1. 5-ma’ruza. Tcp/ip protokollar steki. Reja

Transport pog’onasi. TCP/IP modelining tarmoq pog‟onasi yuqorisidagi 
pog‟ona odatda transport pog’onasi deb ataladi. U xostlar bir xil darajadagi 
ob'ektlarni qabul qilish va uzatishda OSI modelining transport pog‟onasiga 
o'xshash aloqa o'rnatishi uchun yaratilgan. Ushbu pog‟ona ikkita protokol orqali 
tavsiflanadi. Birinchisi, TCP (Transmission Control Protocol, uzatishlarni 
nazorat qilish protokoli) ishonchli ulanishga yo'naltirilgan protokol bo'lib, bayt 
oqimini bir mashinadan internet tarmog'idagi istalgan boshqa mashinaga xatosiz 
yetkazib berish imkonini beradi. U baytlarning kirish oqimini alohida xabarlarga 
ajratadi va ularni tarmoq pog‟onasiga uzatadi. Belgilangan joyda, qabul qiluvchi 
TCP jarayoni qabul qilingan xabarlardan chiqish oqimini yig'adi. Bunga 
qo'shimcha ravishda, TCP tezkor jo'natuvchi sekin qabul qiluvchini ma'lumot bilan 
to'ldirmasligi uchun oqim nazoratini amalga oshiradi. 
Bu pog‟onadagi ikkinchi protokol UDP (User Dataram Protocol – 
foydalanuvchi deytagrammalari protokoli) ishonchsiz, ulanishsiz protokol 
bo„lib, u TCP ning ketma-ket oqim boshqaruvini ishlatmaydi, lekin o„zinikini 
ta‟minlaydi. Bundan tashqari, u bir martalik mijoz-server so'rovlarida va ovoz va 
video kabi tezlik aniqlikdan muhimroq bo'lgan ilovalarda keng qo'llaniladi. IP, 
TCP va UDP protokollari o'rtasidagi munosabatlar 5.2-rasmda ko'rsatilgan. IP 

---

78 
protokoli yaratilganidan beri ushbu protokol boshqa ko'plab tarmoqlarda amalga 
oshirildi. 
5.2-rasm. TCP/IP modeli protokollari va pog‟onalari 
Amaliy pog’ona. TCP/IP modelida seans qatlami va taqdimot pog‟onalari 
mavjud emas. Bu pog‟onalar shunchaki kerak emas edi, shuning uchun ular 
modelga kiritilmagan. Buning o'rniga, amaliy oddiygina barcha seans va ularga 
kerak bo'lgan ko'rish xususiyatlarini o'z ichiga oladi. OSI modelidagi tajriba bu 
fikrni to'g'ri ekanligini isbotladi: ko'pchilik ilovalar bu pog‟onalarga juda kam 
ehtiyoj sezadi. 
Transport pogonasining yuqorisida amaliy pogona joylashgan. U barcha 
yuqori pog‟ona protokollarni o'z ichiga oladi. Eski protokollarga virtual terminal 
protokoli (TELNET), fayllarni uzatish protokoli (FTP) va elektron pochta (SMTP) 
kiradi. Yillar davomida boshqa ko'plab protokollar qo'shildi. Biz ko'rib chiqadigan 
muhimlaridan ba'zilari 5.2-rasmda ko'rsatilgan. Bu DNS (Domain Name Service – 
domen nomlar xizmati) xost nomlarini tarmoq nomlariga o‟zgartirish imkonini 
beradi, HTTP, World Wide Webda sahifalar yaratish uchun foydalaniladigan 
protokol va RTP, ovoz yoki filmlar kabi real vaqtda media taqdim etish protokoli 
kiradi. 
Yuqorida eslatib o‟tilganidek, OSI etalon modelining kuchi – bu model 
kompyuter tarmoqlarini muhokama qilishg uchun istisno tariqasida foydali 
ekanligida. Bundan farqli o'laroq, TCP/IP etalon modelining kuchi ko'p yillar 
davomida keng qo'llanilgan protokollar ekanligida. Ushbu sifatlarni birlashtirish 
uchun E.Tanenbaum va D.Uezeroll o‟z kitobida [1] 5.3-rasmda ko'rsatilgan gibrid 
modeldan foydalanishgan. 

---

79 
5.3-rasm. Ushbu ma‟ruzada qo‟llanilgan etalon model 
Tarmoq pog‟onasining vazifasi masofadagi kompyuterlar o'rtasida paketlarni 
uzatishimiz uchun ko‟p sonli aloqa kanallarini va tarmoqlarni, shuningdek, 
birlashtirilgan tarmoqlarni birlashtirishdan iborat. Bunga paketlar yuborilishi 
mumkin bo'lgan yo'lni topish vazifasi kiradi. IP - bu pog‟ona uchun namuna 
sifatida biz o'rganadigan asosiy protokol. Transport pog‟onasi tarmoq pog‟onasini 
yetkazib berish kafolatlarini oshiradi, odatda ishonchliligi oshadi va turli ilovalar 
ehtiyojlarini qondirish uchun ishonchli bayt oqimi kabi yetkazib berish 
imkoniyatlarini taqdim etadi. TCP transport pog‟onasi protokolining muhim 
namunasidir.
Va nihoyat, amaliy pog‟ona tarmoqdan foydalanadigan dasturlarni o'z ichiga 
oladi. Ko'pgina, lekin hamma tarmoq ilovalarida veb-brauzer kabi foydalanuvchi 
interfeyslari mavjud. Biz dasturning tarmoqdan foydalanadigan qismiga qiziqamiz. 
Bu veb-brauzer uchun HTTP protokoli. Amaliy pog‟onada ko'plab ilovalar 
tomonidan ishlatiladigan DNS kabi muhim qo'llab-quvvatlash dasturlari ham 
mavjud.