1-amaliy mashg’ulot. Tikuv mashinalari detallarining shartli belgilari. Ishni bajarishdan maqsad

IShNI BAJARISh TARTIBI.
 
1.
Tikuv mashinasiga ustki va ostki iplar taqiladi (3-rasm). Naychani naycha 
qopqog’iga shunday o’rnatish kerakkki, naycha soat miliga qarshi aylanadigan 
bo’lsin. Ip naycha qopqog’idagi prujina tagidan olib o’tiladi (4-rasm, a).
2. Igna eng yuqorigi holatiga keltiriladi va naycha qulfchasining plasitinasini (3) chap 
qo’l bilan chap tomonga tortib, naycha tutkich (1) ninig sterjeni (2) ga kiydiriladi 
(4-rasm b).
4-rasm. Tikuv mashinasiga ostki ipni taqish
3.
Ostki ipni plastinasi yuziga olib chiqiladi. Buning uchun chap qo’l bilan igna ipi 
uchini bosib turib, ignaning to’liq harakat davri tugagunga qadar maxovik 
g’ildiragi aylantiriladi. Ustki ip uchidan tortib ostki ip chiqariladi va ikkala ip 
tepki tagidan olib o’tiladi.

---

4.
Tepki tagiga gazlama qo’yilib, baxya hosil bo’lish jarayonida ishchi organlarning 
harakatlari kuzatiladi.
Hisobotda baxya hosil bo’lish jarayonining sxemasi chiziladi, unda igna, 
moki, ip tortkich hamda gazlamani surish mexanizmlarining xarakterli holatlari 
ko’rsatiladi.

---

3-AMALIY MAShG’ULOT
 
TIKUV MAShINASIDA IP UZATISh DIAGRAMMASINI.
 
Ishni bajarishdan maqsad moki baxyasi hosil bo’lish jarayonida 
sarflanadigan ustki va ostki iplar uzunliggi aniqlash va ishchi organlar 
harakatlanishini kuzatib ip uzatish diagrammasini tuzish. Ishni bajarishda moki 
baxyali tikuv mashinasi, turli rangdagi iplar, gazlama va chizg’ichdan 
foydalaniladi.
Ip tortkichning bajaradigan ishi bitta baxya hosil bo’lish jarayonida 
uzatiladigan ip uzunligi bilan xarakatlanadi. Igna va moki mexanizmlarining 
konstruktiv parametrlari va texnologik talablarga bog’liq holda bitta baxya uchun 
sarflanadigan ip diagrammasini chizish uchun igna yuqorigi holatiga keltiriladi. 
Igna pastga tomon harakatlanib gazlamaga tekkanholatida uzatilgan ip baxya 
uzunligining yarmiga teng bo’ladi. Ustki ipning intensiv uzatilishi ignaning 
gazlamaga sanchilishidan boshlanadi. Igna eng quyi holatiga yetganida sarf 
bo’ladigan ip uzunligini quyidagi formula orqali aniqlash mumkin. (5-rasm):
Bu erda, - tikilayotgan gazlama qalinligi; - baxya qadami;
- eng quyi 
holatida igna ko’zidan igna plastinasi sathigacha bo’lgan oraliq.
Inganing quyi holatidan ko’tarilib, moki uchi halqani ilibolgunga qadar 
uzatilayotgan ip uzunligi o’zgarmaydi. Moki uchi igna ipi halqasini ilib olgundan 
keyin, uzatiladigan ip uzunligining intensivligi oshadi.
Moki igna o’z atrofidan aylantirib olishi uchun sarflanadigan ip uzunliginin I.I. 
Kapustin formulasi yordamida aniыlash mumkin:
b
q
l
h
l
2
1
2
2
1
+

+
=

b
l
q
h

---

Bu erda,
- moki eni;
- moki diametri;
- mokining aylanish o’qidan 
igna plastinasigacha bo’lgan oraliq; - ignaning burilish burchagi.
Baxya hosil bo’lish jarayonida uzatiladigan ipning umumiy uzunligi 
quyidagiga teng bo’ladi:
yoki 
Ipning umumiy uzunligi aniqlangach, ip tortkich ko’zining harakat 
trayektoriyasi (yo’li topiladi. Buninsh uchun mashinaga ustki ip taqilish usuli 
hisobga olinishi lozim. G’altakdan ip tortkich (1), taranglash qurilmasi (2) va 
uning prujinasi (3) hamda ip yo’naltirgich A orqali ip tortkich ko’zi V dan 
o’tkaziladi. So’ngra ip yuo’naltirgich S orqali o’tkazilib igna ko’ziga taqiladi (5-
rasm, a).
Ip tortkich ko’zining harakat yo’lini grafikli usul orqali aniqlash uchun AV va 
VS iplar o’lchamlarini bitta tekislikka joylashtiramiz (5-rasm, b). Ip tortkich 
ko’zining eng yuqori holati 
va vertikal bo’ylab o’tkazilgan kesma uchi 
nuqta bilan belgilanadi. Ip tortkich ko’zining harakat yo’li 
kesimiga 
teng bo’ladi.
Ushbu chizmadan ipning umumiy uzunligini topish mumkin:

cos
1
)
2
(
2
2
1
2
m
m
m
D
S
D
b
l
−
+
+
=
m
b
m
D
1
S


cos
2
)
2
(
2
2
2
2
2
1
1
2
1
m
m
m
n
b
um
D
S
D
l
D
h
l
l
l
l
−
+
+
+
+
+
=
+
=

cos
1
)
2
(
2
4
2
1
m
m
um
n
b
um
D
S
D
l
h
l
l
−
+
+
+

+
+
=
yu
B
q
B
q
yu
B
B
−

---

Ustki ip uznligini aniqlagach sarf bo’ladigan ip uzunligining mashina bosh 
valining burilish burchagiga nisbatan o’zgarish grafigini tuzamiz (6-rasm). 
Grafikdan ko’rinib turibdiki, ipning uzatilishi a nuqtadan boshlanadi. Igna quyi 
holatiga tushganda (b nuqtada) ip tortkichga uzunlikdagi ip kerak.
b nuqtadan d nuqtagacha ip uzatilmaydi. Moki uchi igna ipi 
5-rasm. Baxya hosil bo’lish jarayonida ip tortkichning joylashishi sxemasi
)
(
)
(
q
q
yu
yu
um
CB
BA
CB
AB
l
+
−
+
=
1
l

---