo’ysinadi, ammo $B5 katak esa o’zgarmas bo’lib qoladi.


3-misol: Y=(a+b)²+7(a+b)³/3ab ifodani hisoblang, a=[1,10], b=8


Yechim:

• 
  Dastlab b ning qiymatini F2 yacheykaga o’zgarmas sifatida kirgizib olamiz;
  
• 
  A=[1,10] uchun esa B4 yacheykadan boshlab B13 yacheykagacha a ning qiymatlarini kiritib chiqamiz;
  
• 
  D4 yecheykadan D13 yecheykagacha bo’lgan oraliqda, Y ni a ning mos qiymatlarining xar biri uchun xisoblab chiqamiz.
  

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati:

Informatika va axborot texnologiyalari 10-sinf darslik, Toyloqov N.I. , Axmedov A.B. Pardayeva M.D. abdug’aniyev A.A. Mirsanov U.M. ”EXTREMUM-PRESS” nashriyoti-2017

№_2_-Mavzu: Katakka murojaat, nomlash va nusxalash
Reja:
1 Katakka murojaat: nisbiy, absolyut va aralash murojaat.
2 Katak yoki blokni nomlash
3 Murojaatdan foydalanib amal bajarishda nusxalashning afzalligi
4 Sonning darajalarini hisoblash.


1-misol: Karra jadvalini hosil qilish. (Ushbu topshiriqni bajarish jarayonida katakka murojaat qilish tartibi tushuntirib o’tiladi)
Ushbu topshiriqni bajarish davomida ko’paytirish jadvalida ko’paytuvchi va ko’payuvchilarga murojaat qilishda, ko’paytma formulasidan navbatdagi ko’paytirish jarayoni uchun nusxa olish zaruriyati tug’iladi. Mazkur nusxa olish jarayonida formulada keltirilgan yacheykalar manzili avtomatik ravishda qator bo’yicha nusxa olinsa qator qiymati va ustun bo’yicha olinsa ustun qiymati o’zgarmasdan qolishi kerak bo’ladi.
Shu yerda alohida e’tibor talab etadigan jihat shundaki, agar biz mazkur formuladan to’g’ridan-to’g’ri nusxa oladigan bo’lsak yacheyka manzili navbatdagi yacheykaga nusxalash jarayonida avtomatik o’sib boradi, Buni oldini olish uchun esa yacheykalar manzilidaning ustun xarflari oldiga yoki qator raqamlari oldiga “$” belgisini qo’yish talab etiladi.
“$” belgisi qator yoki ustun qiymatini nusxalash jarayonida qiymatini o’zgarmasdan qolishini ta’minlab beradi.
MS Exselda katakka murojaatning 3 xil ko’rinishi mavjud:

1. 
   Nisbiy murojaat – bu turdagi murojaatda yacheykaga to’g’ridan to’g’ri murojaat amalga oshiriladi. M: A1, A2, B1, B2
   
2. 
   Absalyut murojaat – bu turdagi murojaatda murojaat qilinayotgan yacheykadagi qiymat o’zgarmas sifatida qabul qilinadi va ushbu yacheyka manzili (ustun va qator) oldida “$” belgisidan foydalaniladi. M: $A$1, $A$2
   
3. 
   Aralash murojaat – murojaatning ushbu turida aynan bitta qator yoki bitta ustun bo’yicha murojaat amalga oshiriladi. M: $A1, A$1, $B1, B$1.
   

Karra jadvalini hosil qilishda dastlab jadval yaratib olamiz.Yaratilgan jadvalda qator va Ustunlarda joylashgan sonlar Ko’paytmasini hisoblashda aynan shu sonlar joylashgan

Qator va ustunlar kesishgan katakchaga ko’paytmani hisoblash formulasini kiritamiz.
Formula kiritishda ko’payuvchi joylashgan 1- qator va ko’paytuvchi joylashgan A ustunga absalyut murojaatlar amalga oshiriladi.
Eslatma: Bu yerda absalyut murojaat aynan bitta yacheykaga emas, faqat 1- qator va A ustun uchun amalga oshirilyapti, bu holatda 1-qator ustunlariga va A ustun qatorlariga nisbiy murojaat amalga oshiriladi, Umumiy holatda esa bu murojaatlar aralash murojaatni tashkil etadi.



=B$1*$A2
Ushbu aralash tipdagi formulani dastlab B10 yacheykagacha nusxalanadi, so’ngra shu holatda B10 dan J10 gacha siljitiladi.

MS Excel 2010 da sodda va murakkab funksiyalarning grafiklari menyuning Вставкаbo‘limi Графикbandi orqali hosil qilinadi. Sodda va murakkab funksiyaning grafiklarini hosil qilish jarayonini quyidagi mashqlarda ko‘rib chiqamiz.

Diqqat! Mazkur yuqoridagi masalani yechish jarayonida formulalarni nusxalashning foydalanuvchiga qulaylik tug’dirishi, xar bir ko’paytirish amalini bajarish uchun formulalar ishlab chiqishni oldini olish, vaqt va mexnatni osonlashtirish alohida e’tibor bilan tushuntirib o’tiladi.


2-misol: A^b son berilgan, b=[3,11]
Berilgan A^b ning b ni barcha qiymatlari uchun natijani hisoblang. A=2.





Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati:
Informatika va axborot texnologiyalari 10-sinf darslik, Toyloqov N.I. , Axmedov A.B. Pardayeva M.D. abdug’aniyev A.A. Mirsanov U.M. ”EXTREMUM-PRESS” nashriyoti-2017
№_3_-Mavzu: Funksiya grafiklari bilan ishlash
Reja:
1 Sodda va murakkab funksiyalarning grafiklari
2.Grafiklarni hosil qilish; amallar bajarish
3 Amaliy topshiriq. O’quvchilarni o‘zlashtirish ko‘rsatkichlarini diagrmmalarda ifodalash

MS Excel 2010 da sodda va murakkab funksiyalarning grafiklari menyuning Вставкаbo‘limi Графикbandi orqali hosil qilinadi. Sodda va murakkab funksiyaning grafiklarini hosil qilish jarayonini quyidagi mashqlarda ko‘rib chiqamiz.

1-mashq. z=a+bx+cx²+dx³ funksiyaning grafigini hosil qilish. Bajarish:


A1:D1 kataklarida a,b,c,d koeffitsiyentining quyidagi qiymatlari kiritiladi:

• 
  A2:E2 kataklarda x ning qiymatlari 0; 0,1; 0,2; 0,3; 0,4 kiritiladi;
  

• 
  A3:E3 kataklarda mos ravishda x ning qiymatlari uchun, masalan,
  

A3 da =$A1+$B1*A2+$C1*A2*A2+$D1*A2*A2*A2 qaralayotgan formulaning x=0 dagi qiymati hosil bo‘ladi. Qolgan nuqtalarga nisbiy murojaat yordamida davom ettiriladi;

• 
  A2:E3 kataklar bloki ajratib olinadi;
  
• 
  A3:E3 kataklar belgilab ajratib olingandan so‘ng, MS Excel 2010 ning tasmasidan Вставить-Диаграммы-Точечнаяketma-ketligi bajariladi.
  

Hosil bo‘lgan grafik ustiga x ning qiymatlarini chiqarish uchun grafik ustiga o‘ng tugma bosilib, Добавитьподписиданныхbandi tanlanadi. Natijada quyidagi oyna hosil bo‘ladi:

MS Excel 2010 ning yana bir qulayliklaridan biri bu, boshqa varaq yoki kitoblarga murojaat qilinib,og‘lanishular qilish mumkin. Varaq va kitoblarga murojaat qilish usullarini quyidagi mashqlarda ko‘rib o‘tamiz.
2-mashq: guruh o’quvchilarining fanlardan o’zlashtirish ko’rsatkichlarini grafik
ko’rinishida ifodalash.
Dastlab Exsel ishchi oynasida o’quvchilarni fanlardan o’zlashtirish grafigini hosil qilib olamiz:

T/R	O'quvchining familyasi va ismi	Fanlar					O'rtacha o'zlash-tirish
		Ona tili	Matematika	Tarix	Fizika	Informatika
1	Asaqrov Otayor	5	5	4	4	4	4,4
2	Ergashev Farrux	5	4	5	4	5	4,6
3	Raupova Maxbuba	4	5	4	5	5	4,6
4	Turdiboyev Odiljon	5	4	5	4	5	4,6
5	Xolmirzayev O'lmasbek	4	3	4	4	5	4