1-Amaliy mashg`ulot. Avtotraktor dvigatellarining mexanizmlari, tuzilishi va ishlashini o‘rganish

silindrlariga 
yonuvchi 
aralashmaning (yoki havoni) o‘z vaqtida kirishini va ishlatilgan 
gazlarni chiqishini ta’minlaydi. 
Klapanlar mexanizmi ikki turga bo‘linadi: 
a) Klapanlari yuqorida joylashgan (1-a, rasm) 
b) Klapanlari yon tomonda joylashgan (1-b, rasm). 
Ikki tur gaz taqsimlash mexanizmlarining afzalliklari va kamchiliklari. 
Klapanlari yuqorida joylashgan gaz taqsimlash mexanizmi silindrlarning 
yonilg‘i bilan yaxshi tulishini ta’minlaydi va siqish darajasini yuqoriroq 
olish imkonini beradi. 
Bunday tur mexanizmlarda yonish kamerasi ixcham bo‘ladi, sovitish 
suyuqligining issiqlik isrofini kamaytiradi va natijada yonilg‘ining 
solishtirma sarfi kamayadi. 
Gaz taqsimlash mexanizmlarida shayin yoki turtkich va klapan o‘zagi 
oralig‘idagi tirqishni rostlash 6 vint yordamida o‘rnatiladi. 
Bu tirqish gaz taqsimlash mexanizmi detallari qiziganda klapan uning 
egariga zich joylanishini ta’minlash uchun qo‘yiladi. 
Klapanli gaz taqsimlash mexanizmining tuzilishi. 
Klapan (3) tarelkasimon yassi kallakdan va o‘zakdan iborat. Klapan 
silindrlar kallagidagi egarga yumshoq berkilishi uchun, klapanning 
tarelkasida konussimon ish sirti bor. Kupchilik dvigatellarda kiritish va 
chiqarish klapanlarining ish sirti 45
0
burchakka ega. Klapan o‘zagining 
ustki tomonida silindrsimon o‘yiqcha bor, unga ikki bo‘lakdan iborat 
konussimon halqaning (suxariklarning) tirgaki kirib turadi. 
Suxariklar tirgaki shaybani klapan o‘zagiga mahkamlab turadi. 
Ta’mirlash jarayonida klapanlarni jips yopilishi uchun maxsus ishlov 
berildi, bu maqsadda klapanning yassi kallagiga (tarelkasida) otvyorka 
uchun chuqurcha bor. Klapanlar ligerlangan po‘latdan yasaladi. 
Klapan o‘zagining ustki qismini kattiklik xususiyatini oshirish uchun 
toblanadi. CHiqarish klapanlari olovga bardosh xromkremniyli 
po‘latdan tayyorlanadi. D-240 va GAZ-52 dvigatellarining chiqarish 
klapanini tarelkalarini yaxshi sovitish uchun klapan o‘zagining 
bo‘shlig‘i natriy metali bilan tuldiriladi. 
D-240 va GAZ-52 dvigatellarining silindrlarini yaxshi va tezda to‘ldirish 
uchun kiritish klapanlarining tarelkasimon yassi kallaklarini diametri 
chiqarish klapanlarning yassi kallaklari diametridan biroz katta qilinadi. 
Prujina 4 po‘lat simdan tayyorlanadi. GAZ-52 dvigatelida bitta prujina, 

---

D-240 dvigatelida esa bir klapanga ikkita prujina qo‘yiladi. Prujinaning 
ikkita bo‘lishi uning ulchamini kichikroq qilishga imkon beradi va 
ishlash sharoitini engillashtiradi. 
SHayin 5 po‘latdan yasalgan. Elkalari har xil-klapan tomondagi elka 
o‘zunroq bo‘ladi. Qisqa elka tarafida rezbali teshikcha bor. Bu 
teshikchaga vint 6 kirib turadi, vintni aylantirib shayin bilan klapan 
orasidagi tirqish rostlanadi. 
SHtanga 7 (1-a rasm) po‘latdan tayyorlanib uchliklari sferik shaklda 
bo‘ladi. SHtanga uchliklari bir tomondan turtkich 8 ikkinchi tomondan 
shayinga burab o‘rnatilgan rostlash vintning sferik sirtiga tiraladi. 
1-rasm. Dvigatel gaz taqsimlash mexanizmining sxemasi: 
1-silindr; 2-porshen; 3-klapan; 4-prujina; 5-shayin; 6-rostlash vinti; 7-
shtanga; 8-turtkich; 9-kulak; 10-taqsimlash valining shesternyasi; 11-
oraliq shesternya; 12-tirsakli val shesternyasi; x-tirqish (zazor). 
Turtkich 8 silindrik shakldagi o‘zak bo‘lib, uning pastki qismi 
taqsimlovchi valning kulachogi kuchini qabul qiladi. Turtkichlar 
cho‘yandan yoki po‘latdan yasaladi. Turtkichlarning asosi va 
yo‘naltiruvchi yuzasi bir xilda eyilishi uchun to‘g‘ri chiziqli harakat 
qilish bilan birgalikda o‘z o‘qi atrofida aylanma harakat qiladi. Aylanma 
harakat qilishi uchun turtkichning o‘qi taqsimlovchi valning kulachogi 
o‘qiga nisbatan 1-2 mm surib qo‘yiladi. Taqsimlovchi val 9 klapanlarni 
harakatga keltiradi. Taqsimlovchi valning har bir kulachogi bittadan 
klapanni boshqarib turadi. 
Kulachoklar val bilan birgalikda yasaladi va ma’lum tartibda har xil 
burchak ostida silindrlarda ish yo‘llarining galma-gal sodir bo‘lishiga 

---

bog‘liq ravishda joylashadi. Taqsimlovchi val po‘latdan yoki 
cho‘yandan yasaladi. Ular sirpanish podshipnikida aylanadi. Sirpanish 
podshipniklari ko‘pchilik dvigatellarda po‘latdan yasalgan bo‘lib, 
ularning ichki sirti antifriksion qotishmasining yupqa qatlami bilan 
qoplanadi. 
GAZ-52A dvigatelining taqsimlovchi val bilan birgalikda ekssentrik va 
shesternya yasaladi ular benzin va yog‘ nasosiga harakat o‘zatish uchun 
xizmat qiladi. 
Taqsimlovchi valni vtulka ichida o‘q bo‘ylab siljishni 0,1-0,5 mm 
oraliqda chegaralab turiladi. 
Siljish miqdori tirgak shayba ostidagi qistirmalar yordamida rostlanadi. 
Taqsimlash shesternyalari valga harakatni tirsakli valdan olib beradi. 
Ular po‘latdan, cho‘yandan yoki plastmassadan yasaladi va blok-
karterning oldi qismida joylashadi, shesternyalar qiyshiq tishli qilib 
tayyorlanadi va qopqoq bilan barkitiladi.