1- topshiriq. Konseptual jadvalni to‘ldiring. Nutq uslublari Terminlar Yozma nutq Dialek tizmlar Badiiy vositalar Badiiy uslub

2- topshiriq. Klaster usuli orqali ilmiy uslub janrlarini ko’rsating. 

Hisobot

Ilmiy uslub 
Monografiya
Insholar 

Maqola

Disertatsiya 

---

3- topshiriq. Termin so’ziga sinkveyn tuzing.

1.Bir so’z -

atama

2.Ikkita sifat - 

aniq , konkret

3. uchta fe’l – 

o’zlik, majhullik, birgalik 

4. To’rt so’zdan iborat gap – 

Termin kasbiy ma’no bildiradi

5. Birinchi so’zga sinonim - 

istiloh
Уй вазифаси. 


4- mashq. Quyidagi matnni o’qing. Uni ma’no jihatdan qismlarga 

ajrating va reja tuzing. 

Matndagi tayanch so’z, ibora va terminlarniyozib chiqing. 

Tayanch so’zlar: ekologiya, texnika taraqqiyoti, tabiat, sanoat, biosfera, 

antropogen, ultrabinafsha nurlar, ozon, teri raki, gidrosfera, qutb, bakteriya, 

tropik, subtropik, quyosh, yer . 

Reja: 

Kirish: 
1. Ekologik muammolarning kelib chiqishi. 
Asosiy qism: 
1. Umumbashariy muammo bo’lgan Ozon qatlami. 
2. Dunyoda chuchuk suv muammosi.
3. Tirik tabiatdagi o‘simlik va hayvon turlari sonining qisqarishi 
muammosi.

Xulosa:
1. Insonni tashvishga solayotgan o’rmon muammosi. 
Ekologik muammolar

Aholi sonining yildan yilga oshib borishi sanoat va transportning 

rivojlanishi, fan -texnikaning taraqqiy etishi, insonning biosferaga ko‘rsatayotgan
ta’sir doirasini kengaytirib bormoqda. Bu esa o‘z navbatida u yoki bu ekologik 
muommolarning kelib chiqishiga sabab bo‘lmoqda.

---

Ekologik muammo deganda insonning tabiatga ko‘rsatayotgan ta’siri bilan

bog‘liq holda tabiatning insonga aks ta’siri, ya’ni uning iqtisodiyotiga, hayotida 
xo‘jalik ahamiyatiga molik bo‘lgan jarayonlar, tabiiy hodisalar bilan bog‘liq
(stixiyali talofatlar, iqlimning o‘zgarishi, hayvonlarning yalpi ko‘chib ketishi va 
boshqalar) har qanday hodisa tushuniladi. Ekologik muammolar 3 guruhga
bo‘linadi. 
1. Umumbashariy (global)
2. Mintaqaviy (regional) 
3. Mahalliy (lokal)
Dunyo bo‘yicha kuzatiladigan tabiiy, tabiiy antropogen yoki sof antropogen 
hodisalar umumbashariy muammolar deb qaraladi. Ana shunday umumbashariy
muammolarga ba’zi bir misolar keltirish mumkin: 
Ozon qatlamining siyraklanishi. Ozon qatlami atmosferaning muhim
tarkibiy qismi hisoblanadi, u iqlimga va yer yuzasidagi barcha tirik organizmlarni 
nurlanishdan saqlab turadi. Ozon quyosh nurlari ta’sirida kislorod, azot oksidi va
boshqa gazlar ishtirokida hosil bo‘ladi. Ozon kuchli ultrabinafsha nurlarni yutib 
olib, yer yuzidagi tirik organizmlarni himoya qiladi. Ultrabinafsha nurlarning
ortishi tirik organizmlarga salbiy ta’sir etadi. Ultrabinafsha nurlar ta’sirida 
nurlanish odamlarda terining kuyishiga olib keladi. Bugungi kunda teri raki bilan
kasallanish ushbu nurlar ta’sirida kelib chiqayotganligi aniqlangan. 
Chuchuk suv muammosi. Chuchuk suvning biosferadagi roli juda katta.
Gidrosferada chuchuk suv miqdori juda oz bo‘lib, u 2,8 % ni tashkil etadi. 
Chuchuk suv zahirasi asosan qutblardagi muzliklardir.
Jamiyatning rivojlanishi bilan aholining chuchuk suvga bo‘lgan talabi ortib 
bormoqda. Bizning asrimizda chuchuk suvdan foydalanish 7 marta ortgan. Yiliga 3
– 3,5 km3 suv sarflanmoqda. XXI asrga borib ushbu ko‘rsatkich 1,5 – 2 marta 

---

ortish imkoniga ega. Daryolarning umumiy yillik oqimi yer yuzi bo‘yicha 50 ming

km3. Ammo bunday foydalanishda chuchuk suv yetishmasligi aniq. 
Qurg‘oqchil mintaqalarda daryolardan to‘liq foydalanilganda ularning suvi
yetmay qolmoqda. 1980 yillarda bunday holat Afrika, Avstraliya, Italiya, Ispaniya, 
Meksika davlatlari, Nil, Sirdaryo, Amudaryo va ba’zi bir boshqa daryolarda
kuzatila boshlandi. Daryolarning sanoat va maishiy zaharli moddalar bilan 
ifloslanishi o‘sib bormoqda. Sanoat yiliga 160 km3 sanoat oqova suvlarini
daryolarga tashlaydi. Bu ko‘rsatkich daryolarning umumiy suv miqdorining 10 % 
ni, ba’zi rivojlangan mamlakatlarda 30 % ni tashkil etadi. Daryo toza suvlarida
yildan yilga har xil erigan moddalar, zaharli kimyoviy moddalar va 
bakteriyalarning miqdori ortib bormoqda.
Tirik tabiatdagi o‘simlik va hayvon turlari sonining qisqarishi muammosi. 
Yer yuzidagi hayotni ta’minlashda o‘simliklar dunyosi, ayniqsa, o‘rmonlarning
ahamiyati beqiyosdir. Hozirgi vaqtda yer yuzi quruqligining 25 % ni o‘rmonlar 
tashkil etadi. Ular shimoliy yarim sharda va tropik mintaqalarda tarqalgan. Biroq
hozirgi kunda o‘rmonlarning holatini yaxshi deb bo‘lmaydi. Chunki, har yili 3 
mlrd. m3 hajmda o‘rmonlar qirqilmoqda. FAO ma’lumotlariga ko‘ra bu
ko‘rsatkich yaqin yillar orasida 1,5 martaga ortishi mumkin. 
Insoniyatni, ayniqsa, tropik va subtropik o‘rmonlar muammosi tashvishga
solmoqda. U yerlarda yiliga dunyo miqyosidagi qirqilishi kerak bo‘lgan 
o‘rmonlarning yarmidan ko‘pi kesib tashlanmoqda. 160 mln. gektar tropik
o‘rmonlar vayron bo‘lgan, atiga yiliga 11 mln. gektar maydon tiklanmoqda. 
Floraning kamayib ketishi «Qizil kitob» yaratilishiga sabab bo‘ldi.

Matn yuzasidan savollar: 

1. Matn mazmuni haqida qanday fikrdasiz? 

Javob:

---

Matn mavzuni to’la yoritib bera olgan. Muammolar to’g’risida tavsiyalar 

berilgan. Matnda umumbashariy (glovbal), mintaqaviy (regional), mahalliy (lokal) 

guruhlarni tanishtirib o’tilgan (urush va tinchlik muammosi). 

2.Ekologik muammolarning qanday guruhlarini bilasiz?