1 – Tajriba ish Simmetriya elementlarini va kristallarning oddiy shakllarini o’rganish. Ishning maqsadi
Download 100.63 Kb. Pdf ko'rish
|
1-tajriba
- Bu sahifa navigatsiya:
- Simmetriya o‘qi
|
Simmetriya tekisligi -tasavvur etiluvchi tekislikdir. Shu simmetriya elementining
yordamida kristall shakli bir-biriga o‘xshash, o‘lcham jihatidan bir-biriga teng - simmetrik bo‘laklarga bo‘linadi. Simmetriya tekisligi o‘tkazilgach, kristallni teng ikki bo‘lakka bolingan qismlari ko‘zgu aksidek biri ikkinchisiga juda o‘xshash bo'ladi. Simmetriya tekisligining soni hamma kristallarda turlicha bo’ladi. Masalan, kub shaklidagi kristalldan 9 ta simmetriya tekisliklari o‘tadi, ular 9P raqami bilan ifodalanadi. Geksagonal prizma shaklidagi kristalldan yettita simmetriya tekisligi o‘tadi (1.2- rasm). Simmetriya tekisligi quyidagi holatlarda o‘tkaziladi: 1) yoqlardan yoqlarga ularning o‘rta qismi yuziga perpendikulyar holda o‘tkaziladi; 2) yoq burchagini qarama-qarshi burchagi tomon kesib o‘tkaziladi; 3) qirralararo o‘tkaziladi; 4) qirralarga perpendikulyar holda ular o‘rtasidan gorizontal holda o‘tkaziladi. 1.2-rasm. Kub qiyofali kristalldan о ‘tgan 9 ta simmetriya tekisliklari: 3P = 2P = 2P = 2P = 9P. 1.3-rasm.Geksagonal prizmalardan о ‘tgan yettita simmetriya tekisligi. 3 2. Simmetriya o‘qi - tasavvur etiluvchi to‘g‘ri chiziq bo‘lib, kristall shu simmetriya o‘qining yordamida aylantirilganda uning cheklovchi elementlari to‘g‘ri tartib bilan takrorlanadi. Simmetriya o‘qining yordamida kristall bir marta 360° ga aylantiriladi. Shunda kristall o‘xshash tomonlarining qaytarilish soni aniqlanadi. Kristallning to‘la 360° ga aylanishida uning dastlabki holati ikki, uch, to‘rt, besh yoki olti marta qaytarilishi mumkin. Shunga ko‘ra dastlabki takrorlanish soni L harfining o‘ng tomonidagi yuqori qismiga yoziladi (1.4-rasm). L 2 - ikkinchi tartibli, L 3 - uchinchi tartibli, L 4 - to‘rtinchi tartibli va h. k. Simmetriya o‘qlari ikki xil bo‘ladi: - Past tartibli simmetriya o‘qi. Bunga ikkinchi tartibli simmetriya o‘qi kiradi. - Yuqori tartibli simmetriya o‘qi: uchinchi tartibli – L 3 , to'rtinchi tartibli - L 4 oltinchi tartibli - L 6 simmetriya o‘qlari kiradi. Simmetriya o‘qi kristallda simmetriya saqlangani holda yoqlar, qirralar o‘rtasidan ularga perpendikulyar, yana yoqdan qirraga va yoq- dan kristallning uchiga hamda kristallning uchidan uchiga simmetriya saqlangani holda o‘tkaziladi. Kristalldan turli tartibli simmetriya o‘qi bir nechtadan o‘tishi mumkin. 1.4-rasm. Turli shakldagi kristallardan:a) ikkinchi, b) uchinchi d) to ‘rtinchi; e) oltinchi tartibli simmetriya о ‘qlari. 6L 2 1.5-rasm. Kubdan o’tgan turli tartibli simmetriya o’qlari Kristalldan о‘tgan ma’lum bir tartibli simmetriya o‘qining soni L harfining koeffitsiyentiga 4 yoziladi.Masalan, kub shaklidan o‘tkazilgan uchta to‘rtinchi tartibli simmetriya o‘qi - 3L 4 bilan ifodalanadi.To‘rta uch darajali simmetriya o‘qi - 4L 3 bilan ifodalanadi.Oltita ikkinchi darajali simmetriya o‘qi 6L 2 bilan ifodalanadi (1.5-rasm). 1.6-rasm.Simmetriya markazi. 3. Download 100.63 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|