1-amaliy mashg’ulot Mavzu: Geoekologik indikatorlardan foydalanib tabiiy muhit holatini tahlil qilish

Indikator (lot. indikator – ko’rsatkich) – atrof-muhitda (geotizimlarda) ifloslantiruvchi moddalar miqdoriy parametrlarining yoki sifatiy tarkibining mavjudligi, to’planishi, o’zgarishi to’g’risida ma‘lumot beruvchi ko’rsatkich bo’lib fizik, kimyoviy va biologik bo’lishi mumkin. Geoekologik vaziyatlarni belgilovchi indikatorlar, ularning miqdori, qaysi birining ustuvor bo’lishi to’g’ridan-to’g’ri inson faoliyatiga bog’liq bo’lib, ma‘lum xo’jalik sohalariga muayyan indikatorlar to’g’ri keladi. Shu sababdan geoekologik vaziyatlarni va indikatorlarni aniqlashda shu hududda xo’jalik faoliyatining qaysi sohasi rivojlanganligiga alohida e‘tibor qaratish lozim. Geoekologik vaziyatlarni ko’rsatuvchi mezonlar bir qancha indikatorlar asosida ishlab chiqiladi. Respublikamizda bu boradagi ishlar o’tgan asrning 80-yillaridan boshlangan bo’lib, talaygina ishlar bajarilgan. Hanuzgacha, ushbu masala yuzasidan ko’plab mutaxassislar tadqiqotlar olib borishmoqda.

Indikator (lot. indikator – ko’rsatkich) – atrof-muhitda (geotizimlarda) ifloslantiruvchi moddalar miqdoriy parametrlarining yoki sifatiy tarkibining mavjudligi, to’planishi, o’zgarishi to’g’risida ma‘lumot beruvchi ko’rsatkich bo’lib fizik, kimyoviy va biologik bo’lishi mumkin. Geoekologik vaziyatlarni belgilovchi indikatorlar, ularning miqdori, qaysi birining ustuvor bo’lishi to’g’ridan-to’g’ri inson faoliyatiga bog’liq bo’lib, ma‘lum xo’jalik sohalariga muayyan indikatorlar to’g’ri keladi. Shu sababdan geoekologik vaziyatlarni va indikatorlarni aniqlashda shu hududda xo’jalik faoliyatining qaysi sohasi rivojlanganligiga alohida e‘tibor qaratish lozim. Geoekologik vaziyatlarni ko’rsatuvchi mezonlar bir qancha indikatorlar asosida ishlab chiqiladi. Respublikamizda bu boradagi ishlar o’tgan asrning 80-yillaridan boshlangan bo’lib, talaygina ishlar bajarilgan. Hanuzgacha, ushbu masala yuzasidan ko’plab mutaxassislar tadqiqotlar olib borishmoqda.

O’zdaverloyiha ITI tomonidan tuproqlarning sho’rlanganlik va pestitsidlar bilan ifloslanganlik darajalari ishlab chiqilgan bo’lib, respublika hududi 4 pog’onali shkalada ma‘muriy tumanlar doirasida 100 baholangan va quyidagi mintaqalarga ajratilgan: 0 – qoniqarli (yo’l qo’yarli); I – keskin; II – favqulodda; III – halokatli. Geoekologik vaziyatni baholash integral baholash bo’lib, geotizimning barcha komponentlarini qamrab olishini hisobga olsak, bu borada A.A.Rafiqovning (1999) ishlari ancha mukammaldir. Boshqalardan farq qilib geoekologik vaziyat ma‘muriy birliklar miqyosida emas, tabiiy geografik birliklar, ya‘ni landshaftlar doirasida, barcha tabiiy komponentlarni hisobga olgan 16 ta indikatorlardan foydalanib baholangan