1. 5-ma’ruza. Tcp/ip protokollar steki. Reja

2. TCP/IP va OSI modellarning o’xshash jihatlarini qiyoslash 
OSI va TCP modellari juda ko'p o'xshashliklarga ega. Ikkala model ham 
mustaqil protokollar to'plami tushunchasiga asoslanadi. Pog‟onalar funksionalligi 
ham asosan o'xshash. Misol uchun, ikkala modelda ham transport qatlamlari va 
undan yuqorisi ma'lumot almashishni xohlovchilar uchun jarayonlarni tarmoqdan 
mustaqil transport xizmatini taqdim etadi. Ushbu pog‟onalar transport provayderini 
tashkil qiladi. Shuningdek, har bir modelda transportdan yuqori pog‟onalar 
transport xizmatlarining amaliy iste'molchilari hisoblanadi. 
Ushbu asosiy o'xshashlikka qaramay, ushbu modellarning bir qator farqli 
jihatlari ham mavjud. Ushbu bo'limda biz asosiy farqlarni ko'rib chiqamiz. Shunga 
e'tibor bering-ki, biz ularga mos keladigan protokollar steklarini emas, balki etalon 
modellarini solishtiramiz. Protokollarning o'zlari keyinroq muhokama qilinadi. 
OSI modelida uchta tushuncha markaziy o'rin tutadi. 
1. Xizmatlar. 
2. Interfeyslar. 
3. Protokollar. 
Balki, OSI modelining eng katta hissasi bu uchta tushunchani aniq 
ajratishdir. Har bir pog‟ona yuqoridagi pog‟onaga ba'zi xizmatlarni taqdim etadi. 
Xizmat pog‟ona nima vazifani bajarishini belgilaydi, lekin u buni qanday qilishini 
yoki uning yuqorisidagi ob'ektlar pogonaga qanday kirishini emas.
Pog‟ona interfeysi uning yuqorisidagi pog‟onaga tomonidan pog‟onaga 
qanday jarayonlar kirishni belgilaydi. U parametrlarni va kutilgan natijani 

---

82 
tavsiflaydi. Shuningdek, u pog‟ona ichidagii narsalar haqida hech narsa oshkor 
etmaydi. 
Nihoyat, pog‟onada ishlatiladigan tengdosh protokollar pog‟onaning o'ziga 
xosdir. O'ziga yuklangan vazifani bajarish (ya'ni xizmat ko'rsatish) uchun u har 
qanday protokollardan foydalanishi mumkin. Bundan tashqari, pog‟ona yuqori 
darajadagi ilovalarning ishlashiga ta'sir qilmasdan protokollarni o'zgartirishi 
mumkin. 
Ushbu g'oyalar ob'ektga yo'naltirilgan dasturlashning zamonaviy g'oyalariga 
juda mos keladi. Pog‟onani tashqi jarayon orqali kirish mumkin bo'lgan usullar 
(operatsiyalar) to'plamiga ega bo'lgan ob'ekt sifatida ko'rsatish mumkin. Ushbu 
usullarning semantikasi ob'ekt tomonidan taqdim etiladigan xizmatlar to'plamini 
belgilaydi. Usullarning parametrlari va natijalari ob'ekt interfeysini tashkil qiladi. 
Ob'ektning ichki tuzilishini pog‟ona protokoli bilan solishtirish mumkin.
Dastlab, TCP/IP modelini garchi OSI modeliga oʻxshash qilish uchun uni 
oʻzgartirishga urinishlar qilingan boʻlsa-da, xizmatlar, interfeys va protokollar 
oʻrtasida aniq boʻlinish yoʻq edi. Shunday qilib, masalan, Tarmoq pog‟onasi 
tomonidan taqdim etiladigan yagona haqiqiy xizmatlar SEND IP PACKET (IP-
paket yuborish) va RECEIVE IP PACKET (IP-paketni qabul qilish). 
Natijada, protokollar TCP/IP modeliga qaraganda OSI modelida yaxshiroq 
yashiringan va texnologiya o'zgarishi bilan nisbatan oson almashtirilishi mumkin. 
Bunday o'zgarishlarni boshqa pog‟onalarga ta'sir qilmasdan amalga oshirish 
qobiliyati pog‟onali protokollarning asosiy maqsadlaridan biridir. 
OSI etalon modeli uning protokollari ixtiro qilinishidan oldin ishlab 
chiqilgan. Voqealarning bunday ketma-ketligi ushbu modelning biron bir 
protokollar to'plamiga sozlanmaganligini anglatardi, bu esa uni universal qildi. 
Ushbu harakatlar tartibining salbiy tomoni shundaki, ishlab chiquvchilar bu sohada 
kam tajribaga ega edilar va har bir pog‟ona qanday funktsiyalarni bajarishi 
kerakligi haqida aniq tasavvurga ega emas edilar. 
Masalan, ma'lumotlarni uzatish pog‟onasi dastlab faqat tugundan tugunga 
uzatiladigan tarmoqlarda ishlagan. Keng eshittirishli tarmoqlarning paydo bo'lishi 
bilan modelga yangi quyi pog‟onani kiritish zarurati paydo bo‟ldi. Keyinchalik, 
OSI modeliga asoslanib, ular mavjud protokollardan foydalangan holda haqiqiy 
tarmoqlarni qurishni boshlaganlarida, ular xizmat ko'rsatishning talab qilinadigan 
spetsifikatsiyalariga javob bermasligi aniqlandi. Shuning uchun, nomuvofiqlikni 
bartaraf etish uchun modelga pastki pog‟onalarni qo'shish kerak edi. Nihoyat, 
dastlab har bir mamlakat OSI protokollaridan foydalangan holda hukumat 
tomonidan boshqariladigan bitta tarmoqqa ega bo'lishi kutilgan edi, shuning uchun 

---

83 
hech kim turli tarmoqlarni birlashtirish haqida o'ylamagan. Aslida, hammasi 
boshqacha bo'lib chiqdi. 
TCP/IP modelida esa aksincha edi: birinchi navbatda protokollar paydo 
bo'ldi va shundan keyingina mavjud protokollarni tavsiflovchi model yaratildi. 
Shuning uchun, modelning protokollarini moslashtirishda hech qanday muammo 
bo‟lmadi. Ular unga juda mos keladi. Yagona muammo shundaki, model boshqa 
protokollar stekiga mos kelmadi. Natijada, u TCP/IP dan boshqa tarmoqlarni 
tavsiflash uchun ishlatilmadi. 
Agar ushbu ikkita modelni diqqat bilan ko'rib chiqsangiz, unda, birinchi 
navbatda, pog‟onalar sonidagi farq e'tiborni tortadi: OSI modelida ettita pog‟ona 
va TCP / IP modelida to'rtta pog‟ona mavjud. Ikkala modelda ham tarmoq, 
transport va amaliy pog‟onalari mavjud va boshqa pog‟onalari turlicha. 
Modellar orasidagi yana bir farq ulanishga asoslangan aloqa va ulanishga 
asoslanmagan aloqadan foydalanish imkoniyatidadir. Tarmoq sathidagi OSI 
modeli aloqaning ikkala turini qo'llab-quvvatlaydi, transport pog‟onasida esa faqat 
ulanishga asoslangan aloqa (chunki transport xizmatlari foydalanuvchiga 
ko'rinadi). TCP/IP modeli tarmoq sathida faqat bitta aloqa rejimiga ega 
(ulanishsiz), lekin transport sathida u ikkala rejimni ham qoʻllab-quvvatlaydi va 
foydalanuvchilarga tanlash imkoniyatini beradi. Ushbu tanlov oddiy so'rov-javob 
protokollari uchun ayniqsa muhimdir.